Çocuk Yalan Söylüyorsa
 

Her çocuk anne babanın gözündeki ışıltı olmayı ister. Çocuklar bir şeyi iyi yapamadıklarında, bir durum ya da olay karşısında yetersizlik duygusu hissettiklerinde, yakın çevreleri tarafından beğenilmeyeceklerine inanırlar. Böyle bakıldığında çocuk için yalan söylemek, kendilerine yönelik olumlu değerlendirmeyi ve anne babanın gözündeki yeri koruyabilmeyi sağlamanın bir yolu olabilir.
Çocuğun yalana başvurması kendisini, benlik algısını ve dış dünyanın kendisine yönelik değerlendirmesini koruma amaçlıdır.Çocuklar farklı nedenlerden dolayı gerçeği değiştirir ya da yalan söylerler.

Bazı ailelerde sevilmenin, beğenilmenin ve kabul görmenin koşullu olması çocuk üzerinde baskı uyandıracaktır. Bu baskıyı kaldırmakta zorlanan çocuklar yeterli olmayan performanslarını kamufle edebilmek, beklentiyi karşılayabilmek için yalan söyleyebilirler.

Özellikle sürekli eleştiren, müdahale eden, çocuklarından beklentileri konusunda mükemmeliyetçi olan anne babalar; hata yapmaktan korkan, hayatında hata payı çok düşük olan çocuklar yaratacaklardır. Dolayısıyla çocuk uygunsuz davranışını gizleyecek, yaptığı şeyin sonucundan, azarlanmaktan ya da ceza almaktan kaçınmak için yalana başvurabilecektir.

Verilen görevin ya da beklentilerin çocuğun potansiyeli ile uyumsuz olması durumda çocuklar verilen görevlerden kaçınmak isterler. Yalana başvurma, çocuklara aaaif vermeyen bir şeyi yapmak yerine istedikleri ve aaaif alacakları bir şey yapmak için ortam hazırlar. Örneğin 1. sınıfı yeni bitirmiş bir çocuktan hiç ara vermeden 10 sayfa kitap okumasını beklendiğinde her sayfadan bazı satırları okuyup geçebilir ya da hiç okumadan okuduğunu söyleyebilir. Bu nedenle çocuktan beklenenler belirlenirken çocuğun potansiyeli ve ihtiyaçları (dikkat süresi, eğlenme ihtiyacı vb.) göz önünde tutulmalıdır.

Anne babasının küçükte olsa yalan söylediğine tanıklık eden çocuk yalan söylemenin zaman zaman kabul edilebilir ve işe yarar olduğunu düşünebilir. Örneğin telefon çaldığında çocuğuna Ahmet amcan arıyorsa benim evde olmadığımı söyle diyen ebeveynin varlığı

Bunun yanı sıra ailenin bazı tutumları da çocuğun yalan söylemesini cesaretlendirir. Çocuğun yanlış bir şey yaptığını bildiği halde; onun doğruyu söylemesini bekler bir tavırla değil de açığını bulmaya yönelik sorgulayıcı ve baskıcı bir şekilde yapılacak konuşma çocuğu daha da çok yalan söylemeye itecektir. Böyle bir sorgulamanın ardından ceza gelsin ya da gelmesin sadece bu tarz kurulan bir iletişimin kendisi de çocuk için sıkıntı verici ve kaçınması gereken bir durum olacaktır. Bunun yerine eğer çocuğun bir takım yanlış davranışlarda bulunduğu biliniyorsa ceza vermek ya da yüzleştirmek çok daha etkili olacaktır.

Yalan söylemek bir anlamda çocuğun yardım çığlığıdır. Hayatında bir şeylerin iyi gitmediğini yetişkinlere söyleme yoludur.

Çocuğunuz size ilk kez yalan söylediğinde bunun ilişkiniz için bir kriz noktası olduğunu göz önünde bulundurun. Sizi hayal kırıklığına uğrattığını açıkça belirtin. Yalan söylemenin kendilerine de zarar vereceğini bunu istemediğinizi ona anlatın.

Yalanın bir başka şeklide “fantazi şeklinde yalan”dır. Çocukların hayal gücü okul çağına gelene kadar ki yaş diliminde oldukça yoğundur. Özellikle 7 yaşına kadar çocuklar doğru ile yanlışı birbirlerinden ayıramazlar. Bu nedenle çocuğun bir takım olaylar, durumlar uydurması, hayali arkadaşlar yaratması yalan söyleme olarak değerlendirilip, endişe edilmemelidir. Çocuk için bunlar oyun niteliği taşır ve çocuk kurduğu bu hayalleri gerçek gibi kabul edebilir. Dış dünyanın gerçeklerini algılayıp, bunlara uygun davranmak zamanla oluşabilecek bir durumdur. Anne babalardan beklenen, bu tür durumlarda çocukların hayal dünyasını köreltmeden ancak bir taraftan da onların gerçeklikle olan bağını koruyarak bu kurguya eşlik etmeleridir.

Çocuklar yalan söylediğinde anne babaların tepki verme yöntemleri bu davranışı ortadan kaldırabilir, güçlendirebilir ya da bir alışkanlık haline dönüştürebilir.

Çocuğunuz yalan söylüyorsa uygulanabilecek anne baba tutumları ne olmalıdır?

-Çocukların söyledikleri yalanların neyi göstermek ve neyi örtmek için ortaya çıktığının bilinmesi gerekir. Eğer çocuğunuz yalan söylüyorsa öncelikle hangi durumlarda ve hangi ihtiyacını karşılamak için bu yola başvurduğunu bulmalısınız.

-Çocuğunuzun yalan söylediğini fark ettiğinizde ebeveyn olarak sizlerin çocuğunuzdan beklentilerinizi yeniden gözden geçirmelisiniz.

-Çocuklar öğretmenleri ya da ailelerini mutlu etmek için de yalan söyleyebilir veya bazı şeyleri saklayabilirler. Çocuklara doğru söylemenin değeri anlatılmalıdır.

-Yalanın sonucunun zarar verici olduğunu anlamalarına yardımcı olun. Yalan söyledikleri için özür dilemesi gerektiğini anlatın.

-Çocuklar, yalanın sonucuna bir miktar katlanmalı ve yalanın yol açtığı bir zarar varsa bunun telafi edilmesi için üretilmiş çözümün de içinde yer almalıdırlar.

-Yalan söylemesi karşısında hissettiğiniz kızgınlığı ya da düş kırıklığını açıkça anlatın.

-Azarlamaktan ve mantık dışı kararlardan kaçının. Örneğin; bir daha yalan söylersen her şey biter gibi sözler söylemeyin.

-Çocuğunuz yalan söylediğini itiraf ettiğinde onu sinirli bir şekilde azarlamayın ve sorgulamayın. Hatası için ceza aldıktan sonra bu konuyu tekrar tekrar gündeme getirmeyin. Sürekli olarak yüzleştirdiğinizde, çocuklar ağır cezalardan kaçınmak için yalana başvurabilirler.

-Çocuğunuz yanlış bir şey yaptığını itiraf ederse, cesaretini ve dürüstlüğünü takdir edin. Bu durum karşısında anne babanın memnuniyetini çocukla paylaşması iyi bir ödül olabilir. Bunun yanında itiraf ettiği davranışının sorumluluğunu almasını da sağlayın.

Eğer çocuğunuz bu müdahalelere rağmen yalan söylemeye devam ediyorsa ve her sıkıştığında yalana başvuruyorsa; kendi benlik algısını daha da örseleyici bu tepkisi profesyonel bir yardım almaması durumunda daha da şiddetlenecektir. Gerektiğinde profesyonel destek almaktan kaçınmayın.

Uğur Ozulu / Psikolojik Danışman
AGAPE Danışmanlık Merkezi