Lirizm
 

Lirizm Edebiyatta bir şairin hislerini içinden geldiği gibi coşkunlukla şiirine aktarması. Diğer sanat türlerinde de aynı manada kullanılır. Lirizm kelimesi dilimize Fransızcadan girmiştir. Lir ve lirik kelimeleri de aynı kökten türemiştir. Lir, Eski Yunanlıların kullandıkları "U" harfine benzeyen bir çalgı, telli ve yaylı bir saz olup "harp"ın basit bir çeşididir.


Edebiyatımızda lirizmi; Yunus Emre, Baki, Fuzuli, Nedim, Şeyh Galip, Yahya Kemal en yüksek seviyeye çıkarmışlardır. Dünyada ise Fransız şairlerinden Lamartine, Paul Valéry; İngiliz şairlerinden Milton, Shakespeare, Shelley, Byron, Keats; Alman şairi Goethe tanınmış lirik şairlerdendir.


Türk edebiyatında lirizm, Türklerin İslamiyeti kabul etmelerinden önceki hayatlarında, batıl dinlerin tesirinde gelişir.


Yedinci asır Mani dininin tesirinde yazılan, anonim, "Tan Tanrı" şiiri; on birinci yüzyılda Kaşgarlı Mahmud'un Divanü Lugati't-Türk isimli eserinde Alp Er Tunga sagusu (ağıt); 16. yüzyılda yazıya geçirilen Dede Korkut kitabında yer alan bazı manzum parçalar ile 9 ve 10. asırlarda ortaya çıkan ve 19. yüzyılda yazıya geçen Kırgızların Manas destanı lirik şiir örnekleri sayılırlar. Halk edebiyatında kahramanlık destanları; aşk şiirleri; ağıtlar; Klasik Türk edebiyatında mersiyeler (Baki'nin Kanuni Mersiyesi), münacaat ve na'tlar (Fuzuli'nin Su ve Gül redefli kasideleri) daha sonraki devirlerin lirik şiirleridir. Klasik Türk edebiyatı (Divan edebiyatı)nda kullanılan gazel, rubai ve tuyuğ gibi nazım şekilleri de lirik manzume örnekleridir.


Türk edebiyatında lirik şiirleri ile tanınan şairler arasında şu isimleri sayabiliriz: Dehhani (13. asır), Yunus Emre (12. asır), Kadı Burhaneddin (ölm. 1398), Nesimi (ölm. 1404), Ali Şir Nevai (ölm. 1501), Babür Şah (ölm. 1530), Fuzuli (ölm. 1556), Baki (ölm. 1600), Karacaoğlan (17. asır), Nedim (ölm. 1730), Ahmet Haşim (ölm. 1933), Yahya Kemal (ölm. 1958), Cahit Sıtkı (ölm. 1956), Orhan Veli (ölm. 1950), Ahmed Hamdi Tanpınar (öl. 1962), Ahmed Muhip Dranas, Necip Fazıl (ölm. 1983).


Lirizm, yalnız edebiyata ait bir anlatım yolu değildir. Günümüzün tiyatro, musiki ve şiir gibi sanat türlerinde de kullanılmaktadır: Lirik sanatçı, lirik dram (müzikli dram), lirik tiyatro, Hıristiyan dini şiirleri, od'ları, korolar gibi. Lirik kelimesi zamanla "Bir kimsenin hislerini içli, duygulu, coşkulu, ilhamla dolu bir dille anlatması" manasını da kazanmıştır.


Kaynak: Rehber Ansiklopedisi