Topiary Nedir
 

Topiary Nedir



Topİari, ağaç ve çalılara budanarak formal

ya da informal olarak dekoratif biçimler verme

sanatıdır. Latince toplarla olarak bilinen bu

sanat, ilk kez Eski Romalılarca uygulanmıştır.

Daha sonraları yaygın biçimde kullanılan bu

sanat, bir teknik olarak bahçe sanatında yüzyıllardır

birçok uygarlıkça da benimsenmiştir.

Eski Roma'da, Özellikle Roma İmparatoru

Augustus Dönemi'nde olmak üzere, bahçelerde

budama sanatı çalışmaları çok artmıştır. Eski

Roma bahçe sanatı ile ilgili bilgilerin bulunduğu

Doğa Tarihi (Naturalis Historia) adlı

eserinde Plinius; bu sanat ile ilgili görüşlerini

açıklarken, şimşir (Buxus sp.) türlerinin top

şekline getirilebileceğini belirtmiştir. Pompei

kenti kalıntıları ile ilgili olarak da, kent meydanı

ile geniş bulvarlarda dikili bulunan ağaçların,

gökyüzünü kapatacak şekilde bir çatı gibi

şekillendirildiğine değinmiştir. Ayrıca Romalılar

isimlerini, çeşitli hayvan figürlerini ve

hatta savaş sahnelerini topiari çalışmalarında

canlandırmışlardır. Günümüzde Roma Dönerm'ne

ait bu sanatın Örneklerinden biri,

A.B.D.'de J. Paul Getty Müzesi'nde bulunmaktadır.

Müze ve bahçesinde, Pompei kenti

kalıntıları arasında kalmış klasik Roma villa

bahçelerinden Villa dei Papiri yeniden canİandırılrnıştır

(1).

Budama sanatının uygulamaları daha sonraki

dönemlerde özellikle İngiltere, İtalya,

Fransa, Japonya ve ülkemizde de görülmüştür.

Bu sanat, İngiltere'de 17. yüzyılın sonları ile

18. yüzyılda doruğa ulaşmıştır. Viktorya Dönemi'ne

ait bahçelerde budama sanatı örneklerinde geometrik desenli parterleri çevreleyen

budanmış bitkiler dikkati çekmektedir.

Ancak naturalistik bahçe sanatı uygulamalarının

yaygınlaşmasıyla bu sanat da İngiltere'de

giderek önemini yitirmiştir. İngiltere'de önemli

topiari örnekleri, Levens Hail (Westmorland),

Great Dixter (Sussex) ve Haseley Court

(Oxfordshire) bahçelerinde bulunmaktadır. İtalya'da

Rönesans Dönemi Roma villalarından

Villa Gamberaia (Settignano) ile Barok etkisinin

belirgin olarak görüldüğü son dönem

Rönesans villalarından Villa Garzoni (Collodi)

ve Villa Dona dalle Rose (Valzanzibio) bahçelerinde

topiari örneklerine rastlamak mümkündür.

Fransa'da Villandry, Avusturya'da

Belvedere Sarayı bahçelerinde kısmen de olsa

topiari örnekleri oluşturulmuştur. Uzak Doğu'da

bu sanata, Kyoto'daki Shodenji tapınak

bahçesi örnek olarak verilebilir. Eski Türk bahçelerinde

18. yüzyıldan itibaren Avrupa etkisinin

görüldüğü dönemlerde İstanbul'da budama

sanatı ile ilgili çalışmalar gerçekleştirilmiştir.

Özellikle Abdülmecid dönemindeDolmabahçe Sarayı bahçesi ile H. Abdülhamid

döneminde Yıldız Sarayı bahçesinde budanarak

şekil verilmiş mazı (Thuja sp.) türleri dikkati

çekmiştir.

Bitkileri doğal formda bırakmaya tamamiyle

karşı olan bu sanatta, bitkilere verilen

şekiller genel olarak dört ana grupta toplanmaktadır.

Bunlar:

•fr Mimari eleman olarak budayarak şekil

verme (2),

•& Hayvan figürleri, savaş sahneleri vb.

kompozisyonlar oluşturacak şekilde budayarak

şekil verme (3),

# Sınırlandırıcı eleman olarak budayarak

şekil verme (4),

•& Parterlerde bordur oluşturacak şekilde

budayarak şekil verme şeklinde (5) olabilmektedir.

Genel olarak yukarıda belirtilen işlevleri

yerine getiren bu sanatta, özellikle kışın yapraklarını

dökmeyen (herdem yeşil), yavaş gelişen,

yaprak sıklığı fazla olan ağaç ve çalılar kullanılmaktadır. Bu amaçla en çok kullanılan

bitkiler porsuk (Taxus sp.) ve şimşir (Buxus sp.)

türleridir. Bu bitkilerin yanı sıra servi

(Cupressus sp.), mazı (Thuja sp.) gibi iğne

yapraklı bitkiler ile meşe (Quercııs sp.), gürgen

(Carpinus sp.), defne (Laurus sp.), mersin

(Myrtus sp.), kuşdili (Rosmarinus sp.), lavanün

(Santolina sp.) gibi bazı yapraklı bitkilere,

topiari sanatı uygulanmaktadır.

Bitkilere budayarak küre, küp, piramit,

sütun, koni ve yumurta biçimlerinin verilmesi,

bu sanatın ilk örneklerini oluşturmuştur (6).

Boylu bitkilerden çoban püskülü (Ilex

aquifolium), akdiken (Crataegus monogyna),

batı mazısı (Thuja occidenîalis) gibi bitkiler

bahçelerde mimari eleman ya da sınırlayıcı, fon

oluşturucu eleman olarak bitki duvarları

şeklinde kullanılmaktadır. Bodur şimşir (Buxus

sempervirens, 'Suffruticosa'), parmak otu

(Potentilla fruticosa), lavantin (Santolina

chamaecyparissus), kırmızı yapraklı hanım tuzluğu

(Berberis thunbergii) gibi kısa boylu bitkiler

çiçek parterleri ile çim alanları kenarlarında

bordur bitkisi olarak kullanılmaktadır.

Çit şimşiri (Buxus sempervirens 'Arborescens')

adi porsuk (Taxus baccata) ve

Japon porsuğu (Taxus cuspidata) türleri ise budanarak

kuş, köpek gibi hayvan figürleri oluşturmada

kullanılmaktadır.