Gaspıralı İsmail Bey
 

Gaspıralı İsmail Bey

Gazeteci, yazar ve siyaset adamı. 1851 senesinde Kırım'da, Bahçesarayın Gaspıra köyünde doğdu. İlk tahsîlini Bahçesarayda yaptı; ortaokulu, Akmescitteki Rus ortaokulunda okudu ve daha sonra Veronejdeki Rus askerî okuluna devâm etti. Bu okuldan Moskova askerî okuluna nakledildi. Buradaki Panislavizme tepki duyarak Türkçülük fikrine yöneldi. Okuldan da ayrıldı. Bir sene Bahçesaray ve Yaltada öğretmenlik yaptı. 1872de Parise gitti. 1874te İstanbula geldi. Subay olmak istedi. Bu mümkün olmayınca, 1875te tekrar Kırıma döndü.


Kırımda yazı hayatına başladı. 1878de Bahçesaray Belediye Reisliğine seçildi. 1879da gazete çıkarma teşebbüsünde bulundu. Bu teşebbüsüne Rusya hükümetince izin verilmeyince, Rusya Müslümanları isimli eserini, Akmescitte Rusça yayınlanan Tavrida Gazetesinde tefrika ettirdi. 1881 senesinde Tonguç isimli bir dergi çıkardı. İki yıl sonra Tercümân-ı Ahvâl-i Zaman Gazetesini (1883-1918) neşretti. Bu gazete, İsmâil Bey'in fikrî ve siyâsî görüşünün ağırlık yönü olan, dil birliği dâvâsını savunuyordu.


Eğitim meseleleriyle de ilgilenen İsmâil Bey, Rusyadaki Türklerin kolay okuyup yazmalarını sağlamak için usûl-i cedîd denilen bir usûl geliştirdi. Bu arada Türkistana, Mısıra, Hindistana giderek buralardaki Müslümanları uyandırmaya çalıştı. 1909da İstanbula geldi. Büyük ilgi gördü. İttihatçıların Türkçü kanadınca teklif edilen âyân âzâlığını kabul etmedi. Hayâtının sonuna kadar gazetesinin başında kaldı. Kızı Şefikanın idâresinde Âlem-i Nisvânı (kadın dergisi), 1906da Kahkaha mîzah dergisini çıkardı. 1914 senesinde vefât etti.


İsmâil Bey, fikrî bakımdan Nâmık Kemâl, Ziyâ Paşa ve Şinâsinin fikirlerini benimsemiş; dînî yönden, meşhur reformcu, Mısır mason locası başkanı Cemâleddîn Efgânînin tesirinde kalmıştır.


Dilde ve fikirde birlik, İmâil Bey'in temel görüşüydü. Rusya Türklerinin, varlıklarını korumaları için, ortak bir yazı diline sâhip olmaları tezini, ortak hareketin ancak bu birlik sağlandıktan sonra gerçekleşebileceği fikrini, hayâtı boyunca savunmuş ve bunun için çalışmıştır.


Eserleri:


Rusya Müslümanları (Rusça, 1881), Mir'ât-ı Cedîd (1882), Avrupa Medeniyetinde Bir Nazar-ı Muvâzene (1885), Hâce-i Sıbyân (1893), Atlaslı Cihannümâ (1894), Mekteb ve Usûl-i Cedîd Nedir (1894).