Gazan Mahmud Han
 

Gazan Mahmud Han İlhanlı hükümdarlarının en Ünlüu. Çocukluğunun büyük bölümü büyükbabası Abaka Hanın yanında geçti. Abaka Han ve babası Argun Hanın bağlı olduğu Buda dininin prensiplerine göre yetiştirildi. Babasının 1284te tahta çıkmasından sonra Horasan, Mazenderan ve Rey vilayetlerinin valiliğine atandı. 1291de İlhanlı tahtına çıkan Geyhatuyu 1295te deviren yeğeni Baydu, iktidarı ele geçirdi. Ancak Gazan, bu duruma karşı çıkarak Baydu ile mücadeleye girişti. Bu sırada kumandanlarından Nevruzun tebliği üzerine İslamiyeti kabul etti. Onunla birlikte kumandanlarından, vezirlerinden ve askerinden 400 bin kişi de Müslüman oldu. Gazan, şükür olarak o seneyi oruç tutmakla geçirdi.


Müslüman askerlerinin başında olarak yeniden harekete geçen Gazan, İlhanlı başkenti Tebrize girdi ve Bayduyu yakalatarak idam ettirdi. Böylece hükümdarlığını ilan eden Gazan Han, öncelikle ülke içerisinde huzur ve asayişi sağladı. Kendisine karşı isyan eden Moğolları şiddetle bastırdı. İktisadi hayatı düzeltmek için faaliyet gösterdi. Sikke ve ölçü reformları yapmak ve vergi kaynaklarını yeniden tesbit etmek suretiyle devletin bütçesini düzene koydu. Halkı inim inim inleten vergi sistemi değiştirildi. Askerin maaşını yeniden tespit ederken, orduyu yeni *****larla techiz etti.


Gazan Mahmud Han, İslamiyetin kuvvetlenmesi için elbirliği ederek kardeşçe çalışmasını Nasıra yazdı. Mısır Memluklü sultanlarının dokuzuncusu olan Nasır bunu dinlemedi. Nasırın askeri Mardin taraflarını yağma etti. Gazan Mahmud Han Halebe geldi. Humusta Nasır bozguna uğradı. Gazan Han burada bir kumandanını bırakıp geri döndü. Bu iki Müslüman sultanının arasını açanlardan biri de İbn-i Teymiyye idi. O, hadiselerde birleştirici değil bozucu rol oynadı. Gazan Mahmud Han, 17 Mayıs 1304te henüz otuz yaşındayken Racda vefat etti.


Gazan Hanın ölümüyle İrandaki Moğol hakimiyeti, iç ve dış politikada en son sınırlarına ulaşmış oldu. Moğollar arasında İslamiyetin yayılmasını sağlayan Gazan Han, ülkeyi pekçok cami, mescid, medrese, han ve hamam gibi dini ve sosyal eserlerle donattı. Tebriz yakınlarında bir rasathane kurdurdu. Fen ilimlerinden astronomi, tarih, tıp ve kimya ile meşgul oldu. Tarih bilgisi fazlaydı. Ana dili olan Moğolcadan başka birkaç lisan bilen Gazan Han, senenin ekseri günlerinde oruç tutar ve çok Kuran-ı kerim okurdu.


Kaynak: Rehber Ansiklopedisi