Büveyhoğulları
 

Büveyhoğulları (Arapça: الدولة البويهية al-Dawla al-Buwayhīya, Farsça: آل بویه āl Būya; 932 - 1062), Güney İran ve Irak'ta devlet kuran bir Deylemli hanedandır. Büveyhoğulları ilk önce kuzey İran'a sahip olmuş daha sonra güneye çekilmişlerdir. Sasani kalıntısı olduklarına dair izler görülmektedir.


Bir Şiî devleti olan Büveyhoğullarının egemenliği 932'den 1055'e kadar sürmüştür. Bu hanedana adını veren Ebu Suca Büveyh, savaşçı bir kabilenin başkanıdır. Oğullarından Ali Fars'ta, Hasan Rey'de ve Ahmet de Kirman'da bir Büveyh Beyliği kurmuştur. Büveyhoğulları zamanla batıya ilerleyerek Bağdat'ı egemenliği altına almıştır. Büveyhoğulları daha sonra Halife'yi emrine almıştır. Halife Büveyoğullarının başkanını vali (emirül ümera) atamıştır. Büveyhoğulları daha sonrada Halife'nin gözlerine mil çektirerek yerine başka bir Halife getirmiştir. Artık Abbasi Halifeleri, Büveyhoğullarının kuklası olmuştur.


Üç ayrı Büveyhoğulları Beyliği birleşince devlet güçlenmiştir. Devleti birleştiren Adudüddevle ölünce 983'te yeniden karışıklıklar ortaya çıkmıştır. İki kola ayrılan Büveyhoğullarından birine 1029'da Gazneli Mahmut son vermiştir. Adud al-Daula zamanında ülkede bir çok cami ve hastane yapılmıştır. Bunlar Moğol istilaları sonucu yakılıp yıkılmıştır. Büveyhoğullarının Bağdat'daki Türk komutanları zaman zaman Büveyhoğullarına karşı ayaklanmıştır. Bu nedenle Büveyhoğullarının diğer kolu da zayıflamaya başlamıştır. Büveyhoğullarının baskısından kurtulmak isteyen Abbasî Halifesi Kaimbiemrillah Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey'den yardım istemiştir. Tuğrul Bey 1055'te Bağdat'a yaptığı seferde Büveyhoğuları ile savaşmış ve onları ağır bir yenilgiye uğratmıştır. Büveyoğulları hükümdarını esir alan Tuğrul Bey bu devlete son vermiştir. Büveyhoğulları zamanında bir çok mimari eser de yapılmıştır. Büveyoğulları bugünkü İran, Irak, Azerbaycan ve Türkiye topraklarının belli bir kısmına hakim olmuş bir hanedandır.


Büveyh Hükümdarları


Büyük Hükümdarlar


Büveyh hükümdarları devleti genelde Fars, Jibal ve Irak'tan yönetmiştir. Ülke üçe bölünmüş olduğundan üç ayrı hükümdar tarafından yönetilmiştir.


Fars kolu


İmâdüddevle 934-949

Adudüddevle 949-983

Şerefüddevle 983-989

Samsâmüddevle 989-998

Behâüddevle 998-1012

Sultânüddevle 1012-1024

Ebû Kalicar 1024-1048

Abu Mansur Fülâd Sütûn 1048-1055

Selçuklular'a dahil olmuştur.


Rey kolu


Ruknüddevle 935-976

Fahrüddevle 976-980

Muayyadüddevle 980-983

Fahrüddevle (tekrar) 984-997

Mecdüddevle 997-1029

Gazneliler'e dahil olmuştur.


Irak kolu


Müizzüddevle 945-967

Izzüddevle 966-978

Adudüddevle 978-983

Samsâmüddevle 983-987

Şerefüddevle 987-989

Behâüddevle 989-1012

Sultânüddevle 1012-1021

Müşerrefüddevle 1021-1025

Celâlüddevle 1025-1044

Ebû Kalicar 1044-1048

El-Melikü’r-Rahim 1048-1055

Selçuklular'a dahil olmuştur.


Küçük Hükümdarlar


Bazı küçük bölgeleri yöneten Büveyh hükümdarlarıdır.


Basra Büveyhleri


Diyaüddevle 980'ler

Fars Büveyhlerine katılmıştır.


Hamedan Büveyhleri


Muayyadüddevle 976-983

Şamsüdevle 997-1021

Samaüddevle 1021-1024

Kerman Büveyhleri


Kavamüddevle 1012-1028

Fars Büveyhlerine katılmıştır.


Huzistan Büveyhleri


Tacüddevle 980'ler

Fars Büveyhlerine katılmıştır.