Arhavi, Artvin Tarihçe
 

Tarihçe
Arhavi M.Ö. 8. yüzyıla dayanan geçmişi ile Taş Devri'nde insan yaşamının olduğu Kolhis uygarlığının içinde yer alan bir ilçedir. M.S. 3. yüzyılda Lazika ve Kolheti krallığının sınırları içinde yer alan Arhavi M.S. 6. yüzyılda Roma-Pers Savaşları'na sahne olmuştur. M.S. 8. yüzyılda Lazika Krallığının yok olması ile Trabzon Rum İmparatorluğu'na bağlanmıştır.
1486 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na katıldı. Osmanlı İmparatorluğu'na katıldıktan sonra Arhavi kazasına 6 hane Müslüman yerleştirildi. 1486 ve 1515 tarihli yazımlarda "Laz", 1520 ve 1554 tarihli yazımlarda "Arhavi" olarak kayıtlara geçmiştir. 1486 tarihinde Lazistan kazasının merkezi olarak kabul edilen Arhavi köyünün nüfusunun tamamı Hıristiyan olup, yaklaşık 181 kişiden oluşmaktaydı.




Ciha Kalesi Girişi


Arhavi kazası 1 Nisan 1566' da Batum sancağına bağlıydı. Kazanın Batum sancağına tam olarak ne zaman bağlandığı konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Muhtemelen 1 Şubat 1561-10 Mayıs 1562 tarihleri arasındaki bir tarihte bu sancağa bağlanmıştır.
10 Mayıs 1562 tarihli bir kayıtta Arhavi'nin Batum sancağına bağlı olduğu görülmektedir. 1583 yılında Arhavi kazası kendisine bağlı Arhavi ve Eksanos nahiyeleriyle Batum sancağına bağlı bulunuyordu. 1515'de Arhavi'nin merkezi olan Arhavi köyünün nüfusu 421'i Hıristiyan ve 54'ü Müslüman olmak üzere 475'ti. 1520'de ise 411 Hıristiyan, 125 Müslüman vardı.
1877 yılına kadar Gönye Sancağına bağlı kaldı. 93 Harbinden sonra Gönye bölgesinin Rusların eline geçmesi ile Lazistan Sancağı Trabzon'a taşındı ve Arhavi Rize'ye ilçe olarak bağlandı. Fındıklı ve Hopa ise Arhavi'ye bucak olarak bağlandı. 1900 yılında Hopa ilçe oldu ve Arhavi bucak olarak Hopa'ya bağlandı.
23 Şubat 1915'te Hopa'yı işgal eden Rus kuvvetleri Hopa-Arhavi arasındaki uzaklığı 20 günde geçebilmiş ve 15 Mart 1915'de Arhavi'nin doğu kısmını ele geçirmişlerdi. 5 şubat 1916'da Kapisre deresi Rus birliklerine geçilmiş ve Arhavi tamamen işgal edilmişti. Çarlık Rusya'nın yıkılması ve iç işlerinin karışıp bozulması Rusları geri çekilmek zorunda bırakmıştı. Böylece 2 yıllık bir işgalden sonra 12 Mart 1918 yılında Arhavi düşman işgalinden kurtulmuştu. Bu tarih Arhavi'de Kurtuluş Günü olarak kutlanır.
1 Haziran 1933'te 2197 sayılı kanunun ikinci maddesine göre merkezi Rize olmak üzere Artvin ve Rize birleştirilerek Çoruh vilayeti teşkil edilmiştir. 4 Kasım 1936'da kabul edilen 2885 sayılı kanun ile merkezi Rize olan Çoruh vilayeti kaldırıldı ve Hopa merkezi Artvin olan Çoruh İline bağlandı. Böylece Arhavi'de Çoruh İli'ne bağlanmış oldu. Aynı yıl Arhavi Belediyesi kuruldu.
Bu tarihte Arhavi bucağı 30 köyden oluşmaktaydı. Arhavi 6324 sayılı kanunla 1 Haziran 1954 tarihinde tekrar ilçe olmuştur. Çoruh adı 15 Şubat 1956 tarih ve 6668 sayılı kanunla Artvin olarak değiştirildi. Bunun sonucu olarak Arhavi, Artvin ilinin ilçesi oldu.




Arhavi Eski Görünüm


Islahı yapılmadan önce Kapisre deresi şimdiki Çaykur çay fabrikası yanından Karadenize ulaşıyordu. Bu nedenle Kale Mahallesi tarafından bir, Musazade Mahallesi tarafından da bir olmak üzere iki şehir merkezi bulunuyordu. Bu şehir merkezlerine Melen Noğa ve Molen Noğa adı verilmekteydi. Musazade Mahallesi tarafında oturanlar Kale Mahallesi tarafına ayrıca Lağata da diyorlardı. Lağata genellikle gemici kahvehanelerinin bulunduğu yerlerdi.
1950 yılında yapılan asma köprü öncesi dereden geçmek için ağaç köprüler yapılıyor ya da kayıklarla geçiliyordu. Çarmıklı Eğitim ve Kültür Merkezi'nin olduğu yerde ve Konaklı Köyü yakınlarında olmak üzere ilçede iki medrese bulunmaktaydı.
Osmanlı döneminde askeri kışla olan ve daha sonra İlkokul olarak kullanılan bina belediye düğün salonunun olduğu yerdeydi. Arhavi köylerinde ise yerleşim merkezi önceleri Balıklı-Ulukent ve Ortaköy'dü. Diğer köyler bu iki bölgeye bağlı mezralardı.
Şehir merkezinin mezarlığı Kale Mahallesinde günümüzdeki Ertuğrul Kurdoğlu İlköğretim Okulu arkasındaydı. Burada 200-300 yıllık mezar taşlarına rastlamak mümkündür. Şehir merkezinden köylere ulaşım için kullanılan yol Cumhuriyet Mahallesine giden yoldu. Takalarla yapılan ticaret ulaşımı genellikle Trabzon iline yönelikti. Az da olsa Giresun ve Samsun'a da ticaret amacı ile Arhavi'li takalar gitmekteydi.
Arhavi ilçesi imara açık ilk yerleşim şekline ise 1960 yılında kavuşmuştur.

Kaynak : Wikipedia