Ses Değişmeleri Nelerdir?-Ses Değişmeleri Hakkında
 

Ses Değişmeleri Nelerdir?-Ses Değişmeleri Hakkında

Bir sesin başka bir sese dönmesiyle ilgili ses olayları aşağıda sıralanmıştır:
a) Orta hece ünlüsünün değişmesi
Orta hecenin vurgusuzluğu ve y sesinin zayıflığı sebebiyle orta hecedeki geniş ünlünün daralması olayıdır: başlıyor (<başla-yor). diyor(<de-yor). gülmüyor (<gülme-yor). yiyor(<ye-yor).
b) Sedalılaşma (yumuşama)
Kelime sonunda iki ünlü arasında kalan p. ç. t. k sedasız seslerinin sedalılaşarak b. c. d ve g’ye dönmesidir: çorap+ı > çorabı. genç+i > genci. kanat+ı > kanadı. konak+a > konağa.
Tek heceli kelimelerin çoğunda ve sedalılaşma olduğunda anlamı değişecek kelimelerde yumuşama olmaz: atı. haçı. saça. suçu. otu.
c) Aykırılaşma
Birbirine benzeyen veya aynı olan iki ünsüzden birinin başkalaşmasıdır: ahçı (<aşçı)*; aktar (<attâr). muşamba (<muşamma).Türkçede ikiz ünlü (şedde) bulunmadığı için alınma kelimelerdeki ikiz ünlüden biri değişmiştir.
Bunların dışında da ses değişiklikleri vardır: inmek - enmek. demek –dimek. yemek - yimek (e - i); börek - bürek. büyük – böyük. güzel - gözel (ö - ü); kuş - guş. koyun - goyun (k - g) parmak - barmak. pastırma - basdırma (p - b); ben - men. binmek - minmek. boncuk - muncuk (b - m); ögmek - öğmek - övmek. dögmek - döğmek - dövmek. (g-v); kogmak-koğmak-kovmak (ğ-v); tag>dağ.
Yukarıda sıralanan ses olaylarından bazıları ağız özelliklerinden kaynaklanır ve sadece söyleyişle ilgilidir. Bu kelimelerde görülen ses olayları. yazı diline yansıtılmaz. Konuşma diliyle yazı dilinin birbirine mümkün olduğu kadar yaklaştırılması. söyleyişe ait bu özelliklerin kültür diline. ortak dile taşınmamasıyla sağlanacaktır.
Türkçenin ses özellikleri iyi bilinmekle herhangi bir kelimenin Türkçe olup olmadığı kolaylıkla ayırt edilebilir. Ana dile sahip çıkma bilinciyle anlamdaş kelimelerden Türkçe olanları seçmek de kolaylaşır. Ses ve yapı özelliklerine göre Türkçe olan kelimeler kullanmaya özen gösterilmelidir.
Uyarılar:
1.Dildeki bu ses olaylarından sadece söyleyişte kalanlarla yazı diline geçenler arasındaki farklara dikkat ediniz: ombaşı - onbaşı. Istambul - Istanbul. gelcekler - gelecekler. barmak - parmak. bilmeyor - bilmiyor vb. örneklerde olduğu gibi.
2. Ses özellikleri ve ses olaylarının kelimelerin imlâsıyla doğrudan ilgili yönle*rine bilhassa dikkat edilmelidir: trend - tirend. spor - sipor. uğur - uur. biçki - biçgi. içki - işgi. gazete - gaste / gazte. memleket - melmeket. eczahane - eczane. sütçü - südcü. işçi - içci. çift - çif. gibi örneklerde önce yazılanlar doğru. sonrakiler yanlıştır.
3. babası. altışar gibi örneklerdeki s. ş ünsüzleri koruyucu ünsüz (yardımcı ses) değildir.