İstanbul'un İlkleri
 

Tarihi kaynaklar çerçevesinde İstanbulda yaşanan bazı ilkler şunlar:

İLK DEPREM

İstanbulda bilinen ilk yer sarsıntısı, miladi 358 yılında oldu.
Kentte büyük hasara yol açan depremde, büyük taş binaların çoğu zarar gördü.
İstanbuldaki ilk sütun, bugün bulunduğu semte de adını veren Çemberlitaş.
Romanın dünyaya yayıldığı yıllarda Frigyadan alınarak Romadaki Apollon tapınağı önüne dikilen sütun,
I.Konstantinus tarafından Romadan getirtilerek, 11 Mayıs 330 tarihinde şimdiki yerine dikilip üzerine de kendi heykeli kondu.

İLK NÜFUS SAYIMI

Fetihten 2 yıl sonra 1455te, Fatihin emriyle İstanbulda ilk nüfus sayımı yapıldı.
Bu sayıma ait defterde, Galata mahallelerinde oturanlar, devlete vergi ödeyen ve
ödemeyenler, zengin ve fakirler, fetihten sonra gidenler, kalanlar veya tekrar dönenler, medeni ve
ailevi durumları, dinleri ve sosyal nitelikleri belirtildi.
1477 yılında yapılan nüfus sayımı uyarınca da,
İstanbul (Avrupa) yakasında 14 bin 803 hanelik nüfusun 8 bin 951i Müslüman Türk,
Galatada ise 1521 hanelik nüfusun 535i Müslüman Türktü.
Bu rakama askerler, medrese öğrencileri ve tutsaklar eklenince kentin nüfusu yüz bine yaklaşıyordu.


YURTDIŞINA KAÇIRILAN İLK ESER

İstanbul, 13 Nisan 1204 tarihinde 4.Haçlı Seferi ile ilk olarak Latinler tarafından işgal edildi ve
kent 3 gün boyunca yağmalanıp tahrip edildi.
57 yıl süren işgal, 1261 yılında sona erdi.
İstanbulu yağmalayan Venediklilerin götürdükleri Bizans ganimetleri arasında en değerli parça,
bugün hala Venedikte San Marco Kilisesinin kapısının üzerinde duran dört at heykeli.
Bu heykeller, İstanbulda Hipodromda bulunuyordu.

İLK HOKKABAZLIK - ILK GÖZBAĞCI

İstanbulda hokkabazlık, 1492 yılında Portekiz ve
İspanyadan kaçıp kente gelen Yahudiler tarafından getirildi.
İstanbula gelen ilk gözbağcı olan Amerikalı Jakop Philadelphia ise (1735-1795) Sultan 3. Mustafaya oyunlar gösterdi.

İLK KAHVE VE KAHVEHANE

Türkiyede, 16. yüzyılın ortalarına kadar kahvenin adı dahi bilinmiyordu.
Kahvenin ilk defa İstanbulda kullanılmaya başlanması hakkında 3 tarih var;
1551, 1552 ve 1561. İlk kahvehaneleri 1552 veya 1554 yılında Tahtakalede Halepli Hakem ile Suriyeli Şems açtı.
Kente ilk kahve de 1551 yılında getirildi, ancak Tophane gümrüğünden içeri sokulmadı.
İstanbulda açılan ilk kahvehaneler, okur-yazarların, dönemin kibar ve
münevver insanlarının devam ettiği birer kültür merkeziydi.

İLK TÜTÜN KULLANIMI

Tütünün İstanbulda kullanılmaya başlanması ise 17.yüzyılın ilk yıllarına rastlıyor.
İstanbula, bir İngiliz donanma gemisiyle getirilen ilk tütünün ardından (1605-1606), tütün kullanımı
Sultan 1. Ahmet döneminde iyice arttı.
Tütünün kahve ile birlikte içilmesi, halkın kahvehanelere gitmesine yol açtı.
Bu dönemde henüz sigara yapımı bilinmediği için tütün, ucuna tütün konulan lülesi bulunan çubuklarla içilirdi.

İLK BEDESTEN SOYGUNU

Kapalıçarşının kapanış saatinden önce üç kapı kapanır, İnciciler Kapısı çarşı boşalıncaya kadar açık tutulurdu.
Bir bölükbaşı elinde kalın bir sopayla dükkanları dolaşır,
içeride gündüzden saklanmış kimsenin bulunup bulunmadığını kontrol ederdi.
Bu sayede çarşıda yüzyıllar boyunca tek hırsızlık olayı olmadı.
Ta ki bedesten soygunu olarak geçen 1591 yılındakine kadar...
Bir sabah dükkanlarını açan tacirler, dolaplarının açık olduğunu görerek paniğe kapıldı.
Yapılan sayımda çalınanın 30 bin altını geçtiği görüldü.
Bedesten kapatılıp içindeki dükkanlar tek tek arandı.
Şüpheli görülenler sorgulandı, ancak suçlular bulunamadı.
Yeniçeri Ağası'nın suçluyu bedesten dışından aramaya başlamasıyla
bir Acem'in dükkanında çalıntı eşya ve altın bulundu. Soyguncu da, suçunu itiraf edince idam edildi.

LATİN ALFABESİNİN İLK KULLANILIŞI

Türkçenin Latin harfleriyle yazılması ilk kez 3. Selim döneminde İstanbulda gerçekleşti.
Padişahın kız kardeşi ve 3. Mustafanın kızı Hatice Sultan'ın
Sahil Sarayının batı üslubuna göre restore edilmesi sırasında Latin alfabesi kullanıldı.
Sarayın restorasyonunu gerçekleştiren Fransız mimar Melling'in şahsen görüşmesi imkansız olduğu için
Hatice Sultan ile yazışarak yaptığı görüşmelerde Latin alfabesi tercih edildi.
Türkçe konuşabilen Melling Arap harfleri ve alfabesini bilmediğinden,
Hatice Sultan Mellinge isteklerini bildirmek için Latin harfleri ile Türkçe pusulalar gönderdi.
Böylece Türkçe'de Latin harfleri ilk kez kullanılmış oldu.

İLK VE SON RECM OLAYI

17. yüzyılda, Sultan 4. Mehmet döneminde, Aksarayda oturan Abdullah Çelebi adlı bir adamın genç ve
güzel eşinin bir Yahudi çırağıyla ilişkisi olduğu söylentisi çıktı.
Dedikoduların artması ve zina yapıldığının da söylenmesi üzerine, durum mahkemeye intikal etti.
Olay büyük yankı yaratırken, davaya Ahmet Efendi baktı.
Ahmet Efendi, önce suçluları, sonra da şahitleri dinledi ve recm kararı verdi.
İnfaz, Atmeydanında gerçekleşti.
Hükmü veren Beyazıtzade Ahmet Efendi de, suçlunun başında bizzat bulundu.
Olayın yankıları uzun süre devam ederken,
devrin uleması kararı veren Ahmet Efendiye selamı sabahı kesip onu boykot etti.


İLK TRAFİK KAZASI

İstanbulda ilk trafik kazası, 1912 yılında, bugünkü Şişli Camii önünde oldu.
İtalyan elçiliğinin şoförü, bir Arnavuta çarparak yaraladı.
Kazayı yaptıktan sonra kaçmaya çalışan şoför, Pangaltıda arabasıyla giderken yakalandı.

İLK SİNEMA

Sinematograf, Osmanlı İmparatorluğunda ilk defa Yıldız Sarayında
Sultan 2.Abdülhamitin huzurunda sihirbaz Bernard tarafından gösterildi.
İstanbul'da halka açık sinema gösterisi ise
Weinberg tarafından 1897 yılında Galatasaraydaki Sponeck Birahanesinde yapıldı.
Kentteki ilk sinema da, Şehzadebaşındaki Fevziye Kıraathanesinde açıldı.

KARNE İLE İLK EKMEK

İstanbulda, 14 Ocak 1942 tarihinden itibaren ilk kez karne ile ekmek satılmasına başlandı.
Bu tarihten sonra Francala ekmek üretimi durduruldu.
Ekmek alabilmek için nahiye müdürlüklerinden karne temin etmek gerekiyordu.

İLK GREV

İstanbulda ilk grev, Beyoğlu telgraf işçileri tarafından 1872 yılında yapıldı.
Tramvay ve tünel işçilerinin 1920 yılının Mayıs ayında yaptıkları grev ise İstanbul tarihindeki ilk büyük grevdi.
Yevmiyelerinin artırılmasını ve bazı sosyal haklar isteyen işçiler, olumlu yanıt alamayınca 10 Mayısta greve başladı.

İLK TÜRKÇE EZAN VE KURANIKERİM

İlk Türkçe ezan, 30 Ocak 1932 tarihinde Hafız Rifat Bey tarafından Fatih Camiinde ikindi vakti okundu.
Türkçe Kuranıkerim çalışmaları da, 1932 yılında başlatıldı.
Beyoğlu İstiklal Caddesi üzerinde bulunan Ağa Camiinde ise bu tarihten itibaren imam,
smokin ile cuma vaazı ve hutbeyi okudu.

İLK PADİŞAH SUİKASTI

Saltanat arabasıyla Hamidiye Camiine cuma namazına gelen Sultan 2. Abdülhamit
namaz çıkışında Şeyhülislam Cemaleddin Efendiyle konuşurken, bombalı araba patladı.
Olayda Sultan yara almadan kurtulurken, 26 kişi öldü, 58 kişi yaralandı, 20 at da telef oldu.
Ermeni terör örgütünün gerçekleştirdiği bu suikastta,
suikastçıların arasında Belçikalı anarşist Edward Joris de bulunuyordu.

İSTANBULUN İLK GECE KULÜBÜ

Osmanlı İstanbulunda, Pera (karşı yaka) dışında meyhane ya da
benzeri eğlence yerlerinin açılmasına izin verilmezdi.
Batılı anlamdaki ilk kulüp, Sadrazam Mehmed Emin Ali Paşanın himayesinde
24 Kasım 1870te Encümen-i Ülfet(Dostluk Cemiyeti) ismiyle açıldı.
Alkollü içki ve kumarın serbest olduğu kulüp, Ramazan ayının ilk günü hizmete girdi.
Böylelikle ilim ve irfan erbabının, şairlerin ve
sanatkarların hoşça vakit geçirmelerini amaçlıyoruz mesajı verilmek istendi,
ancak kulüp tepkiler üzerine açıldıktan bir yıl sonra kapatıldı.

İLK GENELEV

İstanbulda ilk genelev düşüncesi, Kırım Savaşı sırasında (1853-1856) kente çok fazla Avrupalının gelmesi ve
yaşantı şekillerini burada da sürdürmeleri sonucunda ortaya çıktı.
Kente yerleşen Avrupalılar, Galata ve Beyoğlunda çeşitli ahlaki sorunların yaşanmasına neden oldu.
Bölge sakinlerinlerinden bazılarının da aynı yaşantıya eğilim göstermesi sonucu,
mahalle aralarında bu amaçla kullanılacak evler kurulmaya başlandı.
Beyoğlunda
Altıncı Daire vadı altında fuhuş yapan kadınlar, bir çeşit denetim altında tutuluyordu.
Fuhuş yapılan evlerin mahalle içlerine doğru yayılması üzerine,
1884 yılı Şubat ayında Şura-yı Devlet kararıyla bir talimatname yayınlanarak ilk genelev Beyoğlunda kuruldu.
Abanoz Sokağı adı verilen bu genelev dışında genelev açılması ise yasaklandı.

İLK SÜTUN

Sultanahmet ve Beyazıt arasında uzanan caddenin bir kenarında yer alan ve
bu semte adını veren Çemberlitaş, Roma Imparatorluğu'nun dünyaya yayıldığı yıllarda Frigya'dan alınarak
Roma'daki Apollon Tapınağı önüne dikildi.
Üzerinde güneşi selamlar vaziyette Tanrı Apollon'un heykeli bulunan sütun,
İstanbul'u yeniden imar eden l'inci Konstantinus tarafından Roma'dan getirerek,
11 Mayıs 330'ta şu anda bulunduğu yere dikildi.

İLK KİLİSE

l'inci Konstantinus kendi kurduğu şehirde ölümünden sonra gömülmek için bir kilise yaptırdı.
İstanbul'da inşa edilen ilk kilise olan ve şu anda Fatih Camisi'nin bulunduğu yere yaptırılan kilise,
Hz. İsa'nın on iki havarisine adanmış olduğu için 'Havariyim Kilisesi' olarak biliniyor.
4'üncü yüzyılda yapılan bu kilesinin kesin yeri konusundaki tartışmalar ise hâlâ devam ediyor.

İLK TÜP GEÇİT PROJESİ

Fransızlar 1860-1870 yıllan arasında
denizaltında Sarayburnu-Üsküdar (Şemsipaşa) arasında bir çelik tünel tasarımı sunmuş.
Bu projedeki temel amaç Rumeli ve Anadolu demiryollarının kesintisiz olarak birlikte çalışmalarıymış.
Bugünkü tüp geçiş projesi de aynı amacı taşıyor.

BİLİNEN İLK HAPİSHANE

Kayıtlara göre, kentte bilinen ilk hapishane
Ayvansaray Semti'nde yer alan Anemas Zindanları.

İLK KULE

İstanbul'un ilk kulesi miladi 1349'da Cenevizliler tarafından yaptırılmıştı.
Cenevizliler bu kuleyi İstanbul'un deniz ticaretini kontrol etmek amacıyla inşa etmişlerdi.

İLK YANGIN KULESİ

14'üncü yüzyılda Cenevizliler tarafından yaptırılan 'Galata Kulesi'
kentin ilk yangın kulesi olarak kullanıldı.

ANADOLU YAKASI'NDA İNŞA EDİLEN İLK CAMİ

Anadolu yakasının ilk camisi Üsküdar'da Rum Mehmed Paşa Camisi'dir.
Camiyi 1466-1469 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış olan Rum asıllı Mehmed Paşa yaptırmıştır.

İLK METRO

1871-1876 arasında inşa edilen ve Karaköy (Galata) ile Beyoğlu'yu (Pera) yeraltından birbirine bağlayan
toplu taşıma sistemi olan Tünel, Istanbul'in ilk metrosu olma özelliğini taşıyor.
1863'te hizmete giren Londra ile 1868 yılında inşa edilen New York Metrosu'ndan sonra
dünyanın en eski üçüncü metrosudur.
18 Ocak 1875'de hizmete giren ve 573 metre uzunluğunda olan metro, o günlerde 170 bin liraya malolmuş.

İLK ELÇİ , İLK HEDİYE

İngiliz, ticarete ait imtiyazların yürütülebilmesi için ilk defa William Harborne'e elçilik payesi vermişlerdi.
Horborne, 29 Mart 1582'de İstanbul'a geldi ve 24 Nisan günü padişahın huzuruna kabul edildi.
Elçi o gün padişaha kraliçe tarafından gönderilen ve
aralarında 500 sterlin değerinde bir masa saatinin de bulunduğu hediyeleri takdim etti.

İLK KIZ RÜŞTİYESİ

Erkek rüştiyelerinden on yıl sonra 1862 yılında ilk kız rüştiyesi Sultanahmet'te 'Çevri Kalfa Mektebi' adıyla açılmıştır.
Kız rüştiyelerinin ilk muallimleri yaşlı erkeklerdir.