Dış Borç Türkiye'de Dış Borç Tarihi
 

Türkiye'de dış borç tarihi
Cumhuriyet öncesi
1683 yılında Viyana Kuşatması'nın başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra Osmanlı Devleti, Karlofça Antlaşması ile toprak kaybetmeye başlamıştır. Osmanlı Devleti kaybettiği toprakları geri kazanma siyaseti izlemiş. Başlayan İran Savaşı, Rusya'nın denizlere serbest geçmeye çalışması Osmanlı'yı sürekli bir savaşın içinde tutmuştur. Bu esnada tüm tarım alanları ve madenler savaş bölgesi içerisinde kaldığından devlet geliri düşmüştür.
Devlet geliri düşünce vergiler artırılmıştır. Tarım ile uğraşan kesim vergiden kurtulmak için tarımı bırakarak İstanbul, Edirne, Bursa gibi büyük şehirlere göç başlamıştır.
Vergi gelirinin düşmesi, Osmanlı Devleti'nin maaş ödeme sıkıntısına düşmesine neden olmuş. Bir taraftan çalışanların tarımdan devlete kayması, bir taraftan kaybedilen topraklar nedeniyle vergi gelirlerinin düşmesi, sıkıntıları artırmıştır.
Sıkıntılar sonucunda 19. yüzyıl başlarında halktan altın ve gümüşler toplanarak, sikkeler yapılmış ve %20 değer fazlasıyla piyasaya sürülmüştür. 1839 yılında bu tedbirler yeterli gelmeyince kaime çıkarılmıştır. Kaime enflasyonist bir etki yaratmıştır.
1840 yılında mali bunalımın daha da artması ile tasarruf sahiplerininin belirli bir faiz karşılığı elindeki tahvilleri toplamak için esham kavaimi çıkarılmıştır.
İç borçlanma
ilk olarak 1788 yılında Cezayirli Hasan Paşa'dan 600.000 kuruşluk borç alınmış, arkasından sarraflardan ve zenginlerden borç istenmiştir. 1840 yılında, Galata bankerlerinden Alleon ve Baltacı'nın kurdukları İstanbul (Dersaadet) Bankası'ndan yapıldığına dair bilgiler mevcuttur. Bankanın kaynağının yabancı sermaye piyasalarından olmaması nedeniyle iç borç niteliği taşımaktadır.
Bütçe açıkları:

1841'de 4.163.000 kuruşa,
1847'de 15.263.404 kuruşa,
1848'de 38.586.642 kuruşa
1849'da da 88.998.000 kuruş

1954 yılında iç borç toplamı 15 Milyon Sterlin'e ulaşmıştır.
Dış borçlanma
1854 yılına kadar borç istemenin onur kırıcı olduğu düşünüldüğünden ve borç istenen ülkelerin Osmanlı yanlısı görünmek istememesinden borç alınamamıştır. Bu dönemde 1783'de Fas, 1788'de ise Cezayir ve Tunus borç vermeyi kabul etmemiştir.

1854 yılında Kırım Savaşı başlangıcı'nda Fransa'dan 200.000 Sterlin alınmıştır. Bu Osmanlı İmparatorluğu'nun bilinen ilk borcudur.
1854-1875 döneminde 15 sözleşme ile 127 Milyon Lira borç almıştır. Toplam Borç 239 Milyon Lira olmuştur.

1876 yılına dek almış olduğu borçları ödemede sıkıntıya düşen Osmanlı İmparatorluğu borç ve faizlerinin ödemesine, 1876 Nisan ayında son vermiştir.
Muharrem Kararnamesi ile 20 Aralık 1881'de dış borçların miktarı indirilmiş, ödeme koşulları yeniden düzenlenmiştir. Muharrem Kararnamesi'nin 15. maddesine göre, Osmanlı İmparatorluğu'nun dış borçlarını ödeyememesi sonucu, borç ödemelerini güvence altına alacak olan vergi kaynaklarının toplanması ve denetimi işlevini yürütecek olan Düyun-u Umumiye'ye bırakılmıştır.
1914 yılında savaş patlak verdiğinde Osmanlı Devleti'nin dış borcu kısa vadeli borçlar hariç 156,4 milyon Osmanlı Lirası'dır. (142 milyon sterlin).
Dış borçlar, Osmanlı Devleti çöktükten sonra, Osmanlı topraklarında kurulan devletler arasında paylaştırıldmış ve en büyük borç yükü Türkiye'ye verilmiştir. 1925 yılında Osmanlı borçlarının %67'sinin Türkiye tarafından ödenmesi kararlaştırılmıştır. Türkiye'nin payına düşen 107,5 milyon altın Osmanlı Lirası tutarındaki borcun ödenmesi için Düyun-u Umumiye İdaresi ile 13 Haziran 1928 tarihinde Paris'te bir anlaşma imzalanmıştır.
Türkiye Düyun-u Umumiye' ye olan borcunun son taksitini, ilk dış borcun alınmasından tam bir yüzyıl sonra, 25 Mayıs 1954' te ödemiştir.
Cumhuriyet sonrası
Türkiye Cumhuriyeti ilk dış borcunu 1930 yılında ABD'den 10 milyon dolar olarak almıştı. Borcu İnönü hükümeti Türk Parasının Kıymetini koruma kanununu çıkardığı dönemde almıştı. Aynı yılın ağustos ayında muhalefet partisi Serbest Fırka'nın kurdurulmasındaki amaçlardan biri liberal gözükerek dış yardım almaktı
1980-1990 Dönemi
Türkiye, 24 Ocak 1980 tarihinde Ekonomik İstikrar Programı'nı uygulamaya koyarak, bu tarihe kadar izlediği temel ekonomi politikalarını tamamen değiştirmiş, daha liberal ve dışa açık politikaları yürürlüğe koymuştur.
1990 Sonrası

1990 yılında borç miktarı 19,03 milyar A.B.D. Doları olarak gerçekleşmiştir.
2000 yılı sonu itibariyle, dış borçları 114,3 milyar dolar düzeyinde bulunmaktadır
2001'de 113,592 Milyar A.B.D. Doları olarak gerçekleşmişti


2001: 113.592 Milyar A.B.D. Doları
2002: 129.671 Milyar A.B.D. Doları
2003: 144.266 Milyar A.B.D. Doları
2004: 160.760 Milyar A.B.D. Doları
2005: 168.716 Milyar A.B.D. Doları
2006: 205.548 Milyar A.B.D. Doları
2007: 247.200 Milyar A.B.D. Doları

Hükümetlere göre toplam borçların değişimi (Milyar $)
Hükümet ve Başbakanlara göre sadece yönetimin tasarrufundaki iç ve dış borçlar. Özel sektörün yanı sıra, Merkez bankası, yerel yönetimler gibi merkezi yönetim dışındaki kamu kuruluşlarının borcunu içermektedir

45. Turgut Özal (Aralık 83 - Aralık 87) 38.014
46. Turgut Özal (Aralık 87 - Kasım 89) 38.390
47. Yıldırım Akbulut (Kasım 89 - Haziran 91) 40.640
48. Mesut Yılmaz (Haziran 91 - Kasım 91) 42.724
49. Süleyman Demirel (Kasım 91 - Haziran 93) 53.567
50. Tansu Çiller (Haziran 93 - Ekim 95) 58.417
51. Tansu Çiller (Ekim 95 - Ekim 95) 58.417
52. Tansu Çiller (Ekim 95 - Mart 96) 60.686
53. Mesut Yılmaz (Mart 96 - Haziran 96) 60.696
54. Necmettin Erbakan (Haziran 96 - Haziran 97) 60.371
55. Mesut Yılmaz (Haziran 97 - Ocak 99) 70.025
56. Bülent Ecevit (Ocak 99 - Mayıs 99) 71.821
57. Bülent Ecevit (Mayıs 99 - Kasım 02) 149.905
58. Abdullah Gül (Kasım 02 - Mart 03) 152.312
59. R. Tayyip Erdoğan (Mart 03 - Temmuz 07) 164.672
60. R. Tayyip Erdoğan (Eylül 07 - ...) 182.111

Kaynak : Wikipedia