İnyupikler Avcılık Ve Toplayıcılık
 

Avcılık ve Toplayıcılık




Colville Irmağı, 1904






Balık kurutma, Grantley Harbor, Seward Yarımadası, 1885






Av kampı, Hotham inlet, Kotzebue, 1881






Noatak Milli Koruma Alanı






Selawik Milli Yaban Hayatı Sığınağı






Selawik Milli Yaban Hayatı Sığınağı






Arktik Milli Yaban Hayatı Sığınağı






NPRA (Alaska Milli Petrol Rezervi)

ANWR (Arktik Milli Yaban Hayatı Sığınağı)






Dall yaban koyunu (imnaiq ya da ipnaiq), Anchorage Hayvanat Bahçesi, Alaska






Erkek ren geyiği, Alaska






Rengeyiği alt tür dağılım haritası (sarı renkle gösterilen Rangifer tarandus granti Alaska'daki tek alt türdür)






Kanada İnuitleri beyaz balinan derisini maktak yapmak için soyarken, Hudson Körfezi, 2007






Balina kemikleri, Point Hope, 2007






Puffin Adası (öndeki) ve Chamisso Adası (arkadaki), Çukçi Denizi


Bütün Eskimo halkları gibi İnyupikler de avcı ve toplayıcıdır. Geçimlerini balıkçılık ve balina avcılığı gibi ağır işlerde çalışarak sağlarlar. İnyupikler, diğer Eskimo halkları gibi, avdan avcılar dışında ava katılmayan köy halkının da hak aldığı bir sistem geliştirmişlerdir. Avcı ya da avcılarca avlanan her türlü av köyün ortak malıdır. Bu ortaklık sistemi Eskimo coğrafyasının zor ve çetin doğası gereği oluşmuştur.
Avlanacak hayvanların ve toplanacak bitkilerin bulunma mevsimlerinin bilinmesi hayati öneme sahiptir ve bunlar pratik olarak ay (tatqiat) adlarında hatırlanırlar.[34]


İnyupikçe Ay Adları
Harfiyen Çevirisi
Türkçe


Siqiññaatchiaq
'parlak yeni güneş'
Ocak


Siqiññaasugruk
'çok daha parlak güneş'
Şubat


Irraasugruk
'aşırı soğuk hava'
Şubat


Paniqsiivik
'kurutma ayı'
Mart


Isiqsiḷiġvik
< isiq 'duman'
Mart


Igliiḷiġvik
< igliq- 'seyahat etmek' ; Bu ayda kar tavukları gezinirler
Mart


TiÅ?mirrat Tatqiat
'kuşların ayı'
Nisan


Qiḷġit Tatqiat
'şahinin ayı'
Nisan


Qargiḷiġvik
'kar tavuğunun göründüğü zaman'
Nisan


Qaugaich Piviat
'ördekler geliyor' (Nuvugmiut şivesinde)
Nisan


Suvluġvik
'buzu kırılan ırmakların aktığı zaman'
Mayıs


Suppivik / Supruġvik (Nu.)
'buzu kırılan ırmakların aktığı zaman'
Mayıs


Umiaqqavik (Ti.)
'balina avına çıkılan zaman'
Mayıs


Qaugaich Anniviat
'(yavru) ördekler tüyleniyor' (Nuvugmiut şivesinde)
26 Mayıs - 25 Haziran


Iġñivik
'ren geyiğinin doğum zamanı'
Haziran


Isavik , Itchavik
'tüy dökümü zamanı'
Temmuz


Nukatpiat Itchaviat
'erkek kazların tüy dökümü zamanı'
Temmuz


Iñukkuksaivik
'yükselme zamanı'
Temmuz


TiÅ?Å?ivik
'uçuşa geçme zamanı'
Ağustos


Amiġaiqsivik
'ren geyiği boynuzlarının kadifelendiği zaman'
Ağustos


Aqavirvik
'tüy dökümü zamanı'
Ağustos


NiÄ¡laalgit TiÅ?Å?iviat
'yavrulu kazların uçuşa geçme zamanı'
Eylül


Tuttut Amiiqsiviat ya da Amiiqsivik (Nu)
< tuttu 'ren geyiği'
Eylül


Nuliaġvik
'ren geyiğinin üreme zamanı'
Ekim


Sikkuvik , Sikuvik
'buzlanma zamanı'
Ekim


Sullivik , Sulivik
'time to make things'
Ekim


Tatqitchiaq (Nu.)
'yeni ay'
Ekim


Ipnaich Nuliaġviat (Nu.)
'koyunların çiftleşme zamanı'
Kasım


Nippivik
'güneşin battığı zaman'
Kasım


Uvluiḷaq
'gün ışığından yoksun biri'
Aralık


Aagruliġvik
'Aagruuk denen iki yıldız çiftinin göründüğü zaman'
Aralık


Siqiñġiḷaq
'güneşsiz biri'
Aralık


Avlanma mevsimi ilkbahardır. Bu dönemde Kotzebue yöresinde erkekler buz üzerinde fok avcılığı yaparken, kadınlar da kısa bir süre sonra Stenodus leucichthys (sii) balıklarını toplarlar. Daha kuzeyde kıyı avcıları Point Hope (TikiÄ¡aq), Wainwright (UlÄ¡uniq) ve Barrow (UtqiaÄ¡vik ya da UkpiaÄ¡vik) yörelerinde balina avcıları (aÄ¡viqsiuqtit) Grönland balinası (aÄ¡viq) avlarken, iç bölge avcıları da Utukok (? Utuqqaq) ve Colville Irmaklarının (Kuukpik) yukarılarında ren geyiği (tuttu) aramakla meşgul olurlar. Haziran ayından Temmuz'un başına kadar olan dönemde North Slope İnyupikleri fok (natchiq) ve ördek (mitqit) avlama kampları kurarlar. Bunlar burada bir aydan fazla zaman geçiriken, diğerleri Colville Irmağının ağzında ve Kaktovik adasında (QaaktuÄ¡vik) kurulan panayıra giderler. Haziran sonunda ya da daha geç bir zamanda iç bölge İnyupikleri kıyıya inerler. Temmuzda balık kampından dönenler ren geyiği avına giderler. Kadınlar ise daha sonra kısıtlı olan bitkilere yönelirler ve yenebilecek böğürtlensi meyve ve sebzeleri toplamaya başlarlar. [17]
Daha güneyde Kotzebue Sound yöresinde, beyaz balina (sisuaq ya da qiḷalugaq) avı yapılır. Zorlu geçen avdan sonra Sheshalik'te kurulan panayıra katılırlar. İnyupik coğrafyasındaki en büyük ticari oluşumlardan olan bu panayır Sibirya Yupiklerinden kıyı ve iç bölge İnyupiklerine kadar iki bin ya da daha fazla insanın elde ettikleri ürünleri panayırın pazarlarında satmak ya da değiş tokuş etmek için toplanmasına sebep olur. [17]
Daha kuzeyde North Slope yöresinde ise Haziran ayında Colville Irmağı deltasındaki Nigliq'te (NiÄ¡liq) ikinci büyük panayır kurulur. [17]. Burası Antik çağdan beri ticaret merkezidir. [27]
Kıyı İnyupiklerin geleneksel ana geçim kaynağı Grönland balinası avcılığıdır. İnyupiklerin aÄ¡viq dediği Grönland balinası (Balaena mysticetus) Alaska'da yalnızca on yerleşim yerinde Uluslararası Balinacılık Kurulu (IWC) tarafından izin verilmektedir. Bu on yerleşimden sekizi, Barrow (UtqiaÄ¡vik), Kaktovik (QaagtuviÄ¡miut), Kivalina (Kivalliñiq), Küçük Diomede , Nuiqsut (Nuiqsat), Point Hope (TikiÄ¡aq), Wainwright (UlÄ¡uniq), Wales (KiÅ?igin) İnyupik coğrafyasına aittir. Diğer ikisi ise Sibirya Yupiklerine aittir : (Savoonga) ve (Gambell) . [35]
King Adası İnyupiklerinin gözde avı Pasifik morsu (aiviq , Odobenus rosmarus divergens) olup avı kıyıda ya da denizdeki buz üzerinde eskiden geleneksel olarak zıpkın ve mızrak kullanarak yapılır ve umiak adı verilen geniş büyük kayıklarla taşınırdı. Bugün ise dıştan motorlu alüminyum teknelerle ve tüfekle yapılmaktadır. 12 yaşlarında genç bir avcının ilk avı mors yavrusu olur ve bunu köyün en yaşlılarından birine hediye eder. Mors, günümüzde de King Adası sakinlerinin en değerli avlarıdır. Yılda yaklaşık 40 mors avlanır. Adada yaşları 30 ila 80 olan 30 kadar mors avcısı bulunur. [36]
Dall yaban koyunu (Ovis dalli) (Kuzey Alaska imnaiq, Kuzeybatı Alaska ipnaiq) da çok değerli olmasına karşın, düzenli avlanan en önemli kara hayvanı ren geyiği (Rangifer tarandu) (tuttu) olup, deniz kıyısındaki İnyupikler için balina ve fok nasıl önemliyse, İç bölge İnyupikleri için de ren geyiği o kadar önemlidir. Avlar kadınlar tarafından dağıtılır.[34]
Alaska'daki İnyupik yaşamı dışarıdan görüldüğünün aksine buzlarla sınırlı olmayıp müthiş bir ticari hareketlilik içerisindedir ve bu yüzyıllardır süregelmektedir. Bu hareketlilik yalnızca İnyupikler arasında değil, aynı zamanda İnyupiklerle Yupik grupları ve Atabask Kızılderilileri arasında da olmaktadır.[17]
Günümüzde, topraklarındaki petrol ve doğalgaz kaynakları İnyupikler için gelir kaynağı değildir ve işgücünün yarısından fazlası işsizdir. Olanların da çoğu mevsimlik işçilerdir. Bu, Alaska yerlilerinin genelinde görülen bir işsizlik manzarısıdır.

Kaynak : Wikipedia