Çorum Gelenek Ve Görenekleri Hakkında Bilgiler
 

Düğün Adetleri

Evlenme adetleri Çorum’ da, ilçe ve köylerde genel olarak birbirine yakın özellikler taşımaktadır. Evlilikler genellikle “görücü usulü” yapılmaktadır.

Evlenme İsteğini Belirtme

Evlenme çağına gelen gençlerin eş seçiminde ailelere önemli görevler düşmektedir. Evlenmek isteyen damat adayı bu durumu annesine söyler. İstenecek kız aile tarafından bulunup, beğenildikten sonra damat adayı kız evine götürülür ve kız gösterilir. Eğer damat adayı kızı beğenirse kız evine haber gönderilip fikirleri sorulur, kızı istemeye gelecekleri haber verilir. Kız evi de kızlarının ve yakınlarının fikirlerini aldıktan sonra söz kesme (kahve içme) tarihi belirlenir.

Dünürlük ve Şerbet İçme

Çorum’da söz kesmenin diğer bir adı “kahve içme” veya “şerbet içme”dir. Her iki tarafta birinci derece yakın akrabalarına haber verir. Dünürcüler bir kez daha “Allah’ın emri peygamberin kavli üzerine” kızlarını oğullarına istemeye geldiklerini söylerler. ”Evet” cevabı alındıktan sonra kahveler içilir, dua edilir. Oğlan ve kıza söz yüzükleri takılır. Nişan tarihi kararlaştırılır.

Nişan

Nişan çoğunlukla cumartesi veya pazar günü kız evinde yapılır. Akraba veya komşulara ağızdan veya davetiye ile haber verilir. Eskiden bu işi yaşlı kadınlar yapar ve bunlara “okuyucu” denirdi. Nişandan bir gün önce erkek evi, kız evine baklava, et, kuruyemiş, şerbet ve kızın nişanda giyeceği kıyafeti gönderir. Nişan günü kız evinde gelenlere yemek verilir. Gelenler kıza takı takarlar. Kaynana tarafından gelinin yüzüğü takılır. Nişanlılık süresinde bayram veya Hıdrellez günleri olursa hediyeler gönderilir.

Düğün

Nişan ile düğün arasındaki zaman erkek ve kız tarafının durumlarına göre değişir. Kız ve düğün için gerekli olan eşyaları almaya çarşıya çıkılır, buna “pırtı görme” denir.

Düğün başlamadan komşuların da yardımıyla iki taraf yemeklerini pişirirler. Düğünde damat en yakın iki arkadaşını “sağdıç” seçer. Sağdıç damatla ilgilenir. Düğünler cuma akşamı başlayıp pazar akşamı biter . Ayrıca yine oğlan ve kız evleri kendilerine birer “kahya” seçerler. Kahya düğün boyunca gelen misafirler, davul ve zurnacının ihtiyaçlar, yemeklerin dağıtımıyla ilgilenir. Bunun dışında erkek evinde bir de “bayraktar” seçilir. Bayraktar, kınacı giderken ve gelin alınmaya giderken önde bayrağı tutar. Cuma akşamı erkek evinde bir tavuk kesilip, bayrak takılmasıyla düğün başlar.

Kına Gecesi

Cumartesi günü kız evinde herhangi bir saatte “kına yürütme” yapılır. Erkek tarafı iki veya üç kadını bir erkekle beraber kız evine “kınacı” olarak yollar. Bunlar yanlarında kına, kuru yemiş, et, börek, tatlı ve kızın gelinliğini götürürler. Yine duruma göre kızın kınada giyeceği kıyafeti de erkek tarafı alıp götürebilir. Ayrıca davul ve zurna da kınacılarla gider. Gelen kınacılara yemek verilir. Kınacılar kızı giydirip süslerler, kızı ortaya getirip oturturlar, yüzüne allı bir yazma örterler, kına türküleri ve ilahi okurlar. Kızı ve orada bulunanları ağlatırlar. Bittikten sonra kızın avucuna para veya altın konup kınası yakılır. Orada bulunanlara da bu kınadan dağıtılır. Arkasından kuru yemiş ve limonata ikram edilir. Kız annesinin elini öper ve sarılıp ağlaşırlar.Kına bittikten sonra davul ve zurnayla halay çekilir. Gelen kınacılar o gece kız evinde kalırlar ve bunlara “gelinin yengeleri” denir. Kızın en yakın arkadaşları da o gece kızın yanında kalırlar. O gece erkek tarafında da damada kına yakılır. Kınadan önce kız tarafı, oğlan evine “damat bohçası” denilen içinde damadın düğünde giyeceği kıyafet, pijama, cüzdan, çorap, saat gibi şeylerin bulunduğu bohça gönderir.

Gelin Getirme

Pazar günü kız evinde vedalaşmalar olur. Kız gelinliğini giyip bekler. Erkek evinin büyük bir kısmı, kayınvalide hariç, gelini almaya gider. Bu sırada kız evinin kapıları kilitlenir. Düğünün kahyası gelip kapıyı tutanlara bir miktar para verir kapıyı açtırır. Gelinciler içeri girip, geline bakarlar. Gelinin ağabeyi veya erkek kardeşi kırmızı kuşağı dualar okuyarak, gelinin beline üç kez dolayıp takar. Gelin bir kolunda babası, diğer kolunda damat ile evden çıkar. Bu esnada kızın çeyizi de taşınmaktadır. Dualar okunup, gelin arabaya bindirilir. Gelin alayı dolaşarak erkek evine gelir. Oğlan evine gelindiğinde, kayınvalide gelinin önünde çömlek kırar; gelinin bütün kötü huyları böyle kırılsın diye, başından kuru yemiş, şeker, bozuk para atar;bereketli olsun, evine yağ gibi sıvansın diye kapının girişine yağ sürdürülür.

Çorum ‘ da Hıdırellez Geleneği

Çorum bölgesinde, Hıdrellezin Hızır Aleyhisselam ile İlyas Peygamberin buluştukları gün olduğu inancı vardır.İl’ de hıdrellezin gelişi sevinçle karşılanmaktadır. Çünkü kışın bittiğine, yazın geldiğine, bolluk ve bereket dolu günlere ulaşıldığına inanılır. Bu nedenle yazın başlangıcı sayılan 6 Mayıs hıdrellez gününde bir bayram sevinci yaşanır. Hıdırlık, Erzurum Dede, Sıklık Boğazı, Bağlar en çok gidilen yerlerdir.Buralara gitmek için bir-iki gün önceden hazırlık yapanlar vardır. Hazırlık olarak yeni giysiler hazırlanır; çörek, börek, yaprak dolması, bulgur kaynatması yapılır. Birlikte yenilir, içilir. Genellikle genç kızlar arasında dalya, atlankaya ve okkel oyunları oynanır. Erkekler bu eğlencelere katılmazlar.Hıdrellez gecesi veya günü arzulanan dileklerin gerçekleşmesi için dualar edilir.

HALK EDEBİYATI

Rivayetler

Koyunbaba Rivayetleri

Koyunbaba’nın asıl adı Seyit Ali’dir. Peygamber soyundan geldiği ileri sürülür. Bursa’da çobanlık yaptığı sırada ağayla her iki kuzudan birini almak üzere anlaşır. Bir süre sonra kırk kuzusu olur. Bunları alarak Osmancık’a yerleşir. Her yirmi dört saatte bir melediğinden adı “Koyunbaba” kalır.Koyunbaba üzerine bir çok rivayetler vardır. Bunlardan biri:

Koyunbaba’nın üç köpeği vardır. Bunlara Kara Kadı, Sarı Kadı, Ala Kadı adını verir. Bağdat Kadısı Osmancık’tan geçerken bunu duyar ve padişaha şikayet eder. Padişah Koyunbabayı çağırır, köpeklerine neden böyle adlar koyduğunu sorar. Koyunbaba da:

Kadılar haram helal bilmezler, benim köpeklerim bilir. İsterseniz deneyelim der. Padişah denemeye karar verir.Koyunbaba yirmisi helal, yirmisi haram kırk kap yemek getirilmesini ister. İstenenler getirilince köpekleri çağırır, yemekleri önlerine serer. Hayvanlar helal yemekleri yer, öbürlerine dokunmazlar.Padişah çok şaşırır. Koyunbaba’yı mükafatlandırmak ister dileğini sorar. Koyunbaba:

Hazineden bir şey istemem Sarıalan ile Saltukalan’ı köpeklerime yallık verirseniz yeter der. Dileği yerine getirilir.

Koyunbaba kendisini padişaha şikayet eden kadıya şöyle bir bakar ve adam ölür.

Koyunbaba Köprüsüne İlişkin Bir Rivayet

Fatih Sultan Mehmet Otlukbeli’ne giderken Koyunbaba’ya uğrar hayır duasını alır. Savaşta Uzun Hasan’ı yener. Dönüşte vezirini göndererek Koyunbaba’nın bir dileği olup olmadığını sordurur. Koyunbaba :

“Eğer bir hayır yapmak istiyorsa, Kızılırmak üstüne köprü gerekir, onu yaptırsın, bir de kışlak ve yaylak yerlerimizi, koyunlarımızı vergiden bağışlasın ki, misafirlerimizi daha iyi ağırlayabilelim” der.

İstekleri yerine getirilir. Ancak köprü yapılmadan Fatih vefat eder. Babasının ölüm haberini alan ll. Beyazıt Amasya’dan yola çıkar. Osmancık’a geldiğinde ırmak kıyısında sürüsünü yayan Koyunbaba’yı görür. Kendisini karşıya geçirmesini ister. Koyunbaba :

“Olur ama bu ırmağa bir köprü yaptırırsan”der.

Şehzade söz verir. Koyunbaba şehzadeye gözlerini kapamasını ve söylemeden açmamasının söyler. Şehzade denileni yapar. Gözlerini açtığında İstanbul'dadır. Koyunbaba yok olmuştur. ll. Beyazıt tahta geçtikten bir süre sonra düşünde Koyunbaba’yı görür. Koyunbaba köprüyü yaptırmasını istemektedir. Ertesi gece yine aynı düşü görür. Bunun üzerine gerekli araç-gereç ve ustalar Osmancık’a gönderilir ve köprünün yapımına başlanır. Koyunbaba’nın da geyiklerle köprüye taş taşıdığı söylenir. Köprünün yapımı sırasında dervişlerden biri Koyunbaba’ya ölünce nereye gömülmek istediğini sorar. O da “Bu taşın düştüğü yere” diyerek ağır bir taşı fırlatır. Öldüğünde II.Beyazıt onu taşın düştüğü yere gömdürür ve buraya bir türbe yaptırır.


MAHALLİ DEYİMLER


Acı baldırcanı , kırağı çalmaz,


Acıkan doymam sanır,


Büyük dağın büyük dumanı olur,


Çirkin bürünür güzel görünür


Çok söyleme arsız olur, aç koyma hırsız olur


Çivi çiviyi;su sancıyı söker


Değirmene vardım derdim yanmaya, değirmen başladı çır çır dönmeye


Düşman düşmana küçük taş atmaz


Deptim keçe sivrittim külah oldu


Dolu testi su almaz


Dok ne bilir acın halinden


Dabanı güneşletti, sakalı yıldıza dikdi (Ölmek anlamında, ölüm )


Deliğine göre yama vurmalı


Dirgene dayanmayan porsuk harmana gelmez


Dadanmış kudurmuştan beterdir


Dert saklayanda kalır


Deniz suyu gibi ne içiliyu ne geçiliyu


Dost dostun ayıbını yüzüne söyler


Dil bir kulak iki;bir söyle iki dinle


Deli ile getme yola, başına gelir türlü bela


Dertsiz baş sokuda daş


Dilden gelen elden gelse dağı dağ üstüne korlardı


Dilim seni dileyim dilim; dilim senden çektiğim hep acı zulum


Dığdının dığdısı;dış kapının düğdüsü


Deliye yel verirler;eline bel verirler


Deve ile bulgur yeme üstüne kusar


Emek olmadan yemek olmaz,


Güttüğü bir koyun, ıslığı dağı tepeyi tutar,


İnsana güvenme ölür, ağaca güvenme kurur,


Katranı kaynatmakla olur mu şeker, cinsi bozuk olan cinsine çeker.


Sel ağzına yatma sel alır,


tepe başına harman dökme yel alır,


Sinek pekmezciyi tanır,


Zemheri ya iti öldürür, ya çiftçiyi güldürür

BİLMECELER


Bizde bir dudu var


Eğri büğrü budu var


Bize gelin görürsünüz


Güle güle ölürsünüz (Kurbağa)



Gökten bir karpuz indi


Üçyüz altmış dilim şimdi


Otuz dilimi yenmedi emme


Geri yanı temam yendi (Yıl, Ramazan orucu)



Ana bir kız doğurur


Ne ayağı var ne başı var


Kız bir ana doğurur


Hem başı var hem ayağı


(Tavuk, yumurta)



Geriden aldım çatmayı


Çığırın gelsin Fatma’yı


Kız nereden belledin


Kol kırıp göbek atmayı (Süpürge, süpürmek)



At durur arap biner (Sacayak, Kazan)


Ağız içinde dil, hadi bunu bil (Kaval)



Kolay gelsin ustalar, kurt iken kuş olmuş


Bağırsağını desteler (İpek böceği)



Bir oğlum var üç bacak;alır atar kucak kucak (Anadut)



Kepenek altında ak kuşlar (Dişler)



Yer doymaz, oturur kalkmaz, gider gelmez (Ocak, ateş, duman)



Bir yeri var yaydan eğri


Bir yeri var iğden doğru


Bir yeri var kazandan kara


Bir yeri var südden ağca (Leylek)



Bir kabağı oyarlar


İçine dınıklağı koyarlar


Çok söyleme deli oğlan


Kulağını burarlar (Ud)



Dizim dizim nar


Dizimecek kar


Uçtu setik kaldı dilber (Saman, Buğday)



Osmancık’tan sandık gelir,


Sandıkçılar yapamaz,


İçlerinde boncuk gelir boncukçular dizemez,


Arasında mektup gelir değme katip yazamaz (Nar)



Geriden baktım akdaş gibi, yanına vardım sütlü aş gibi (Lahana)



Yarım kaşık duvara yapışık (kulak)



Hey hevayı hevayı


Yüksek yapar yuvayı


Marangozlar yapamaz


Kuyumcular dökemez (Örümcek)



Bir gücücük al yastık


İçine un bastık (İğde)



Köy içinde cıngıllı çavuş (Bakraç)



ÇORUM HALK OYUNLARI



Kullanılan Sazlar


Çorum halk oyunlarının temel iki enstrümanı davul ve zurnadır.


Oyunlar genellikle halay ve türkülüdür. Oyunların bir kısmı sözlü, bir kısmı sözsüz, tabiat özlü (çekirge) ve aşk konulu (dillala, iğdeli gelin) oyunlar içerir. Oyunlar genellikle disiplinli, bağlı ve dizi halinde oynanır. Serbest oynanan oyunlar da vardır. (dillala)



Çorum Halayı


6 erkek oyuncu tarafından davul, zurna eşliğinde oynanır. Oyun 3 bölümdür:



Ağırlama


Türküsü:


Name de name yazdırdım


Sokuya aman aman


Her gelen geçen okuya aman aman


Eğilin de sunalar eğilin aman aman


Doğrulun da efeler doğrulun aman


Baştaki oyuncunun yerine gelmesi ile müzik değişir, ikinci kısım olan ikileme denilen bölüme geçilir.


Türküsü:


Karşıda kürt evleri hele yandım


Yayılır develeri Elmasım hey


Oturmuş inek sağar hele yandım


Terliyor sinesi Elmasım hey


Diley diley o da mı yalan


Ben seni sevdim bu da mı yalan


Karşıda kavun yerler hele yandım


Otursak bizde yesek ne derler Elmasım


Şu şunu sevmiş derler Elmasım hey


Nakarat


Oyunun son bölümü olan yellendirme kısmına geçilir. Müzik değişir. Bu bölümde daha hızlı çalmaya başlar. Oyunun hareketleri daha kıvraktır.


Türküsü :


Sandık üstünde sandık


Tez sevdik tez usandık


Yanıldık meyil verdik


Seni bir adam sandık



İğdeli Gelin


Kız ve erkeklerin beraber oynadığı bir halk oyunudur. Bir erkek bir kız olacak şekilde el ele tutuşan gençler bir halka oluşturur.


Türküsü:


Kız pınar başında yatmış uyumuş yar


Ela gözlerini uyku bürümüş


Evvel küçücüktü şimdi büyümüş yar


Derdimin dermanı iğdeli gelin


İğdesin aldırmış sevdalı gelin


Türkü bitince davul zurna başlar.Davul zurna susar, halka daraltılarak başka bir kıta söylenir :


Kız pınar başında testi doldurur yar


Testinin kulpuna şahin kondurur


Kız senin bakışın beni öldürür yar


Derdimin dermanı iğdeli gelin


İğdesin aldırmış sevdalı gelin



Dillala


Dillala oyunu 6 kız 6 erkekle oynanmakta ancak, aktif olarak oynayanlar 6 erkek ve bir kızdır. Diğer kızlar figüran olarak arka planda ve hareketsiz durmaktadırlar.



Çekirge


Yakın geçmişe kadar halkın geçim kaynağını genellikle tarım teşkil ederdi. Ancak, çiftçinin en büyük korkusu ürün olgunlaşınca ortaya çıkan çekirge sürüsüdür. Halk tüfek atıp, teneke çalarak, gürültü çıkarıp bu afeti uzaklaştırmaya çalışır. Çorum halkı bu canlıdan o kadar bezmiştir ki bu oyunu oluşturup türküsünü yazmıştır.


Oyun, davul zurna eşliğinde 6 kız, 6 erkekle oynanır. Bir kız bir erkek olmak üzere, eller omuzlar üzerinde bir halka meydana getirilir. Oyunun figürleri çekirgenin hareketlerine uygun şekilde düzenlenmiştir.


Türküsü:


Çekirgeyi hayladılar yazıya.


Ot kalmadı koyun ile kuzuya


Eğri butlu sivri butlu çekirge


Malımın ortağı mısın çekirge?


Canımın ortağı mısın çekirge?


Davul-zurna çalıp tekrar susunca oyuncular tarafından diğer bir kıta söylenmeye başlar:


Çekirgenin ayağında lalini (nalını)


Bende sandım kaymakamın gelini


Eğri butlu sivri butlu çekirge


Malımın ortağı mısın çekirge?


Canımın ortağı mısın çekirge?



Çorum’da Oynanan Diğer Halk Oyunları


Benli, Miço, Bediriş, Sarıkız



SEMAH


Semahlar dinsel niteliği ağır basan oyunlardır. Törensel yapıya, kurallara uygun olarak gerçekleştirilen bir oyundur. Esas olarak, deyiş eşliğinde (bağlama) sazla oynanır. Semahlarda felsefi bir düşünce çağrışımı vardır, sanatlı deyişlerle söylenir.


TARİHTE ÇORUM’UN ÜNLÜ KİŞİLERİ


Ahmet Feyzi (1839-1909) : Çorum’da doğdu. İstanbul Beyazıt Medresesi’ni bitirdi. Yargıçlık, Müftülük yapmış ve Çorum’da 6112 kitaptan oluşan bir kütüphane kurmuştur. Ehadis-i Mevzuat, Redd-i Batıl, Risalei Müntehebat, Tahrir-i Mantık, Şerh-i Kafiye, Kanunu Arazi, din, edebiyat, mantık, hukuk alanındaki eserlerinden bazılarıdır. Arapça ve Türkçe 30 kadar eseri Hasanpaşa Halk Kütüphanesinde bulunmaktadır.


Akşemseddin (1390-1459) :Asıl adı Mehmet Şemsettin’dir. Osmanlı İmparatorluğunun büyük bir din bilgini ve aynı zamanda hekimdir. Hacı Bayram Velinin öğrencisidir. Fatih Sultan Mehmet’in arzusu üzerine arkadaşı Akbıyık Abdullah ile İstanbul’un fethinde bulunmuş ve Türk ordusunun manevi gücünü artırmada büyük rol oynamıştır.


Aşıkpaşa (1270-1333) :Tasavvuf terbiyesi ile yetişmiş olup, Türk tasavvuf ve halk şairidir. Garipname isimli eseri mevcuttur.


Aşık Paşazade (1392-1484): Sultan Çelebi Mehmet zamanında yaşamış olup, devrin savaşlarına katılmıştır. Osmanlı tarihinin canlı kaynağını teşkil etmiştir. Meşhur Tarihi (Aşık Paşazade Tarihi) 1484 yılında yazmaya başlamıştır.


Baltacı Mehmet Paşa (1660–1712) : Adını 1711 yılında Prut savaşı ile duyurmuştur. lll. Ahmet’in padişahlığı döneminde ikinci defa Veziriazam olmuştur. 1712 yılında Limni adasında sürgünde iken ölmüştür.


Ebuss’ud Efendi (1490-1574): Şeyh Muhiddin Yavsi’nin oğludur. 1519’da İnegöl medresesi hocalığına atandı. 1527 yılında İstanbul Kadılığından sonra Osmanlı İmparatorluğuna 14. Şeyhülislam oldu. Kanuninin devlet düzenini sağlayan meşhur kanunlarının hazırlanmasında büyük rolü oldu. 29 sene Şeyhülislamlık yaptıktan sonra öldü.


Elvan Çelebi (?-?): Babası ünlü Aşıkpaşa’dır. Elvan Çelebi 1352 yılında bir cami, kendisi için yanına bir türbe, bir tekke ve hamam yaptırmıştır.


Koyunbaba :Asıl adı Seyit Ali’ dir. Peygamberimizin torunu Hz. Hüseyin’in 7. oğlu Ali Rıza’nın 12. oğlu olduğu rivayet edilmektedir. Adı efsaneleşmiş bir evliyadır. Evliya Çelebiye göre Hacı Bektaşi Veli’nin Halifesidir. Mezarı Osmancık ilçesinde adıyla anılan türbededir.


Kul Mustafa :17. yy da Çorum yöresinde doğup yaşamış bir halk şairidir. Değişik konularda şiirler yazdı. Bunlar cönklerde dağınık halde bulunmaktadır. Genç Osman adıyla anılan padişah II.Osman’ın öldürülmesi üzerine yazdığı destanlar dikkat çekicidir. Bu destanlar Çorum müsellimi Kurdoğlu Süleyman’ın önderliğinde Çorumluların Kapusuz ve başıbozuk tayfasıyla Düvenci ovasında yaptığı cengi dile getirir.


Şeyh Muhittin Yavsi (?-1516) :Babası Osmanlı müderrislerinden matematikçi astronom olan Ali Kuşçu’nun kardeşi Mustafa’dır. İskilip, Amasya ve İstanbul’da öğrenimini yaparak o zamanın Amasya valiliğini yapan ll. Beyazıt’a öğretmenlik yapmıştır.


Yusufu Bahri (?-1828): Mısır’a giderek büyük din bilgini Şeyh Murtaza’dan hadis dersi almıştır. Daha sonra Çorum’a yerleşmiştir. Basılmamış Ata-i Feyyaz adlı eseri ile Dürrü Tahrir ve yazma eserleri vardır.


Hasan Paşa (Yedi-Sekiz Hasan Paşa) (1831-1902) : Abdülhamit zamanında Beşiktaş muhafızlığı yapmıştır. Sultan Abdülaziz zamanında Alay Bey’i oldu ve Hasan Bey adını aldı. Bir süre sonra paşalığa yükseldi. Osmanlı-Rus savaşında Kafkas cephesinde büyük yararlılıklar gösterdi. Çorum’u süsleyen saat kulesi ile depremde zarar gören Hıdırlık Camii’nin yerine yenisini yaptırmıştır.



ÇORUM MUTFAĞI



Çatalaşı: Yeşil mercimek, yarma (kırık) ve soğan ile yapılır. Soğan tereyağında kavrulur. Üzerine nane eklenir. Su koyup kaynatılır. Mercimek ilave edilir. 20 dk. kaynatıldıktan sonra 3 bardak sıcak su ilave edilip, yarma eklenir. 20 dk. kadar kaynatılıp tuzu eklenir. Daha sonra bir müddet kısık ateşte bırakılıp servis yapılır.



Düğün Çorbası: Süzme yoğurt (torba yoğurt) yumurta ve unla iyice ezilip karıştırılır. Üzerine süt, tavuk suyu, yeterli miktarda ılık su ilave edilip kaynayıncaya kadar sürekli karıştırılır. Ayrı bir yerde iki yumurta, alabildiğince un yoğrulup açılır. Badem şeklinde kesilip tereyağında kızartılır. Pişmiş çorbanın üzerine dökülür. Ayrıca tereyağı ve kırmızı biber kızartılıp sos olarak üzerine dökülür ve sıcak servis yapılır.



Madımak: Adının türkülere konu olduğu madımak; Orta Anadolu’nun bilinen en eski yemeklerindendir.Madımak, soğan, bulgur, tercihe göre pastırma veya çemen ile yapılır. İnce ince kıyılan madımaklar yıkanır. Soğanlar tereyağında kavrulur, pastırma ilave edilir. Sıcak su konulup kaynatılır ve en son madımak ve bulgur konularak pişirilir.



Keşkek: Yarma, et, soğan ile yapılır. Yarmalar akşamdan ıslatılır. Tencerede soğan, et, kırmızı biber, tuz, tereyağı ile kavrulur. Bir su bardağı sıcak su ilave edilir. On beş dakika kaynatılır. Yarma on su bardağı sıcak su ile birlikte tencereye ilave edilir. Kaynayınca kapağı kapatılır kenarları hamur ile çerçevelenir. Bir parmak sığacak şekilde delik bırakılır. Kısık ateşte iki saat pişirilir.



İskilip Dolması: Pirinç, et, soğan ile yapılır. Islatılmış pirinçler tereyağında kavrulur. Üzerine sıcak su eklenir, dinlenmeye bırakılır. Ayrı bir kapta et yağ ile kızdırılır. Soğan ve sıcak su ilave edilir. Et kaynayınca üzerine sacıyak, bunun üzerine de tepsi yerleştirilir. Haşlanan pirinçler bir bez torbaya konularak bu tepsinin üzerine konur. Tencerenin kapağı kapatılarak kapak kenarları hamurla sıvanır, herhangi bir yerine bir parmak sığacak şekilde delik bırakılır. ( Buhar çıkması için) Kısık ateşte dört saat pişirilir.



Ortalık : Kuzunun pirzolalık yerinden yapılır. Çatala gelecek şekilde kesilir, tereyağında kızartılır. Bir tencereye konup yanan közün içerisine yerleştirilip üzerine bir tepsi konur ve saç kapatılır. Susuz olarak pişirilir.



Çorum Mantısı : İçleri kıyma konulup kapatılan mantılar tek sıra halinde bir tepsiye dizilir, kısık ateşte kızartılır, yoğrulmuş olan mantının hamurundan küçük bir hamur açılıp kızaran mantıların üzerine kapatılır. Salçalı, tereyağlı, et suyu ile hazırlanan sos bu hamurun üzerine dökülür. Biraz kaynadıktan sonra üzerindeki yufka ters çevrilir. Daha sonra ocaktan indirilip bıçakla kesilir ve servis yapılır.



Tel Tel : Un ağır ateşte kavrulur. Su, şeker ve limon tuzu kaynatılarak ağda yapılır. Tepsi tereyağla yağlanıp ağda bu tepsiye yayılır. Serin bir ortamda dondurulur. Tepsi ocağın üzerinde 2 dakika kadar ısıtılır. Ağda rulo yapılarak tepsiden kaldırılır. İki kişi ağdayı ellerine alıp sıkarak yumuşatırlar. Yumuşayan ağda elle sıkılarak 65 kez çevrilir. Tepsiye kavrulmuş un yayılır. Ağda bu tepsinin içine konularak unla birlikte çevrilir. Saç teli kıvamına gelince tel tel olmuş demektir. Kesilerek servis yapılır.



Gül Burma : Hazırlanan baklava hamurunun üzerine ıslak bez örtülüp yarım saat dinlendirilir. Yumurta şeklinde parçalar alınıp üzerine nişasta serpilerek yufka şeklinde açılır. Açılan yufkalar bir bez üzerinde hafif kurumaya bırakılır. Daha sonra paralel kesilip içine ceviz konularak gül şeklini alacak şekilde burularak yağlanmış tepsiye dizilir. Bu şekilde kuruması için bir gün bekletilir. Üzerine kızartılmış yağ dökülüp fırında kızartılır. Hazırlanan şerbet sıcak olarak dökülür.



Çorum Baklavası (Lüle Baklava-Sıkma Baklava-Sıyırma) : Baklava hamuru açılıp özellikle bu tatlı için kullanılan “oka” konur ve iki tarafından katlanır. İki tarafından hamur sıkıştırılır ve iç kısım oluk şeklinde boş kalır. Tepsiye dizilen baklavaları bir akşam bekletip kurutulur. Daha sonra yağı ve şerbeti dökülüp, üzerine ceviz serpilir.



Hasıda: Pekmez, buğday nişastası, sıvıyağ, tereyağından yapılır. Su, pekmez, nişasta karıştırılır. Sıvıyağ tavada kızdırılır. Karıştırılan pekmezli nişasta tavaya yavaş dökülür, karıştırılarak pişirilir. Top top olmaya başlayınca üzerine kızdırılmış tereyağı dökülüp tahta karıkla ufaltılarak karıştırılır. Soğuk olarak servis yapılır.



Karaçuval Helvası : Un, tereyağı, pekmez şekerden yapılır. Un tavada rengi koyulaşıncaya kadar karıştırılarak kavrulur, koyulaşınca tereyağı ilave edilip iyice yedirilir. Kara pekmez, toz şeker, ceviz içi ve soğuk su birbirine karıştırılıp unun üzerine dökülür. İyice karıştırılıp yumurta büyüklüğünde parçalar yapılır ve üzerine isteğe göre hindistan cevizi dökülür.



ÇORUM' DA MÜZİK



Türk Sanat Müziği


Çorum’ da ilk düzenli Türk Sanat Müziği çalışması 1980 yıllarından sonra Kültür Müdürlüğü bünyesinde Dr. Sedat Terlemez yönetiminde başlamış ve konserler verilmiştir. Çalışmalar 1999 yılında Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü bünyesinde ve 2001 yılında Ticaret ve Sanayi Odası bünyesinde iki Türk Sanat Müziği Korosu ile sürdürülmektedir. Osmancık’ da Halk Eğitim Merkezi bünyesinde 2000 yılında Türk Sanat Müziği kursu açılmıştır. 2001 yılında Türk Sanat Müziği Musiki Cemiyeti adını alan koro faaliyetlerine devam etmektedir. Bu üç koro önemli gün ve gecelerde konserler vermektedir.



Türk Halk Müziği


Çorum’da Türk Halk Müziği çalışmaları, Mimar Sinan Halk Eğitim Merkezi bünyesinde 2001 yılında kurulmuştur.


Çorum Bölgesinde Türk Halk Müziği çeşitlerinden olan ağıtlar, maniler, destanlar, güzellemeler, ninniler, aşk-sevda türküleri, taşlamalar, ilençler gibi birçok türkü karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan en bilineni, bir ananın kaybettiği oğlunun ardından feryadını dile getiren “Hem okudum hemi de yazdım” ağıtıdır.



HEM OKUDUM HEMİ DE YAZDIM


Hem okudum hemi de yazdım


Yalan dünya senden bezdim, of


Dağlar koyağını gezdim


Yiten yavru bulunur mu?


El yazıya el yazıya


Duman çökmüş Gölyazı’ ya


Kurban olam kurban olam


Beşikte yatan kuzuya.


Elveriyor elveriyor


Orta direk bel veriyor of


Açtım baktım al yorganı


Mehemmedim (Mehmet) can veriyor




Türkü türlerinden olan destanlara örnek:




Gazi Paşa Hazredi tek bir kişi


Ne kadar cesaret duttu bu işi


Her taraftan sarmış düşman ateşi


Esirgedi bizi düşmanımızdan




Manilere örnek;


Bayır bağın üzümü


Diyemedim sözümü


Eğil bir yol öpeyim


Sarhoş bakan gözünü


Yakın bir tarihte derlenen “ilvanlım” türküsü de Çorum güzellemelerine bir örnektir.


Yöre müziğinde ezgiler, genellikle ince seslerden başlar. Belli aralıkla karar sesine doğru iner. Bu inişlere de geçici olarak beşinci, dördüncü, üçüncü derecelerde durulur. Ardından yeni bir müzik cümlesiyle karara varılır.



Çorum yöresinin uzun havası, “bozlak” türündedir. Kırşehir bozlaklarından seyir itibariyle pek farklı olmamakla birlikte kendi içinde ayrı bir havası vardır. “Ya beni de götür ya sen de gitme”, “Malum olsun da sana bak ne haldeyim”, Çorum bozlaklarına örneklerdir.



Genelde Erzurum’da yaygın olan Tatyan türküleri, yapılan göçlerle birlikte Çorum bölgesinde de yaygın olarak bulunmaktadır. “Şu uzun gecenin gecesi olsam” türküsü tatyan ayağındadır.Divanı Garip, Kerem ayaklarında da uzun havalar çalınır söylenir. Alaca ve Mecitözü dolaylarında koşma, zincirli koşma, nefes ve deyişler yaygındır.



Türkülü oyun havaları, zil, kaşık, döndürmeli küçük halay havaları,ilençler, turna deyişleri, misket, cirit-güreş havalarıyla, kına, düğün türküleri bölgenin ezgi yapısını oluşturur.



Çorumda ilk halk müziği derlemesi, 1939 yılında yapılmıştır. Nurullah Taşkıran, Mahmut Ragıp Gazimihal, Mithat Fennen, Muzaffer Sarısözen ve Rıza Yetişen’ den oluşan ekip 241 halk ezgisini plağa almıştır.


İlvanlım




Gayayı gırcı duttu


İlvanlım İlvanlım İlvanlım aman aman


Dibini Burcu duttu da


Al fistanlım gaytanlım




Bizde bir yar sevmeynen


İlvanlım İlvanlım İlvanlım aman aman


Köyü bir sancı tuttu


Al fistanlım gaytanlım




Guşburnuyu budarlar İlvanlım


İlvanlım İlvanlım aman aman


Işgın sürmesin deyi de


Al fistanlım gaytanlım


Bizi köyden govarlar İlvanlım


İlvanlım İlvanlım aman aman


Güzel Sevmesin deyi de


Al fistanlım gaytanlım.




Zülüf kısa yüz örtmez


İlvanlım İlvanlım İlvanlım aman aman


Sevda serinden gitmez de


Al fistanlım gaytanlım


Bu gözler seni gördü İlvanlım


İlvanlım İlvanlım aman aman


Gayrısına meyletmez de


Al fistanlı gaytanlım.




Kaynak Kişi : Musa Yenilmez


Derleyen : Sümer Ezgü




Şu Uzun Gecenin Gecesi Olsam




Şu uzun gecenin gecesi olsam


Sılada bir evin bacası olsam (anam anam anam)


Dediler ki nazlı yarin pek hasta


Başında okuyan hocası olsam (anam anam anam )




Evlerinin önü üç ağaç çınar


Dillerim tutuşur yüreğim yanar (anam anam anam)


Eşinden ayrılan böyle mi yanar


Anam anam hangi derdima yanam (anam anam anam)




Katipler oturmuş yazıya bakmaz


Herkes sevdiğini dilden bırakmaz (anam anam anam)


Hey Allah’tan korkmaz kuldan utanmaz


Gönül defterinden sildin mi beni (anam anam anam)




Kaynak Kişi : Niyazi Biçerel


Derleyen : Muzaffer Sarısözen


Arzu Ederdiniz Bir Yol Görmeye




Arzu ederdiniz bir yol görmeye


Bugün bize hoş geldiniz erenler


Muhabbet bağında hey dost güller dermeye


Bugün bize hoş geldiniz erenler




Tarihler boyunca bir milletiz biz


İlimde dünyaya vermiştik bir hız


Kemal Atatürk’ün hey dost torunlarıyız


Bugün bize hoş geldiniz erenler




Hisse alın Çırakman’ın sözünden


Zerre kaçmaz ariflerin gözünden


Büyük bir babanın hey dost aydın izinden


Bugün bize hoş geldiniz erenler




Kaynak kişi : Hüseyin Çırakman


Derleyen : Osman Özdenkçi


Gayrı Dayanamam Ben Bu Hasrete




Gayrı dayanamam ben bu hasrete


Ya beni de götür ya sen de gitme


Ateşi aşkına canım canım yakma çıramı


Ya beni de götür ya sen de gitme.




Yar yar vurdun bağrıma kızgın dağları


Ah viran koydun mor sümbüllü bağları


Sevdiğim geçiyor hasret çağları


Ya beni de götür ya sen de gitme




Derleyen : Ali İhsan Erdoğan


Halk Müziği Araçları

Bağlama çeşitlerinin tümü kullanılır. On iki, dokuz, sekiz, telli büyük sazlarla, bağlama ve curalar gerek tek tek, gerekse toplu olarak kullanılır.

Üflemeli çalgılardan zurna, halaylarda davula eşlik eder. Dilli dilsiz çoban kavallarıyla, dilli çoban düdükleri yörede kullanılan üflemeli çalgılardır. Yörede vurmalı sazlardan davul yaygındır. Çeşitli büyüklükte tel, zil ve kaşık da kullanılır. Alaca ve Mecitözü dolaylarında yaylı sazlardan kemane (kemençeden büyükçe ve ona benzer) çalınmaktadır.