Eski Türklerde Yemek Kültürü
 

Eski Türklerde Yemek Kültürü

Türk mutfağı dünyanın sayılı zengin mutfakları arasındadır. Bazı görüşlere göre,
Çin ve Fransız mutfakları ile birlikte dünyanın en zengin üç mutfağından birisidir.
Türk mutfağının zenginlik sebepleri arasında yiyecek ve içecek maddelerinin bolluğu
ve çeşitliliğinin yanı sıra, Türklerin eski bir tarihe sahip olmaları da sayılabilir.
Coğrafî, kültürel ve sosyolojik sebeplerle, Türkler, komşuluk münasebetlerinde bulundukları ve iç içe yaşamış oldukları farklı toplumlarla etnolojik anlamda hem etnikvericilik hem de etnik alıcılık yapmışlardır. Bu alış-veriş, hiç kuşkusuz yiyecek ve içecekkültürü için de söz konusu olmuştur.


. Bunu karakterize eden en açık örnekler olarak da
yağmalı toylar, imece toplantıları, doğumlar, ölümler, düğünlerde yenilen yemekleri
belirtmiştir. Eröz’ün izahlarına göre, bu toplantılarda geleneğe göre sofralar hazırlanır,
yemekler çıkarılır, bütün oymak, boy veya köy halkı birlikte yer, birlikte eğlenir veya
acıyı paylaşılmaktadır.Anadolu’da buna benzer gelenekler bugün de yaşamaktadır.
Yine ona göre, Türk dünyasında, “yemek” isminin yerine “aş” ismi kullanılmaktadır.
Göktürk Kitabeleri’nde de “yemek” bu anlamda kullanılmıştır. Ölüm törenlerinde (üç
hayrı, yedi hayrı, kırk hayrı), “ölü aşı” ve düğünlerde de bulgur pilavını etli olarak yaparlar.
Aynı yemekler bir dileği, adağı olan kimsenin söz konusu dileği gerçekleştiğinde
de pişirilir. Bu yemeklere Alevi Türkmenlerde “dede aşı” denir. Malatya’da Akçadağ
ve Hekimhan’da etli pilav pişirilerek “ölü aşı; kırk hayrı, üç hayrı, yedi hayrı şeklinde
törenler” düzenlenir. Bu törenlerde, Türk töresindeki oturma düzenine göre misafirlerin
en şereflisinin baş köşeye oturtulduğu görülür.

Bir meclis şeklinde katılımcılığı öngören Anadolu’daki Hıdırellez şenliklerinde verilen
yemekler, hayır dualarıyla yemeği veren ve yemeği yiyenin hayır sahibi olduğu
inancı şeklindeki manzara, sadece tüketim yollarıyla yemek adabını değil, aynı zamanda
bir çok kültür motifini gözler önüne sermektedir.

Türk hayatı ile Türk kültünün ana yiyecek maddelerinin başında süt ve et gelmek-
tedir. Çeşitli hayvansal ürünler Türklerin ana besin maddesi olmakla beraber, et ve süt-
ten üretilmiş her türlü besin maddesini Türklerin icat etmiş olduğu söylenemez. Bu tür
bir yaklaşım, çok dar çerçeveli bir görüşle hareket etmek demek olur ki, bu son derece
yanlıştır

Türk töresinde yemeğin çok
önemli bir yeri vardır. Buna göre, sosyal hayatın hemen her aşamasında, sosyal münase-
betlerin çoğunda yemek işin esası olmaktaydı. Doğumlar, sünnet düğünleri, düğünler,
bayramlar, yağmalı toylar, imece toplantıları ve ölüm hadiseleri hep yemekle birlikte
qötürülmeye çalışılırdı. Sofra hazırlanması, yemeklerin dağıtımı ve konukların ağırlan
ma biçimi tamamen geleneğin belirlediği şekilde yapılmaktaydı. Eröz’ün belirttiği bu
yemek gelenek ve görenekleri günümüzde Anadolu’nun pek çok yerinde aynı şekilde
hayatiyetini sürdürmektedir.

Eröz, yemek kültürünün insan hayatında ve kültürel etkileşimdeki önemini vurgu-
ladıktan sonra, eski Türk yemeklerinden bazı önemli olanlarını açıklamıştır. Bunlar:
Akıtmaç, bulamaç, keşkek, höşmerim, mantı, samsa, tutmaç, yufka, yoğurt...
Eröz’ün belirttiği yemekleri kendi ifadelerine dayanılarak aşağıda sırasıyla şu şekil-
de açıklamak mümkündür

Akıtmaç:
Yörük ve Türkmenlerin saç üzerinde yaptıkları hafif bir hamur yemeği. Deve veya
koyun sütünden yapılır. Deve doğurunca alınan ilk süt, “ağın, ağız” dan yapılır. Bu sü-
tün unla karıştırılmasından saç üzerinde pişirilir.

Bulamaç:
Un, yağ ve yoğurtla yapılır. Kaşgarlı Mahmud’un Divan’ında “bula” pişirmek an-
lamına geliyor.

Keşkek:
En iyi buğdaydan ve etle pişirilerek yapılır, delikanlılar tarafından kepçelerle dövü-
lür. Lastik gibi olunca, üzerine kırmızı biberle eritilmiş yağ dökülür. (üzerinde gezdirile-
rek dökülür)Pek çok yerde buna herse de denilmektedir.

Höşmerim:
Yörüklerin meşhur peynir tatlısıdır. Yağ ve şekerden de yapılır. Edremit ve Tekir-
dağ’da tatlıcılar tarafından yapılıp satılır. Rize taraflarında “Höşmerli” diye anılır.31

Mantı:
Çok eski bir Türk yemeği olan mantıya, Orta Asya’da “Metni” adı verilmektedir.
Kayseri taraflarında çok meşhur olan bu yemeğe Anadolu’nun bazı yerlerinde “Tatar
böreği” de denilmektedir. Mantı, hamur içine kıyma veya başka türlü iç malzemesi
konularak suda haşlanarak yoğurt içine konularak tüketimi yapılmaktadır.

Samsa:
Uygur Türkleri, kuru bohça şeklindeki bir hamur yemeğine bu adı verirler. Eröz,
ninesinin bu yemeğe “yaylankı” adını verdiğini ifade eder. Ayrıca, Türkiye’de Samsa
tatlısının varolduğunu, Bulgaristan Türklerinin baklava dilimine “Samsa” adını verdik-
lerini belirtir.


Tutmaç:
Kaşgarlı Mahmut tarafından Türklerin meşhur yemeği olarak belirlenmiştir. Yu-
murtalı hamurdan yapılmış yufka, et, tereyağı ile yapılan bir yemektir. Bulgar dağların

da yaylıyan bütün Yörükler ve Konya Ereğlisi’nde oturan Bekdik oymakları, halen bil-
mekte ve yapmaktadırlar.

Yufka:
Yörüklerin, Türkmenlerin ekmeğidir. Saç üzerinde yapılan mayasız ekmektir. Eröz,
Göktürk Kitabelerinde yufkanın “yufka” diye geçtiğini ifade ediyor.

Yoğurt:
Eski bir Türk yiyeceğidir. Her ne kadar Bulgarlar kendine mal etseler de, bu onlara
Slavlaşmış Bulgarlardan geçmiş olmalıdır. Kaşgarlı Mahmut aynı adla yoğurdu ifade
etmektedir.

Netice olarak Eröz, kaybolan Türk geleneklerinin en seçkin olanlarından birisine
sahip olmak konusunda kollektif bilinç oluşturmanın gerekliliğini ifade etmek istemiştir.
Bu ve tüm kaybolan geleneklerimize sahip çıkmada sorumluluğun en başta Türk aydı-
nına düştüğünü belirtmiştir