Travmayla Baş Etme
 

Travma Karşısında Sıklıkla Gösterilen


Aşağıdaki tepkilerin bazılarını veya tamamını göstermek anormal değildir


*Şok/İnanamama , korku, suçluluk, üzüntü /acı, kafa karışıklığı, utanç/kayıp,kızgınlık,çaresizlik gibi duygular;


*Gerginlikten kaynaklanan aşırı hareketlilik, durduğu yerde duramama ya da elin ayağın tutmayıp yerinden kıpırdayamama, kusma, terleme ya da elin ayağın buz kesmesi, titreme, bağırsak bozuklukları, baş ağrısı, kas ağrıları, mide sorunları, göğüs sıkışmaları, kalp ağrıları gibi psikosomatik tepkiler,


*Sık ağlama ya da ağlamak isteyip ağlayamama,


*Uyku sorunları,


*Olayın resimlerinin veya olayla ilgili anıların sıklıkla hatırlanarak olay anını tekrar tekrar yaşama hissi


Bu tepkiler genellikle birbiri ile yakından bağlantılıdır ve ayrıştırmak güç olabilir. Örneğin, üzüntü nerede biter ve kızgınlık nerede başlar? Özellikle çocuklar duygularını anlamakta ve ifade etmekte zorluk yaşayabilirler. Duygusal tepkiler bir zaman süreci içinde yer alır ve belli bir sıra takip etmeyebilir. Bu tepkiler davranışlarımızı, işlevlerimizi sürdürebilme yeteneğimizi ve genel olarak sağlığımızı etkileyebilirler


Tepkilerimizin yoğunluğu ve onları gösterme biçimimiz kişisel deneyimlerimize, genel ruh sağlığımıza, yaşamımızdaki diğer stres unsurlarına, başetme tarzımıza, kendi duygusal durumumuzu kontrol edebilme yeteneğimize ve destek alabileceğimiz yakınlarımıza bağlı olarak kişiden kişiye değişiklik gösterir. Bu durum hem yetişkinler hem de çocuklar için geçerlidir. Hangi yaşta olurlarsa olsunlar tüm çocuklar saldırılar karşısındaki duyguları ve düşünceleri ile baş etmeye çalışırken yaşamlarındaki önemli yetişkinlerin (öğretmenler, anne-baba ve diğer yakınlar v.b) rehberlik ve desteğine ihtiyaç duyabilirler


Kızgınlık: Doğal Bir


İster yetişkin ister çocuk, pek çok kişi için kızgınlık diğer duyguların doğal bir uzantısı olacaktır; çünkü kızgınlık, kontrolümüzü elimizde tutma duygusunu sağlayan bir savunma mekanizmasıdır. Bu korkunç saldırıları işleyenlere karşı duyulan kızgınlığın pek çok bakımdan haklılığı vardır. Öte yanda bu tip travmatik olaylar sonrasında yetkililere, olaydan doğrudan etkilenmemiş kişilere, yakınlarımıza hatta bize yardım etmeye çalışan kişilere kızgınlık duyguları hissedilebilir. Bu durumda kızgınlığın ifade edilmesindeki en önemli faktör duygularımızı odaklayabileceğimiz belli bir “düşman” ın olmamasıdır. Bu suçu işleyenlerin ve planlayanların kimliği ile ilgili belirsizlikler bulunduğu sürece kızgınlık ve diğer güçlü duyguların belirgin herhangi bir hedefi yoktur. Bu durum kızgınlığın olayla doğrudan ilgili olmayan kişilere de yönelmesine yol açabilir.


Yetişkinlerde Kızgınlık Belirtileri


· Asabilik/sabırsızlık.


· Uyku sorunları.


· Yeme sorunları.


· Huzursuzluk/sinirlilik.


· Eşyalara, hayvanlara veya insanlara vurma.


· Zarar verme isteği.


· Aile üyelerine, arkadaşlara, meslektaşlara sözel saldırı.


· Yaşamındaki kişisel kontrolü kaybetme duygusu.


· Konsantrasyon veya dikkatin zayıflaması.


· Olaya saplanıp kalma/sürekli düşünme.


· Fiziksel sağlığın etkilenmesi, kan basıncının artması, baş dönmeleri, başağrıları, kalp atışlarının hızlanması, çenenin sıkılması, midede düğümlenme, kaslardaki gerginlik,v.b.


· Yaşamın adil olması gerektiğine ama adil olmadığına inanma ve olayların sizin istediğiniz gibi gitmediğini düşünme


Kendi davranışlarınızdaki işaretlere dikkat edin. Gerekirse güvendiğiniz birinden ( bir aile üyesi, arkadaş veya meslektaş) size kızgınlık tepkilerinizle ilgili geri bildirimde bulunmalarını isteyin. Etrafınızdaki diğer yetişkinlerin ve çocukların davranışlarını gözleyin ve eğer artan bir kızgınlık belirtileri gösteriyorlarsa destekleyici olun


Kızgınlıkla


Bazı kişiler diğerlerine göre kızgınlıkla başetmede daha fazla sorun yaşarlar. Ya bu duygularını reddedip veya görmezden gelerek kendi içlerinde tutarlar, ya da aşırı davranışlarda bulunur ve “patlarlar”. Kötü hissetmiyormuşuz gibi davranmak uzun sürede onu yitirmek gibi bir etki yaratabilir. Psikolojik araştırmalar kızgın davranmanın onu ortadan kaldırmadığını, hatta daha da yoğunlaştırdığını göstermiştir. Olay ve ilgili kişiler hakkında nasıl düşündüğümüze bağlı olarak ve kişisel kontrolümüzü ve güvenliğimizi yeniden kazanacak diğer yollar bularak kızgınlığımızı kontrol etmeyi veya azaltmayı başarabiliriz. Kızgınlık üzüntü, kayıp, korku gibi diğer duyguları da maskeliyor olabilir. Kızgınlık duyguları ile başedebilmek için ilgili diğer duyguları farketmek önemlidir


Kızgınlığınızı Kontrol Etme


*Kızgınlığınızı farkedin ve bu duygunuzu ifade edin.


*Bunun sarsıcı bir olaya gösterilen ortak bir tepki olduğunu kabul edin. Bunun yanı sıra bu ortak duyguyu herkesin farklı biçimlerde kontrol edip kendine gÖre yaşayacağını bilin.


*Kızgınlığınızı ateşleyebilecek olan diğer duyguları (örneğin üzüntü, korku) belirlemeye çalışın.


*Aynı derecede önemi olan bu diğer duyguları ifade edecek uygun yollar bulun (örneğin, bir aile üyesi veya arkadaşlarla konuşma, psikolojik danışma alma, mağdurlara destek olacak etkinliklere katılma v.b).


*Durun, derin bir nefes alın, huzurlu ve keyifli bir şey hayal edin ve birkaç dakika için gevşemeye çalışın.


*Alkol ve uyuşturucu kullanma gibi olumsuz başetme yollarından kaçının/azaltın.


*Size iyi geldiğine inanıyorsanız dua edin.


*Sevdiklerinizle daha fazla vakit geçirmeye çalışın.


*Egzersiz yapmak, sevdiğiniz bir hobi ile meşgul olmak, spor yapmak gibi kabul edilebilir bir duygu boşaltma yolu bulun.


*Kendinizi sürekli bu olayı düşünmekten alıkoyun- yakınlarınızı ya da bir arkadaşınızı arayarak sevdiğiniz etkinlikleri yapın.


*Mizah duygunuzu koruyun.


*Televizyonu kapatın, sevdiğiniz müziği çalın.


*Günlük alışkanlıklarınızı sürdürün.


*Eğer tepkileriniz daha da yoğunlaşmaya devam ederse veya kendinize ya da başkalarına zarar verme ihtiyacını duyarsanız doktorunuzu veya bir ruh sağlığı uzmanını arayın.


*Eğer bir ruh sağlığı uzmanını görüyorsanız, kızgınlık duygularınızı onunla paylaşmayı unutmayın


Ciddi bir Travmanın Uyarıcı


Her ne kadar bu trajik olaylarla ilgili güçlü duygusal tepkiler gösterilmesi normal ise de, bunların pek çoğu takip eden haftalarda azalacaktır ve pek çok kişi minimum kızgınlık ve endişe belirtileri göstererek günlük normal etkinliklerine geri döneceklerdir. Öte yanda, aşağıdaki belirtilerin veya davranışların bazıları birkaç haftadan daha uzun bir süre ile kişilerin evde ve iş yerlerindeki etkinliklere katılma yeteneğini ciddi bir şekilde engelleyecek şekilde devam ettiği gözlenir ise gerekli değerlendirme ve tedavi için ruh sağlığı hizmetlerine başvurulması gereklidir


· Arkadaş ilişkilerinde bozulma ( arkadaşlarda etkileşimin kopması veya çok aza inmesi, iş arkadaşları veya diğer arkadaşları ile çatışmalarda belirgin artış).


· Aile ilişkilerinde sıkıntılar (yüksek derecede uygunsuz davranış, aile üyelerine karşı bağırmalar, günlük aile rutinlerine katılmayı reddetme).


· İş başarısında belirgin düşme.


· Belirgin bir neden olmaksızın fiziksel şikayetlerde bulunma.


· Kimyasal maddeler, alkol kullanma (veya öncesine nazaran bu davranışların artması).


· Travmatik olayın tekrar tekrar gözünde canlanması.


· Düşük benlik saygısı, kendisi hakkında olumsuz konuşma (eğer bu durum travma öncesi söz konusu değil ise).


· Daha önce yapmaktan hoşlandığı etkinliklere yönelik genel bir enerji ve istek kaybı


Yaşadığımız bu terör olaylarının büyüklüğü düşünülürse, bu süreç zaman alabilir, sabır ve dostların, komşuların, iş arkadaşlarının karşılıklı desteğini gerektirir





TÜRK PSİKOLOGLAR DERNEĞİ İSTANBUL ŞUBESİ