Edebiyat Nedir?-Edebiyat Hakkında
 

Edebiyat Nedir?-Edebiyat Hakkında

Edebiyatın. kendine özgü değerlere ve yapıya sahip bir toplumda var olması. edebi-
yat araştırmalarında yeni bir bakış açısının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu. edebi-
yat hayatı ve ürünlerini sosyolojinin verilerine göre değerlendirmeyi amaçlayan
sosyolojik yaklaşımdır. Bu anlayışa göre bir edebiyat eseri. toplumsal koşulların
ürünü olan bir belgedir. Öyleyse edebî şahsiyetin. edebî eserin kendisinin ve edebi-
yat ortamının toplumsal yapı açısından dikkate alınması gerekir. Ancak bu sayede.
edebiyat toplum ilişkileri sağlıklı olarak kavranabilir.
Birçok isimden söz edilebilirse de. sosyolojik anlayışın en önemli kuramcısı İngi-
liz Edebiyatı Tarihi (1858)’nin yazarı Fransız Hippolyte Taine (1828-1893)’dir. Tai-
ne'e göre. bir milletin edebiyatı üç faktörün etkisinde gelişir ve biçimlenir. Bunlar
“ırk. çevre ve an”dır. Görüldüğü üzere. Taine’nin kuramının esasınıoluşturan kav-
ramlar da sosyolojik niteliklidir. Irk.Taine’nin anlayışında bir milletin bireylerinde

ve sonuçta toplumda ortak olan özelliklerdir. Bunlar toplumlara göre değişir. Öy-
leyse bir duyuşve düşünüşsanatıolan edebiyat. ortaya çıktığımilletin ırkî özellikle-
ri dikkate alınmadan doğru olarak kavranamaz. Çevre. edebiyat eserini hazırlayan
fiziksel ve sosyal ortamdır. Toplumun coğrafî konumundan sosyal koşullarına va-
rıncaya kadar birçok öge bu kavram içinde yer alır. An ise edebî eseri meydana geti-
ren tarihsel zemindir.
Sosyolojik yaklaşımın. edebiyatı edebiyat dışı etkenlerin etkisinde yorumlamaya
çalıştığı şüphesizdir. Ancak kimi durumlarda bir edebiyat eserinin kavranması.
kendi dışındaki bilgilerin kullanılmasını da gerektirebilir. Böyle bir çaba içinde ol-
ması. sosyolojik bakış açısını değerli yapan yönlerinden biridir.
Bir yöntem olarak edebiyat hayatı ve olaylarının sosyolojik bakış açısıyla açıklan-
maya başlanmasından sonra. bir kavramdan çok söz edilmeye başlandı: Toplumcu-
luk. Kavramın. Marksist eleştiride özellikle kullanılması. bir edebiyatın toplumcu
oluşu ile Marksizmi özdeşleştiren anlayışlarına ortaya çıkmasın yol açtı. Oysa top-
luma yön vermede edebiyatıaraç seçen her hareket. ideolojisi ne olursa olsun. “top-
lumcu” bir yöneliş içindedir. Dünya görüşlerindeki farklılığa rağmen. Türk edebi-
yatının iki önemli temsilcisi Tevfik Fikret (1867-1915)’le Mehmet Akif (1873-1936)
'in de asıl hedefi toplumdur. Dolayısıyla toplumun sorunlarıyla ilgilenme. herhangi
bir ideolojinin tekelinde değildir. Kaldı ki bugün edebiyat anlayışımızın geldiği
noktada. edebiyatta neyin anlatıldığıkadar. nasıl anlatıldığının önem kazandığıbir
estetik bilinç daha belirleyici bir rol oynamaktadır.
Mehmet Akif'in aşağıdaki şiirini inceleyerek. şairin toplumu hedef alıp almadığını
belirlemeye çalışınız.
Seyfi Baba
Geçen akşam eve geldim. Dediler: Seyfi Baba
Hastalanmış. yatıyormuş.
— Nesi varmış acaba?
— Bilmeyiz. oğlu haber verdi geçerken bu sabah.
— Keşke ben evde olaydım... esef ettim. vah vah!
Bir fener yok mu. verin... Nerde sopam? Kız. çabuk ol...
Gecikirsem kalırım beklemeyin... Zirâ yol
Hem uzun. hem de bataktır...
— Daha a'lâ. kalınız:
Teyzeniz geldi. bu akşam değiliz biz yalınız.
Sopa sağ elde. kırık camlı fener sol elde;
Boşanan yağmur iliklerde. çamur tâ belde.
Hani çoktan gömülen kaldırımın. hortlayarak.
"Gel!" diyen taşları kurtarmasa. insan batacak.
Saksağanlar gibi sektikçe birinden birine.
Boğuyordum müteveffâyı bütün âferine.
Sormayın derdimi. bitmez mi o taşlar giderek.
Düştü artık bize göllerde pek âlâ yüzmek!
Yakamozlar saçarak her tarafından fenerim.
Çifte sandal. yüzüyordu; o yüzer. ben yüzerim!Çok mu yüzdük. bilemem. toprağı bulduk neyse;
Fenerim başladı etrâfını tek tük hisse.
Vâkıâ ben de yoruldum. o fakat pek yorgun...
Bakıyordum daha mahmurluğu üstünde onun:
Gâh olur. kör gibi çarpar sıvasız bir duvara;
Gâh olur. mürde şuââtı düşer bir mezara;
Gâh bir sakfı çökük hânenin altında koşar;
Gâh bir ma'bed-i fersûdenin üstünden aşar;
Vakt olur pek sapa yerlerde. bakarsın. dolaşır;
Sonra en korkulu eşhâsa çekinmez sataşır;
Gecenin sütre-i yeldâsını çekmiş uryân.
Sokulup bir saçağın altına gûyâ uyuyan
Hânuman yoksulu binlerce sefîlân-ı beşer;
Sesi dinmiş yuvalar. hâke serilmiş evler;
Kocasından boşanan bir sürü bî-çâre karı;
O kopan râbıtanın darmadağın yavruları;
Zulmetin. yer yer. içinden kabaran mezbeleler:
Evi sırtında. sokaklarda gezen âileler!
Gece reh-zen. sabâh olmaz mı bakarsın. sâil!
Serserî. der-be-der. âvâre. harâmî. kaatil...
Böyle kaç manzara gördüyse bizim kör kandil
Bana göstermeli bir kerre... Niçin? Belli değil!
Ya o bî-çâre de rahmet suyu nûş eyleyerek
Hatm-i enfâs edivermez mi hemen "cız!" diyerek;
O zaman sâmianın. lâmisenin sevkıyle
Yürüyen körlere döndüm. o ne dehşetti hele!
Sopam artık bana hem göz. hem ayak. hem eldi...
Ne yalan söyleyeyim kalbime haşyet geldi.
Hele yâ Rabbî şükür. karşıdan üç tâne fener
Geçiyor... Sapmayarak doğru yürürlerse eğer.
Giderim arkalarından... Yolu buldum zâten.
Yolu buldum. diyorum. gelmiş iken hâlâ ben!
İşte karşımda bizim yâr-ı kadîmin yurdu.
Bakalım var mı ışık? Yoksa muhakkak uyudu.
Kapının orta yerinden ucu değnekli bir ip
Sarkıtılmış olacak. bir onu bulsam da çekip
Açıversem... İyi ammâ kapı zâten aralık...
Gaalibâ bir çıkan olmuş... Neme lâzım. artık
Girerim ben. diyerek kendimi attım içeri;
Ayağımdan çıkarıp lâstiği geçtim ileri.
Sağa döndüm. azıcık gitmeden üç beş basamak
. . . . .
Mehmet Akif

Edebiyat ve Sosyal Tabakalaşma

Sosyal tabakalaşma ile edebiyat arasındaki ilişkiler de. edebiyatla toplumu birlikte
değerlendirmenin sonucu ortaya çıkan bir başka sorundur. Bilinen bir gerçektir ki.
her toplum farklı kültür kesitlerinden oluşur ve bunların kendilerine göre zevkleri
vardır. Edebiyattaki farklı duyuş ve düşünüş biçimleri. bu sosyal tabakalaşmanın
edebiyat hayatına olağan bir yansımasıdır.
Her kültür. hayatı kendi kavrayış gücüne göre algılar ve ifade eder.
Böyle olunca bir toplumda değişik edebiyat topluluk ve anlayışlarıyla buna bağlı
bir edebiyat beğenisinin oluşması tabiîdir