İnsanlara Dair İlk İzlenimlerizi Neye Göre Oluşturuyoruz ?
 

Sosyal Biliş (Sosyal Algı )


Kişileri ve olayları tanıma ve anlama çabalarımız sosyal psikolojide, sosyal biliş kapsamında değerlendirilir.Sosyal biliş çeşitli sosyopsikolojik süreçleri içerir.Bu süreçleri 2 ye ayırabiliriz. İzlenim oluşturma ve atıfta bulunma .


İzlenim oluşturma,karşılaştığımız kişinin ilk göze çarpan ,en belirgin özelliklerine dayanarak yapılır.Başkalarının yüz ifadelerine, giysisine,duruşuna,ses tonuna ,cinsiyetine vb.gibi özelliklerine dikkat ederek oluşturulan ilk izlenimlerden sonra atıfta bulunma süreci ilerler.Sosyal ipuçlarından yararlanarak kişilerin davranışlarının altında yatan nedenleri çıkarsamaya çalışma sürecine de atıfta bulunma diyoruz.


Bu yazıda sosyal bilişin ilk adımı olan izlenim oluşturma sürecini ve ilk izlenimlerimizi nelere dayanarak oluşturduğumuzu anlatmaya çalışacağım.


İlk izlenimlerimizi nelere dayanarak oluşturuyoruz ?


Sözel olmayan ipuçları :


-Yüz ifadeleri : Charles Darwin ,insanların sergilediği ortak yüz ifadeleri olduğunu savunmuş ve insanların belli duyguları yaşarken farklı kültürlere mensup olsalar bile aynı yüz ifedelerini takındıklarını vurgulamıştır.Bu bakış açısı “evrenselci görüş” olarak bilinir.Darwin’e göre bazı duygusal ifadeler doğuştan gelmektedir ve bu yüzden bazı duyguları yaşarken insanlar kültürel bir ortaklık sergilemektedirler.


6 temel duygu, üzerinde anlaşmaya varılmış bir şekilde tüm insanlar tarafından aynı şekilde sergilenmektedir. Bu duygular ; korku,üzüntü,mutluluk,tiksinme,şaşkınlık ve kızgınlıktır. Mutlu olduğumuzda gülümseriz , korktuğumuzda göz bebeklerimiz büyür, kızdığımızda kaşlarımızı çatarız gibi..


İnsanların sergiledikleri yüz ifadelerini doğru anlamak önemlidir. Bizler de bu yüz ifadelerine göre kendimizi ayarlarız .Biri bize kızgınlıkla baktığında kendimizi korumaya alırız. Bu yüzden yüz ifadelerini doğru anlamanın yaşamsal bir önemi vardır .Bir de işlevsel önemi vardır ki ; bu işlevselliğe göre insanlar tüm yüz ifadelerine eşit derece dikkat etmezler. İnsanlar en çok tehlike belirten yüz ifadelerine dikkat etmektedirler. Kızgınlık ve korku içeren yüz ifadelerine ,diğer duygusal ifadelere dikkat ettiğimizden daha çok dikkat ederiz.


-Göz temansı :İlk izlenimlerimizi oluştururken referans aldığımız bir başka sözel olmayan ipucu göz temansıdır. Başkalarının neler hissettiğini,birbirlerine bakışlarının yönüne ve yoğunluğuna dikkat ederek anlayabiliriz. Aşık insanlar birbirlerinin gözlerine daha sık bakarlar ,korkan insanlar yada utanan insanlar gözlerini karşısındaki kişiden kaçırırlar…


-Fiziksel görünüm :Gözlük takan öğrenciler çok çalışkandır , piercing takanlar asidir ,takım elbise ile dolaşanlar kibardır vb..gibi inanışlardan yola çıkarak ilk izlenimlerimizi bu fiziksel özelliklere dayanarak oluşturabiliriz.Fakat bu kalıpyargılar bizi yanlış yönlendirebilir.


Araştırmalara göre fiziksel güzellik,özellikle güzel bir yüz ,bir çok olumlu beklentiyi beraberinde getiriyor..insanlar güzel kişileri,güzel olmayanlardan daha sıcak,ilginç,espritüel,dışa dönük buluyorlar .Onlar öyle olmasalar bile fiziksel açıdan çekici ve güzel bulduğumuz kişilere dair bir çok olumlu beklenti içerisine giriyoruz .Öyle ki ,çoğu zaman yardıma ihtiyaç duyan kişilere yardım etme konusunda da yine dış görüntü önplana çıkıyor.Güzel olan kişiler ,güzel olmayanlara kıyasla daha fazla yardım alabiliyor,insanlar olumlu fiziksel özelliklere sahip olan bireylere daha çok yardım ediyorlar.Bebek yüzlü insanların da daha saf,kibar ,dürüst ,sıcakkanlı olduğu sanılır.Yapılan bir deneyde de bebek yüzlü insanların en güvenilir insanlar olduğu düşüncesi ile karşılaşılmıştır. Dış görünüş her zaman doğru olmayabilir.


-Beden dili :Ellerimizi nasıl kullandığımız,konuşma tarzımız,ses tonumuz,mimiklerimiz vb..gibi beden dilimize dair özellikler insanların izlenimlerini oluşturmasında rol oynuyor. Beden dili üzerine yazılmış bir çok kitap vardır fakat unutulmaması gereken nokta beden dilinde bazı hareketlerin kültürel farklılıklar gösterebileceği olgusudur.Bir kültürde belirli bir anlam ifade eden bir beden hareketi,başka bir kültürde bu anlamın tam tersi mana içerebilir . Bu yüzden beden dilleri evrensel değildir. işaret parmağını ve baş parmağını büküp bir daire biçimine getirmek kimi kültürlerde “tamam “ manası taşırken,başka kültürde olumsuz anlamlar taşıyabilir.


İnsanlar beden dili,yüz ifadeleri,fiziksel görünüm gibi sözel olmayan ipuçlarının yanı sıra sözel ipuçlarına da dikkat ederler. Ve genellikle bu iki ögeyi birbiriyle tutarlı halde görmek isterler.Bu 2 ögeyi birlikte değerlendirerek karşımızdaki kişinin bize yalan söyleyip söylemediğini de anlayabiliriz.Yapılan araştırmalara göre,karşımızdaki kişinin bize dürüst olmadığı inancını taşıyorsak o kişinin önce yüz ifadelerine,sonra beden diline ve son olarak da söylediklerine dikkat ediyoruz.Ekman ve Maureen O’Sullivan doğru söylemeyen insanların ayırt edilmesinde, sözel olmayan ipuçlarını kullanan insanların ,sözel ipuçlarına dikkat edenlerden daha başarılı olduklarını saptamışlardır.


-Dharma


Yararlandığım kaynak :Ç.Kağıtçıbaşı, Günümüzde İnsan ve İnsanlar