İsmail Hakkı İzmirli
 

İsmail Hakkı İzmirli son devirde yetişmiş felsefeci ve dinler tarihi araştırmacısı. 1868 (H.1285) yılında İzmirde doğdu. 1946 (H.1365) senesinde Ankarada öldü. İlk tahsiline, doğduğu yerde başlayıp, İzmir Rüşdiyesini bitirdi. Sonra İstanbula giderek, Yüksek Muallim Mektebine girdi. 1894 yılında Edebiyat Fakültesinden mezun olup, İttihatçıların gözüne girerek medreselere hoca tayin edildi. Mülkiye ve muallim mekteplerinde görev yaptı. Darülfünun (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi) da dinler tarihi ile felsefe dersleri okuttu. 1915 senesinde ordinaryüs profesör olarak emekliye ayrıldı.


Masonluğa da girmiş olan İsmail Hakkı, felsefe ve dinler tarihi dallarında çalışıp bu konularda eserler kaleme aldı. Ayrıca dini konularda da eserler yazmışsa da; İbn-i Teymiyye, İbn-i Kayyım Cevziyye ve MuhammedAbduh gibi o da Ehl-i sünnetten ayrılmış ve kendi başına bir yol tutup hak mezhepleri kabul etmeyen kimselerin fikirlerini benimseyerek savunmuştur. Diğer taraftan da Farabi ve İbn-i Rüşd gibi felsefecilerin yolunu takib ederek dini konularda naklen gelen temel kaidelerin dışına çıkıp bu hususta şahsi düşüncelerini ileri sürmüştür. 20 Haziran 1928 tarihli Vakit Gazetesinin haberine göre Köprülü Fuad, Şerafeddin Yaltkaya ve Mehmed Ali Ayni ile beraber; camilere sıralar, elbise askıları, müzik aletleri konulmasını, hutbeleri filozoların okumasını, ibadetlerin Türkçe yapılmasını isteyen bir rapor hazırlamışlardır. Bu iddialarını ve yazdığı kitapları ve makaleleri inceleyen zamanındaki din alimleri; onun reformcu olduğunu, doğru olan din kitaplarındaki hüküm ve ibareleri değiştirerek yazılarına aldığını ve şahsi bozuk düşüncelerini bunlarla ispat etmeye kalkıştığını belirtmişlerdir. Mesela; Bolvadinli müderris Yunuszade Ahmed Vehbi Efendi bunlardan biridir.


Şahsi düşünceleriyle dinde değişiklik yapmak istemiştir. Ancak kazdığı kuyuya kendisi gibi bir çoklarını da sürükleyerek ebedi felakete düşmüştür. Müslüman-Türk milleti tarafından gerekli cevaplar verilerek fikirleri hiç itibar görmemiştir.


Eserleri: 1) Anglikan Kilisesine Cevap, 2) Maani-i Kuran, 3) İslam Felsefesi Tarihi, 4) Türk Filozofları, 5) Yeni İlm-i Kelam, 6) Usul-i Fıkıh Dersleri.


Kaynak: Rehber Ansiklopedisi