Canlılarda Üreme - Eşeyli Ve Eşeysiz Üreme
 

Canlılarda Üreme Ve Çoğalma

Üreme Canlıların soylarının devamı için kendilerine benzer yavrular meydana getirmelerine denir.Eşeyli ve Eşeysiz olarak iki şekilde olur.

1-EŞEYSİZ ÜREME


Bir canlıdan ayrılan hücre veya hücre grubundan yeni bireylerin oluşturulmasına eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üremede döllenme olayı olmadığından eşeysiz üreyen canlı oluştuğu canlıya kalıtsal olarak tıpa tıp benzer. Çünkü eşeysiz üreme mitoz ile gerçekleşir. Ancak mitoz bölünmede olabilecek bir ayrılmama ve mutasyon çeşitlilik sebebidir. Eşeysiz üremeye canlıların büyüme bölgelerinden ayrılan hücre veya hücre grupları neden olduğu için aynı zamanda vejatatif üreme de denmektedir.

Başlıca eşeysiz üreme şekilleri:


1. Bölünme

2. Sporlanma

3. Tomurcuklanma

4. Vejetatif üreme

5. Yumru ile üreme


1. Bölünerek Üreme:

• En hızlı üreme şekilidir

• Mitoz ve endomitozla olur.

• Regenerasyon (yenilenme) basit yapılı çok hücrelilerde bir üreme biçimidir. Toprak solucanı, planaria deniz yıldızı gibi canlılarda eksilen kısımlar yenilenerek bölünen parça sayısı kadar canlı oluşabilir. • İleri evrimli canılarda bazı organlara ait hücrelerde yenilenebilir.Örnek: İnsanda dil, karaciğer gibi.



2. Sporla Üreme: Sıtma paraziti, karayosunları, eğrelti otları gibi canlılarda görülen bir çoğalma şeklidir. Çiçeksiz bitkilerde sporlanma kalıtsal çeşitliliğe neden olacak biçimde diploid kromozomlu ana bireyden mayoz bölünmeyle oluşur. Uygun koşulda çimlenerek yeni birey oluşturur.Bazı su yosunları ve mantarlar spor oluştururlar.


3. Tomurcuklanma: Maya mantarlarında, hidrada (sölenter) süngerler, bazı protistalarda görülür. Bazı çiçeksiz bitkilerde de bir çoğalma şeklidir.Ata birey üzerinde oluşan bir çıkıntı (tomurcak) büyüyerek bir birey olur. Oluşan birey ana bireyden ayrılabilir ya da birlikte kalarak koloni oluşturur.



4. Vegetatif Üreme: Ata bireyden ayrılan bir parçadan yeni birey oluşur. Çiçekli bitkiler örnek verilir.• Soğanlı bitkilerde depo gövdeden • Göz yaşı bitkisinde yapraklardan• Çilek gibi sürünücü gövdelerin köklenmesinden• Doku kültürlerinden vegetatif üreme yapılır

Konuyla ilgili notlar :


Gamet : Erkek ve dişi üreme hücreleridir. Bunlar sırasıyla sperm ve yumurtadır.eşeyli üreme hücreleridir.


Mitoz Nedir? Hücre, canlının canlılık özelliklerini taşıyan, yapı ve görev bakımından en küçük parçasıdır.


Mitoz Bölünme:

Mitoz bölünmenin başlangıcını saptamak olanaksızdır. Fakat hücrede bazı değişiklikler olur; hücre içeriği jel haline geçer, metabolizma durur, çekirdeğin hacmi hızla büyür. Kromatid iplikleri belirginleşir ve boyanmaya başlar. G2 evresinin tamamlanması, kromozomların türlere özgü şekil ve sayıyı kazanmasıyla mitoz bölünmeye geçilir. Işık mikroskobunda kromozomlar artık rahatlıkla görülebilir. Bu süre yaklaşık bir saat sürer. Bu evredeki hücreler küre şeklindedir ve etrafındaki cisimlere kuvvetle bağlanmamıştır. Mitoz bölünme; profaz, metafaz, anafaz ve telofaz diye dört evreye ayrılır.

Eşeysiz üremenin temeli mitoz bölünmedir.


2-EŞEYLİ ÜREME


Eşeyli üreme iki ayrı eşey (cinsiyet) hücresinin biraraya gelmesiyle oluşur.

Bitki ve hayvanların çoğunda eşeyli üreme görülür.

Tür içi farklılığı sağlar.

Dişi üreme hücresi = Yumurta

Dişi üreme organı = Yumurtalık (ovaryum)

Erkek üreme hücresi = Sperm

Erkek üreme organı = Erbezi (testis)

Yavru canlının oluşabilmesi için dişi ve erkek üreme hücreleri birleşerek yeni bir hücre oluştururlar.

Dişi ve erkek üreme hücrelerinin birleşmesine DÖLLENME denir.

Kurbağa ve balıklarda olduğu gibi yumurta ve sperm organizma dışında birleşiyorsa dış döllenme olur. Sürüngenler, kuşlar ve memelilerde olduğu gibi, sperm ve yumurtanın canlı vücudunda birleşmesine iç döllenme denir.


Dişi ve erkek üreme hücrelerinin birleşmesiyle oluşan hücreye ZİGOT denir.

Zigot 2n sayıda kromozoma sahiptir


Kurbağa ve balıklarda sperm ve yumurta hücreleri canlı vücudu dışında birleşir.Bu tür döllenme DIŞ DÖLLENME dir.

Döllenmiş yumurta (zigot) büyüme ve gelişme aşamaları ile yavruyu oluşturur.

Bitkilerde üreme organı çiçektir.

Polen kesesinde erkek üreme hücreleri (polen) üretilir

Yumurtalıkta ise dişi üreme hücresi (yumurta) üretilir.

Polenler yağmur,rüzgar, böcekler gibi dış etkenlerle dişi organa taşınır.TOZLAŞMA

Tozlaşmadan sonra polenler yumurtalıktaki yumurtaya ulaşır.

Yumurtalıkta yumurta ve sperm hücreleri birleşir.

DÖLLENME

Döllenme ile ZİGOT denen hücre oluşur.

Zigot mitoz bölünmeler geçirerek EMBRİYO denen yapıyı oluşturur.

Embriyonun etrafına besin ve kabuk sarılmasıyla TOHUM denen yapı oluşur.

Tohum uygun şartlarda çimlenerek yeni bitkiyi oluşturur.

• Çimlenme:Embriyonun topraktan su alarak ilk kök ve fotosentez yapabilecek ilk yaprakları oluşturmasına kadar geçen büyüme evresidir. Tohumun olgunlaşmasından çimlenmesine kadar geçen süreye UYKU HALİ denir. Uykudaki tohumlar canlıdır fakat metabolizmaları minimum seviyededir.

Çimlenme için yeterli H2O,sıcaklık, O2 ve enzimler gereklidir