Ahmet Paşa'nın Hayatı Ve Edebi Kişiliği
 

Ahmet Paşa'nın Hayatı ve Edebi Kişiliği
Ahmet Paşa, Sultan II. Murat saltanat dönemi kazaskerlerinden Veliyüddin bin İlyas Efendi’nın oğludur.

Ahmet Paşa’nın nerede ve ne zaman doğduğu bilinmemekte ve değişik yerler ve tarihler ileri sürülmektedir. Latifi'nin Tezkere'sinde ve Gelibolulu Ali'nin Kühnü'l-ahbar adlı eserinde Bursa'da doğdugu yazılıdır. Sehî Tezkeresi ve Güldeste yazarı Beliğ ise onun Edirne'de doğduğunu söylerler. Aşikpaşa Tezkeresi yazarı ise, Ahmed Paşa'nın varisi olan amca oğlu Edirneli Nâzır Çelebi'den alınan bilgilere göre, Edirneli olduğunu bildirir. Fuad Köprülü'ye göre , "Edirne’de yaptırılan cami ve imaret vakfiyesinin Veliyüddin tarafından tanzim edildiği ve şairimizin memuriyet hayatı hakkındaki kayıtlar düşünülürse, bu tarihten (830/1426) biraz evvel ya da biraz sonra doğmuştur" (İslâm Ansiklopedisi Ahmet Paşa maddesi). Son zamanlara kadar Edirne’de 'Veliyüddin oğlu' ismini taşıyan bir mahallenin ve mescidin bulunması, Ahmed Paşa'nin Edirne'de doğduğuna dair bir sağlam bir ipucu sayılabilir.

Ahmet Paşa eğitimini II. Murat döneminde Edirne’de yapmış ve o dönemde geçerli bilgiler yanında Arapça ve Farsça da öğrenmiştir. Eğitimini bitirdikten sonra, önce Bursa’da Muradiye Medresesi’ne müderris olarak tayin edilmiş ve sonra 1451 (hicri 855)de Edirne Kadısı görevine atanmışdır. Fatih Sultan II. Mehmed'in tahta geçmesinden sonra kazasker olmuş ve onun muhasipliği ve öğretmenliği görevlerinde bulunmuştur. Sonra vezirlik rütbesine yükselmiştir. Sehî, Latîfî, Şakâik, Hasan Çelebi, Beyânî Tezkirelerine göre Fatih’in hizmetkârlarından birine laf attığı için; diğer kaynaklara göre padişahin bir gözdesine göz koyduğu için ve Âşık Çelebi'ye gore ise birkaç fesatçının iftirasına uğradığı için gazaba gelen padişah tarafından vezaretten azledilmiş ve hapse atılmıştır ve hatta öldürülmesi çok olasılık kazanmıştır. Bu olayın ortaya çıkması büyük bir ihtimalle bir saray entrikası, rekabeti, iftirasi ve tevzirati sonucudur. Yine söylentiye göre Ahmed Paşa "Kerem" redifli 35 beyitten oluşan ünlü kasidesini padişaha sunmuş ve bu nedenle affedilmiştir. Fakat edebiyat tarihçisi Ali Nihad Tarlan "Kerem" redifli kasidenin yazılışının başka bir nedeni olduğunu ve anlatılan olayin olasılığı gayet az, bir güzel hikâye olmaktan ileri gitmediğini belirtmektedir.

Ahmet Paşa, daha sonra otuz akçe yevmiyeli olarak ile Bursa’ya tayin edilip orada Orhaniye, Muradiye ve Emir Sultan medrese vakıflarının mütevelliliği ile görevlendirilmiştir. Sonra sırasıyla Sultanönü (Eskişehir), Tire ve Ankara'da sancak beyligi görevine atanmıştır. Fatih’in 1481’de ölümünden sonra II. Bayezid’in zamanında tekrar eski itibarını kazanıp Bursa’ya sancak beyi olarak tayin olunmuştur. O görevde iken 1496 (hicri 602) yılında Bursa'da ölmüş ve Muradiye Camii yanında kendi yaptırdığı medrese yanında gömülmüş ve sonradan bir türbe inşa edilmiştir.forumsinsi.net

Ahmed Paşa'nin zeki, zarif,nuktedan ve hazircevap bir kisiligi oldugu belirtilmiştir. Ahmed Paşa yasadigi zamanlarda devrinin en büyükü şairi olarak kabul edilmiş ve saygı görmüştür.

Edebî Kişiliği
Ahmed Paşa hem gazel hem de kaside türlerinde başarılı eserler yaratmış; şarkı ve murabbada da olgun örnekler vermiştir. Dizeleri divan şiirinin söz ve anlam özellikleriyle örülüdür. İşlediği konular genellikle din dışı olup beşeri aşk konusundaki şiirler de Divan'inda önemli yer tutmaktadır. Dinî ve tasavvufî konulara rağbet göstermemiştir. Şiirleri gayet ahenklidir ve aruz veznini çok ustaca kullandığı görülür. Kendi çağında "şairlerin sultanı" diye anıldığı bilinmektedir. Bütün tezkereciler Ahmed Paşa'nin şiirlerinden takdirle bahsederler. Sonra gelen gelen nesil şairlerden Ahi, Lamii, Necati, Zati ve Baki ona nazireler yazmışlardır. XIX. yüzyılda Ziya Paşa, üç şairi, Ahmed Paşa, Necati ve Zati'yi, "Türki suhana temel komuşlar" olarak tarif etmiş ve Ahmet Paşa'nın "Şeyhi ile Necati arasında yetişen sairlerden en büyüğü" olduğunu ifade etmiştir. Şairin ünü Osmanlı İmparatorluğu’nun sınırlarını aşmıştır.

Ancak bazı edebiyat kritikleri Ahmed Paşa'yi orijinallikten uzak görerek İran şairlerinden çevirmiş olduğu beyitleri kendine mal etmekle suçlamışlardır.

Ahmed Paşa'nın sanatının ve eserlerinin uygun bir şekilde değerlendirilmesi için aşırı övgü veya aşırı yerginin gerekmiyeceği şüphesizdir. Onun Türkçe divan şiirini yeni bir merhaleye ulaştırdığı ve onun için bir büyük sair sayılması gereği inkar edilemez.

Eserlerinden Örnekler

"Olmamış" redifli bir gazeli
Bir dil mi kalmışdur bu tîr-i gamzeden kan olmamış

Bir cân mı vardur ol keman ebruya kurbân olmamış

Şol ömr kim sensüz geçer ol ömr zâyi ömr imiş

Bir cân k'anun cânânı yok ol cân dahi cân olmamış

Ne fitnedür yâ Rab bu kim bir dil-berün her gamzesi

Bir demde bin cân almasa dirler bu fettan olmamış

Zülfin gidermiş ol sanem kâfirliğin komaz henûz

Zünnârıflı kesmiş velî dahi Müselmân olmamış

Şehründe lâ'lün şevkine şol denlü kan ağlamışam

Kim bir der ü divâr yok yâkuut ü mercan olmamış

.........................

Mecmû'-ı diller mecmaı zülfündür anı çözse bâd

Cem'iyet-i hatır m'olur andan perîşân olmamış

Gülden kohun alub seher âh itse Ahmed derd ile

Bülbül bulınmaz bağda kim bağrı biryân olmamış

(Vezin : Müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün müstef'ilün)


yakup""

"Safâca mısın" redifli bir gazeli
Eyâ peri nicesin hoş musun safâca mısın

Gele beri nicesin hoş musun safâca mısın

Şeker dudaklı kamer yüzlü serv boyluların

Semen-beri nicesin hoş musun safâca mısın

Bahâr-ı hüsn ü behada belalı bülbülünün

Gül-i teri nicesin hoş musun safâca mısın

Bizimle bir nefes insanlık eyle soruşalım

Gel ey peri nicesin hoş musun safâca mısın

Sefer kılıp gelir Ahmet ki deye şehrimizin

Güzelleri nicesin hoş musun safâca mısın?

(Vezin: )


"Kerem" redifli kasidesinden
Der Medh-i Sultan Mehmed Hân

Ey muhît-i keremün katresi ‘ummân-ı kerem

Bâğ-ı cûd ebr-i kefünden tolu bârân-ı kerem

Matla’-ı subh-ı zafer mihr-i zekâ ebr-i hayâ

Felek izz ü ‘alâ dâver-i devrân-ı kerem

Tâc bahş-ı ser-i sultân-ı salâtin-i cihân

Zînet-i taht u nigîn Hazret-i sultân-ı kerem

Zıll-ı Hakk Şâh Muhammed ki işiği gökinün

Kem-terin ılduzı olur meh-i tâbân-ı kerem

.....

Ahmed’ün gam makası kesdi dilin şem’ gibi

Sana Rûşen diyemez hâlini sultân-ı kerem

...


(Vezin: Fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün)

Not: Bazı kaynaklara göre Ahmet Paşa bu kasideyi padişaha hapisteyken yazarak affını istemiş ve ölüm cezasından kurtulmuştur.


Murabba'dan
Gül yüzünde göreli zülf-i semen-sây gönül

kuru sevdada yiler bî-pay gönül

Dimedüm mi sana dolaşma ana hay gönül

Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül


Çin-i zülfünden umar nafe-i hoş-bûy murâd

Bu hevâ yolına yıllarla yiler nite ki bâd

Ol dahı sencileyin itmedi ben hastayı yâd

vay gönül vay bu gönül vay gönül ey gönül


Felegün nûş iderem nîşini sağarlar ile

Doğradı har-ı cefa bağrumı hançerler ile

Baş koşam dimez idüm ben dahı dilberler ile

Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül

...

Ahmed’em kim okınur nâmum ile nâme-i ışk

Germdür sözlerümün sûzile hengâme-i ışk

Dil elinden biçilübdür boyuma câme-i ışk

Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül


(Vezin: Feilâtün feilâtün feilâtün feilün)


Not: Bu şiir Münir Nureddin tarafından Rast makamında bestelenmiştir.