Meslek Örüntüleri
 

Meslek Örüntüleri
Meslekler arasinda büyük farkliliklar oIdugu gibi, meslek örüntüleri
arasinda da önemli farkliliklar vardir. Söz gelimi, belirli ilerleme
basamaklari olan ve bireyin basarisi ölçüsünde bu basamaklari tirmandigi
bir is düsünelim. Bu örüntü, düzenli bir ilerleyisle statü merdiveninde
diaaa bir tirmanmayi belirler, çogunlukla da ayni yerde
uzun yillar çalismayi gerektirir. Simdi de, bireyin yaptigi islerin sirasal
bir örüntüsünün olmadigi düzensiz bir is geçmisini düsünelim.
Bu durumda, islevsel olarak birbirine benzeyen islerde statü saglayan
ne diaaa ne de yatay bir ilerleme vardir. Wilensky, bu ölçütleri is
geçmislerini çözümlemede kullanmistir. Wilensky, meslek yasaminda
(kariyer) düzenli grubun düzensiz gruba oranla iste ve is disinda daha
çok toplumsal etkilesim gerektirdigini söylemektedir. Sonuç olarak,
insanin çalistigi is kategorisinin düzenli ya da düzensiz olmasi onun

toplumsal yasamini da büyük ölçüde etkilemektedir. Öte yandan, insanla
meslek arasindaki etkilesimi belirleyen baska etkenler de vardir.
Bu etkenler, güdülenme, (para, statü, hizmet, yaraticilik vb.) ve doyum
kaynaklar (para, statü, basari, ün, vb.)dir. Böylece, doktorluk,
mühendislik gibi potansiyel olarak düzenli meslekler, güdüleri ve doyumlari
gibi degisik etkenlerle diger düzenli mesleklerden ayrilirlar;
bu özel düzenli mesleklerin farkliliklari benzerliklerinden önemlidir.
Meslekte ilerlemenin diger bir türü de, düzenli mesleklerde bireyin
oldukça ani ve önemli is degisikligi yapmasidir. Bu degisikligin
nedeni, is sikintisindan daha doyurucu bir isle kurtulma çabasi ya da
basari sonucu yeni olanaklar yaratma istegi olabilir. Bu ani degisiklik
düzensiz is örüntüsünden farklidir, çünkü düzenli bir sistem içindedir
ve en fazla iki degisikligi içerir (basarili yöneticinin sirket degistirmesi
gibi). Bu tür degisiklik yapan kisiler, yalnizca düzenli islerde
çalisanlardan, daha çok risk alma yetenegi, güvensizlige karsi koyma gücü
ve zorluklarla basa çikabilme kapasitesi ile ayrilirlar. Öte yandan,
bu degisiklik bireyin meslek (kariyer) gelisiminde bir bunalimi da ortaya
koyabilir. Aile yasami döngüsünde oldugu gibi meslek yasami
döngüsünde de bunalim noktalari önemli bir rol oynarlar.
D. Meslekte Dönüm Noktalari
Gelisimsel açidan meslek yasaminda bunalim noktalari ya da dönüm
noktalari vardir. Bu noktalar düzenli mesleklerde daha belirgindir;

düzensiz mesleklerde ise her isten ayrilma ve yeni ise girme bir
bunalim noktasi sayilir. Düzensiz mesleklerde her yeni is yeni bir
uyum ve yeni bir toplumsallasma süreci demektir. Üstelik, düzensiz
mesleklerde birey ya yasi ilerledigi ya da artik yaptigi is otomatiklestigi
için, ayni türden is bulamazsa, düzenli iste zorunlu emekliligin
neden olacagi türden bir bunalimla karsilasir.
Is döngüsünde ilk dönüm noktalarindan biri, bir ise girme'dir. Bu
süreç, meslek seçimi sürecinin sonu, ayni zamanda yetiskinlik yasaminin
baslangiç noktasidir. Birey isin gerektirdigi rolleri taniyarak simdi
gerçek ise girer, artik isin gerçek gerekleriyle, beklentileriyle ve
ödülleriyle karsi karsiyadir. Bu etkenler büyük olasilikla bireyin daha
önceki ideal beklentileriyle çatisacak ve birey bu nedenle bir çatisma
yasayabilecektir. Bütün mesleklerde bireyler yeni islerinin gerçek
gerekleriyle yeniden toplumsallastirilir ve bir uyum döneminden geçerler;
bu arada isin ilk haftalari ya da aylarinda duygusal bir rahatsizlik
da yasarlar. Bu yeniden toplumsallasma sürecinde birey yeni bir "benlik"
gelistirmektedir. Kendisi karsisinda baskalarinin (isveren, is arkadaslari,
müsteriler) rolünü alarak kendisinden beklenen rol davranisini
ögrenmektedir; ayni zamanda kendisini bu rolde görür ve bu rolde tepki
verir. Eger içsel benlik ile isteki benlik arasinda büyük farkliliklar
varsa, birey isteki benligi içsel benligi dogrultusunda degistirmeye çalisir,
bunu yapamazsa yasanan bunalim da o oranda artar. Birey ise
girmesiyle geçirdigi toplumsallasma sürecinde isin gerekleri ve degerleri
dogrultusunda bir benlik gelistirir ve bunu içsel benligine de uygun
hale getirmeye çalisir (D.C. Kimmel, 1974).

Is döngüsündeki diger önemli bunalim ya da dönüm noktalari orta
yaslarla ve emeklilikle ilgilidir; bunlar ilgili bölümlerde ayrintili
biçimde ele alinacaktir.