Türk Halı Ve Kilimlerdeki Motiflerin Anlamları
 

MOTİFLERİN DİLİ


Halı ve kilimler başlangıçlarından itibaren sadece insanların fiziksel
ihtiyaçlarını değil, aynı zamanda psikolojik beklentilerini de karşılamak
için yapıldı. Dini inançlar ve dinsel yaşam filozofik düşünceleri, insan
ruhunu zenginleştirdi ve geliştirdi. Bu, sanatçı ve onun işini çeşitli
yollardan etkiler. Sadece halılar ve kilimlerdeki motiflere, kompozisyonlara
bakmak bile bunu aşikar kılar.

Türk halılarındaki motiflerin anlamları, bölgelere göre farklılık gösterir.
Ancak motifler genelde dini inançları, asaleti, gücü ve aşağıda açıkça
tanımlanmış temaları sembolize eder. Halı ve kilimlerin dili sadece
dokumacının hünerini göstermekle kalmaz, ayrıca onların mesajlarını da
iletir.

TÜRK HALI VE KİLİMLERİNDE KULLANILAN BAŞLICA MOTİFLER

Muska ve Nazarlık


Bazı insanların bakışlarında bir güç olduğuna, bu bakışların kötülüğe, zarara,
şansızlığa ve hatta ölüme bile sebep olduğuna inanılır. Nazarlıklar işte bu kem
bakışların etkisini azaltan çeşitli nesnelerdir. Böylece onu taşıyanları korur. "Muska" ise sahibini tehlikeli dış faktörlerden korumak için, sihirli ve dini
bir güce sahip olduğuna inanılan yazılı bir tılsımdır.

Kuş


Türk halılarında görülen kuş motifleri çeşitli anlamları ihtiva eder. Baykuş ve
kara karga gibi kuşlar kötü şans anlamına geldiği gibi; kumru, güvercin ve
bülbüllerde iyi şansı simgelemeleri için kullanılır. Kuş; mutluluk, keyif ve
sevginin sembolüdür. Güç ve kuvveti simgeler. O, Anadolu'da kurulmuş çeşitli
yerleşimlerin, imparatorluk sembolüdür. Kuşlar ayrıca ilahi mesajcılara ve uzun
bir yaşama işaret eder. Ejderha ile dövüşmüş Anka kuşu, baharı haber verir.

Pıtrak


Pıtrak, insanların giysilerine ve hayvanların tüylerine yapışan pamuksu bir
bitkidir. Onun, kem bakışları savuşturmaya gücünün yettiğine inanılır. Diğer taraftan çiçeklerle dolu anlamında gelen "Pıtrak gibi" deyimi, bu motifin bolluğun bir sembolü olarak un torbaları üzerinde kullanılmasını açıklar.

Sandık


Bu motif genelde genç bir kızın çeyiz sandığını simgeler. Bu sandığın içindeki
nesneler, eşinin evinde kullanılmak için olduğundan genç kızın beklentileri ve
ümitleri dokuduğu, ördüğü ve üzerine nakış işlediği parçalara yansıtılır.

Çengel ve Haç


Türk halılarında haçlar ve çeşitli çengel tipleri, insanları tehlikelerden koruması
için sık sık kullanılır.

Ejderha


Ejderha, aslan gibi ayakları, yılan gibi kuyruğu olan ve kanatları bulunan
mitolojik bir yaratıktır. Ejderha, hava ve suyun efendisidir. Ejderha ve Anka'nın
uçuşunun, bereketli bahar yağmurları getirdiğine inanılır. Kocaman bir yılan
olduğuna inanılan ejderha, hazinelerin ve hayat ağacı gibi sırlı nesnelerin
koruyucusudur.

Kartal


Güç, kudret, muska, hükümet egemenliği ve eski dini törelerden ortaya çıkan
tılsımlar gibi öğeleri temsil eden kartal figürleri, halı dokumacılığında totemleri
işaret eder.

Küpe


Anadolu'da küpeler evlilik hediyesi olarak vazgeçilmezdir. Bu motifi kullanan bir
kız, ailesine evlenmek isteğini dolaylı olarak belli etmeye çalışır.

Göz


Bazı insanları kötülüğe, zarara, şansızlığa ve hatta ölüme bile sebep olan
güçlü bakışları olduğuna inanılır. Göz motifleri, insan gözünün kem bakışlara
karşı en iyi koruyucu olduğu inancından dolayı ortaya çıkarıldı.

Bereket


Birlikte kullanılmış "elibelinde" ve "koç boynuzu" motifleri bir erkek ve bir kadını
belirtir. Bereket deseni, dişiyi gösteren iki adet "elibelinde" motifi ve erkeği
gösteren iki adet "koç boynuzu" motifinden oluşur. Kompozisyonun ortasındaki göz motifi, aileyi kem gözlere karşı koruması için kullanılmıştır.

Bukağı


Bukağı; aile birlikteliğinin devamına, aşıkların düşkünlüğüne ve birlikte olma
umuduna işaret eder.

El, Parmak ve Tarak


El, Parmak ve Tarak motifi, parmakların kem gözlerden koruduğunu temsil eden beş çizgi ve beş noktayı kapsar. El motifi, verimlilik ve iyi şansı birleştirir. Aynı
zamanda bu motif, Hz. Muhammed'in kız kardeşinin elini sembolize ettiği için de, kutsal bir anlam taşır. Tarak motifi genellikle evlilik ve doğum ile
ilişkilidir. Bu motif, evlenme arzusunu ve doğumu kem gözlere karşı korumayı ifade eder.

Elibelinde


Elibelinde, anneliğin, dişiliğin ve verimliliğin sembolüdür.

Saçbağı


Saçbağı motifi, evlenmeye olan istediği temsil eder. Eğer bir kadın saçından bir
tutamı dokumasında kullanırsa, bu onun ölümsüzlüğe olan arzusunu dillendirir.

Koç boynuzu


Koç boynuzu, Türk halılarında üretkenlik, kahramanlık, güç ve erkeksiliğe alamettir. Bununla birlikte bu simge, bunu dokuyan kişinin mutlu olduğunun ve bunu açıkça belirttiğinin ifadesidir.

Su yolu


Su yolu, suyun insan hayatındaki önemini vurgular.

Akrep


Akrebin zehrinin korkusundan dolayı, insanlar kendilerini bu hayvana karşı
korumak için, akrep veya akrep kuyruğuna benzer mücevherleri taşırlar. İşte akrep motifi de bu amaçla kullanılır.

Yıldız


Yıldız motifi, Türk halılarında üretkenliği temsil eder.

Hayat ağacı


Hayat ağacı motifi, sonsuzluğun sembolüdür. Bu motif, ölümsüzlüğü
araştırmanın ve ölümden sonra yaşam olduğu umudunun bir nişanıdır.

Kurt izi


İnsanlar bu motifi, kurtlardan ve canavarlardan korunmak için kullanırlar.
Tarih öncesi zamanlarda, insanlar tehlikeli hayvanlardan kendilerini korumak
için, bu hayvanları taklit etmenin veya onlara benzer şekiller yapmanın doğru
olduğuna inanırlardı