Menopozun Tanımı - Menopoz
 

Kadın hayatının ortalama olarak üçte biri
menopoz döneminde geçer. Menopoza girme yaşı tüm dünyada ve antik
çağlardan beri fazla değişme göstermemiştir ve ortalama 45-55
civarındadır. 40 yaştan önce menopoza girmek, "erken menopoz "
olarak tanımlanmaktadır. Menopoz genellikle hayatın doğal bir
aşaması olarak kabul edilmektedir. Gerçekten de menopoz, kadın
hayatının yumurtlama fonksiyonlarının sonlandıktan sonraki doğal bir
aşamasıdır. Ancak menopozda oluşan bazı değişiklikler kadının
hayatını derinden ve öylesine olumsuz etkiler ki bu durum pek çok
hastalıkların ortaya çıkmasına ve kadının yaşam kalitesinin
azalmasına neden olur. Bu gün menopoz olumsuz etkileri önlenmeye ve



tedavi edilmeye çalışılan bir hastalık gibi kabul edilmektedir.
Menopozun kadın hayatının doğal bir parçası olması nedeniyle hiç bir
şey yapmadan izlenmesi artık eskilerde kalmıştır. Özellikle kadın
yumurtalık hormonlarının laboratuar koşullarında üretilip
kullanılmaya başlanmasıyla bu kavram daha da ön plana çıkmıştır.
menopozda azalan yumurtalık hormonlarının yerine konmasıyla menopoza
ait tüm olumsuz değişiklikler ve hastalıklar kolaylıkla
önlenebilmekte veya en aza indirgenebilmektedir.

Menopozdaki
temel değişiklik kadınlık hormonu olan östrojenin yumurtlamanın
durması sonucu azalmasıdır. Böylece kadında,

- Ateş
basma, terleme, çarpıntı, uykusuzluk, sinirlilik, (ruhsal çöküntü)
depresyon, unutkanlık, halsizlik, çabuk sinirlenme
- Bazen cinsel
istekte (libido) azalma
- Kemik erimesi (Osteoproz)
- Damar
sertliği (ateroskleroz) gelişme eğilimi
- Cinsel organlarda
çekilme (atrofi), kuruluk, ağrılı ilişki
- İdrar kaçırmaya kadar
varan idrar yollarında atrofi

ortaya çıkmaktadır.

Kadınlar bir sabah
uyandıklarında kendilerini menopoza girmiş olarak bulmazlar. Menopoz
20 yıl süren değişikliklerin tam ortasındaki dönemdir. 40 yaşından
sonra kadınlarda önce yumurtlamanın azalmasına bağlı olarak düzensiz
adet kanamaları, aralıklı ateş basma ve terlemeler, psikolojik
değişiklikler ortaya çıkmaya başlar. Daha sonra yakınmalar giderek
artar ve adet tamamen kesilir. Bu dönemde 1 yıl adet kanamalarının
olmaması menopoz tanısı için yeterlidir. 6 aydan daha fazla adet
gecikmeleri araştırılıp kandaki östrojen ve yumurtlamayı uyaran
hormon (FSH) seviyeleri ölçülerek kesin tanı konulur. Ancak adet
düzensizlikleri veya düzensiz kanamalar menopoza giriyorum
düşüncesiyle normal karşılanmamalı; hasta doktoruna başvurarak bu
değişikliklerin gebelik ve kadın cinsel organlarının kanserlerinde
de görülebileceği göz önünde tutularak bu hastalıklar dikkatle
araştırılmalıdır.

MENOPOZDA KALP VE DAMAR
HASTALIKLARI

Menopozda östrojen hormonunun azalması ile
kadınlarda bu hormonun kalp damar hastalıklarından koruyucu etkisi
ortadan kalktığından damar sertliği ve kalp krizi riski % 60 artar.
Yapılan çalışmalar sonucunda dışarıdan verilen östrojen hormonunun
riski %25-50 oranında azalttığı bulunmuştur. Östrojen hormonu
kandaki zararlı yağları azaltırken yararlı yağları artırmaktadır.
Östrojen direk olarak damarlar üzerinde de gevşetici, olumlu bir
etkiye sahiptir. Kandaki pıhtılaşma faktörleri ve fibrinojenin de
östrojen kullananlarda daha az olduğu bulunmuş ve kalp krizinden
koruyucu etkinin damar yatağı içinde pıhtı oluşumu riskinin
azalmasına da bağlı olduğu bildirilmiştir.

MENOPOZDA KEMİK
ERİMESİ (OSTEOPOROZ)

Amerika Birleşik Devletleri''nde
yaklaşık 25 milyon kadının sorunu olan menopoz sonrası Osteoproz
kabaca kemik dokusunun temel minerali olan kalsiyum''un yaşlanma ve
menopozdaki östrojen eksikliği sonucu kalıcı olarak kaybedilmesidir.
İlk 5-8 yılda kemik kaybı ortalama yılda %4-8 iken daha sonra kısmen
azalarak kadın her yıl kemik dokusunun yaklaşık %1''ini kaybeder ve
75 yaşına geldiğinde ortalama olarak 35 yaşındaki kemik dokusunun
%30''unu kaybetmiş olur. Buna bağlı olarak menopozla beraber hızla
artan kemik erimesi sonucu sessiz omurga kırıklarıyla bel ağrıları,
boyda kısalma ve kamburluk ortaya çıkar. Menopozdan sonra bir
kadında boy 65 yaşına kadar ortalama 4 cm, 75 yaşına kadar 9 cm
kısalır. Omurga kemiklerindeki çökme kırıklarına bağlı olarak ortaya
çıkan kamburluk ve göğüs kafesinin kemik yapısının bozulması sonucu
hastada solunum sıkıntısı gelişebilir. Kadınlar menopozda çarpma
düşme sonucu kalça,el bileği ve diğer kemik kırıklarına da daha
kolay maruz kalabilirler. Bu kırıklardan en ciddi olanı kalça
kırığıdır ve kalça kırığından sonra hastalardan %12-20''si 2 yıl
içinde kaybedilmektedir. Kalça kırığı geçirmiş hastaların geriye
kalanlarının bir kısmı sürekli bakıma ihtiyaç duymaktadırlar. Bu
nedenle ABD''de yapılan yıllık tedavi ve rehabilitasyon
harcamalarının tutarı 20 milyar doları bulmakta ve bu rakam her yıl
giderek artmaktadır. Korunma bu açıdan en ekonomik, en insancıl ve
en kolay yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Kemik erimesine zemin
hazırlayan risk faktörleri:

- Çok çocuk doğurma
- Sigara,
***** kullanımı
- Beslenme bozuklukları (kalsiyumdan fakir
diyet)
- Güneş banyosu alışkanlığının olmaması
- Spor yapma
alışkanlığının olmaması
- Uzun süre yatağa bağlı kalmaya neden
olan hastalıklar
- Bazı endokrin (hormonal) bozukluklar
(hiperparatiroidi, hipertiroidi(guatr), böbrek üstü bezinin aşırı
çalışması veya steroid hormonlarının ilaç olarak uzun süreli alımı
vb.)
- Bağ dokusu hastalıkları(Romatoid arterit, sarkoidoz)
,siroz,böbrek hastalıkları,erken menopoz
- Genetik faktörler
(ailede Osteoproz varlığı)

MENOPOZDA İDRAR YOLLARI
DEĞİŞİKLİKLERİ

Östrojen hormonunun eksikliği kadınlık
organlarına komşuluğu ve fizyolojik beraberliği nedeniyle idrar
yolları ve mesane fonksiyonlarını da etkiler. Vajen ve idrar deliği
(üretra) destek dokuları zayıflar, mesane fonksiyonları bozularak
idrar kaçırma varsa artabilir veya ortaya çıkabilir. Bu dönemde
mesane fıtıklaşması, atrofiye bağlı rahim (uterus) ve ******
sarkmaları da idrar kaçırmanın bir nedeni olabilir. Ancak menopozda
görülen idrar kaçırmanın en sık nedeni mesanenin zamansız
kasılmasına bağlı olan aşırı aktivitedir (detrusor instability). Bu
hastalar genellikle sıkıştıklarında yetişemeyip tuvalet kapısında
idrarlarını kaçırırlar. Menopoz öncesi dönemde kadınların %10''unda
görülen bu durum menopozdan sonra %20-30''unda rastlanır. ******l
veya ağızdan uygulanan östrojen hormonu yakınmaları azaltır veya
düzeltir.

MENOPOZ TANI VE TEDAVİSİ

Menopozun
olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesinin en önemli ön koşulu
tanısının en erken aşamada konulup erken tedaviye başlanmasıdır.
Çünkü menopozdaki kayıplar ilk yıllarda en fazladır. Menopoz temel
olarak yumurtlamanın durması (doğal) veya yumurtalıkların alınması
(cerrahi) veya çalışamayacak kadar hasar görmesine bağlı olarak
ortaya çıkar. 40 yaşından sonra 1 yıl süreyle adet görmeyen ve
yakınmaları da olan bir kadın başka araştırma yapılmaksızın
menopozda kabul edilebilir. menopoza geçiş döneminde, gebelik ve
düzensiz kanamaya neden olan kötü huylu hastalıklar ayırt
edilmelidir. Bunun için seyrek adet gören, ateş basma, çarpıntı,
terleme ve psikolojik değişiklikleri olan bir kadının adetin 3. günü
alınan kanında, yumurtalıkları uyaran hormon (FSH,LH) düzeyleri
artmışsa tanı daha kesin ve erken konmuş olur ve tedaviye de hemen
başlanabilir. Düzensiz (genellikle seyrek) adet gören bir kadında
FSH 40 pg/ml üzerinde ise menopoz tanısı kesinlikle konur. FSH
değerinin 25-40 pg/ml arasında olması halinde menopoza giriş
sürecinin başladığı ancak seyrek de olsa yumurtlama ve gebelik de
olabileceği düşünülür. Ancak her durumda gebelik ve düzensiz
kanamaya neden olan diğer hastalıklar gebelik testi, ultrasonografi
ve endometrial biyopsi (kürtaj) vb ile
araştırılmalıdır.

HORMONLA TEDAVİ

Başlıca
bozukluk veya eksiklik östrojen hormonun azalması olduğundan, temel
tedavi de östrojen hormonu vermektir. Tanı konur konmaz eğer hasta
için sakıncaları yoksa;

- Ağızdan
- Cilde yapıştırılan
bantlar veya sürülen jellerle
- ******l yolla
östrojeni yerine koyma tedavisine başlamak
esastır.

Hormon kullanımına engel oluşturan
durumlar:

- Yeni kalp krizi (miyokard enfarktüsü)
geçirmiş olanlar
- Geçici iskemik atak
- Geçirilmiş inme
(serebrovasküler olay), beyin damar tıkanıklıkları
- Karaciğer
fonksiyonlarının bozuk olması
- Östrojen ile ilerleyen tümör
varlığı (Meme ,rahim)
- Tromboemboli (damar içi pıhtılaşma ile
damar tıkanıklığı)

Dikkatli ve kontrollü kullanılacak
durumlar:

- Kalpte iskemik hastalık (damar sertliğine
bağlı beslenme bozukluğu)
- Hipertansiyon(yüksek tansiyon)
-
Safra kesesi hastalıkları ve taş
- Diabetes Mellitus (Şeker
Hastalığı)
- Hiperlipemi (kanda yağ,kolesterol, oranının yüksek
olması)
- Migren tipi baş ağrıları
- Myom (rahimde
tümör)

Hormon tedavisine başlanmadan önce, bu ilaçların olası
yan etkileri ve uzun yıllar kullanılmasına bağlı ortaya çıkabilecek
durumlar hasta tarafından bilinerek, ön hazırlıklar
yapılmalıdır.

Ön araştırmalar:

- Genel vücut ve
jinekolojik muayene, tansiyon, kilo,ağırlık ölçümü
- Karaciğer
fonksiyonları (kandaki karaciğer enzimleri,yağlar,kolesterol
ölçülür)
- Kan ve idrar tetkiki (genel kontrol)
- Servikal
smear (Rahim ağzı kanserini araştırmak için alınan sürüntü)
-
Mamografi (Meme kanseri taraması)
- Endometrial biyopsi ve/veya
******l ultrason ile endometrial kalınlık ölçümü (rahim kanserini
tarama)
- Açlık Kan Şekeri (Şeker hastalığı araştırılması)
-
Elektrokardiyografi (Kalpte kriz veya beslenme bozukluğu
araştırılması)
- Gerekirse kemik yoğunluğu ölçümleri (kırıkları
önlemek ve diğer ilaçların gerekliliğinin araştırılması
için)

Bu tetkikler hastanın durumuna göre en az 1 yıl
aralıklarla tekrarlanır.

HORMONSUZ
TEDAVİ

Genellikle direkt olarak menopoza karşı değil,
oluşturduğu hastalıklara (Osteoproz vb ) karşı kullanılan ilaç ve
yöntemleri içerir.

- Kalsiyum desteği
- Bifosfonatlar
-
D Vitamini

Diyet

Kalsiyumdan zengin diyet
esastır. Süt, yoğurt, peynir vb diyetle kemik kaybı önlenmeye
çalışılır.

Egzersiz

Her gün 30 dakikalık yürüme
ve basit ağırlık kaldırma, kas güçlendiren hareketler, ilaçlar kadar
önemlidir. Yaz aylarında güneş ışığından (ultra-viole) faydalanmak
için düzenli güneşlenme yararlıdır.

OLUŞAN HASTALIKLARIN
TEDAVİSİ

Amaç hastalıkların önlenmesi olmakla beraber
önlenemediği zaman uygun tedaviler yapılır.

Kemik
Erimesi

Kırık oluşmuşsa uygun tedavi yapılır ve fizik
tedavi ile rehabilitasyon sağlanır. Kırıklara bağlı ortaya çıkan
kamburluk nedeniyle oluşan ağrı ve solunum sıkıntısı için fizik
tedavi ve uygun aletlerle hastaya yardımcı olunmaya çalışılır.
Kırıkların oluşumunun önlenmesi için ev, hastaya göre yeniden
düzenlenmelidir. Merdiven kenarlarına, banyo ve tuvalete tutunacak
kollar yapılır. Elektrik kesilmesi anında oluşabilecek çarpma ve
düşmeleri önlemek için özel pilli veya jeneratörlü lambalar
merdivenlere yerleştirilebilir. Yerlerdeki kaygan örtü malzemeleri
(halı, kilim vb.) sabit hale getirilebilir.

İdrar
Kaçırma

Mesane boynunun sarkmasına veya mesane
aktivitesinin artmış olmasına (detrusor instabilitesi) göre değişir.
Mesane boynu harekeliliğinin arttığı durumlarda cerrahi; mesane
kasının zamansız kasılmasına bağlı idrar kaçırmalarda ilaç,fizik
tedavi ve/veya mesanenin elektrik simülasyonuna dayalı tedaviler
uygundur. Hangi tedavinin yapılacağına konunun uzmanı bir hekim
tarafından yapılan muayene, laboratuar ve ürodinamik (mesanenin
dolum, işeme ve kaçırma basınçlarını bilgisayarla kaydı) gibi
çalışmalarla karar verilmelidir. İyi seçilmemiş hastalarda tedavi
idrar kaçırmayı düzeltmeyeceği gibi artışına neden
olabilir.

PSİKOLOJİK SORUNLAR

Özellikle ilk
yıllarda kadınlarda adetten kesilme,ateş basma ,terleme ,çocuk
doğurma yeteneğini kaybetme gibi bozukluklar eksik kadınlık,
izolasyon, depresyon, içe kapanma, uykusuzluk, aşırı sinirlilik ve
saldırganlığa neden olabilir. Bu durumda bir psikiyatrisin öneri ve
tedavisine gerek vardır. Alışmaya çalışmak sorunu
derinleştirebilir.

Cinsel Sorunlar

Cinsel istek
menopozdan etkilenmez. Cinsellik kadında öğrenilebilen bir
davranıştır. Genel olarak gebelik korkusunun ortadan kalkması,
profesyonel hayattan (kariyer, para kazanma vb) kaynaklanan
kaygıların azalması, çocuklarının büyümüş olmasıyla azalan fiziksel
bağımlılık, yılların oluşturduğu deneyimler, eşlerin birbirini daha
iyi tanımaları sonucu kadının menopozdaki cinsel hayatının daha da
renklenmesi son derece doğaldır. menopoza girerken ortaya
çıkabilecek depresyon ataklarında ve uyum döneminde cinsel istekte
(libido) bir miktar azalma olacağını bilerek paniğe kapılmadan uygun
danışma ve tedavilere başvurmak en akılcı yoldur. Aksi takdirde
eksik kadınlık, değersizlik, hastalıklı olma duygularıyla cinsel
istek azalmaları uzun sürebilir veya kalıcı olabilir. Cinsel istek
azalmadan menopozda vajen girişi ve ******da çekilme (atrofi) ve
kuruluk nedeniyle ağrılı ilişki ve buna bağlı bir isteksizlik ortaya
çıkabilir. Bu tür durumlarda lokal hormon veya kayganlaştırıcı jel
uygulamalarıyla sorun çözülür. Unutmayınız "Hayat kırkında
başlar".

Menopoz ve Aile

Menopoz kadının tek
başına üstesinden gelmesi zor bir problemdir. Eş ve çocuklar bu
dönemde kadına yardımcı ve anlayışlı olmalıdır. Bir kadın menopozu
en kolay yakınlarının destek ve telkinleriyle karşılar. Bu destek ve
telkinler psikolojik, bilgilendirme veya tedaviye devamı sağlamak
şeklinde olabilir.


Kaynak: Cinsel Sağlık