Fazla Zeka Zararlı Mı?
 

'İnsanlar niçin bu kadar zeki?'sorusu bilimadamlarının en çok
hoşuna giden sorudur. Fribourg Üniversitesi�nden evrimci biolog Tadeusz
Kawecki bu soruyu başka türlü soruyor: Eğer zeki olmak iyi bir şeyse,
hayvanların çoğu niye aptal olarak kaldı. Dr. Kawecki ve aynı alanda çalışan bilimadamları, hayvanların 'öğrenme'
sürecini incelerken bazı durumlarda 'zeki olmanın� hayvanların
sağlığına zararlı olabileceğini ortaya çıkardılar.
Hayvanlar aleminde 'öğrenmek� aslında son derece yaygın bir özellik. Yaşamdan elde ettikleri deneyimleri daha sonra hatırlamak söz konusu
olduğunda böceklerin ve kurtların bile başardığı işler var. Yani
böcekler, pek çok kişinin sandığı gibi, her zaman içgüdüleriyle hareket
eden robotlar değiller.
Biolog Dr.Dukas'ın hipotezine göre herhangi bir sinir sistemine sahip
olan her hayvan sınırlı kapasitede olsa da- öğrenme yeteneğine
sahiptir. Tabii ki burada yabancı dil konuşmayı veya bir müzik aletini
çalmayı öğrenecek kuşlardan veya balıklardan söz etmiyoruz. Hayvanların
kendi deneyimlerinden ders çıkarmaları anlamında bir öğrenme eyleminden
bahsediyoruz. Ama
eğer hayvanlar 'öğrenme' yeteneğine sahipse, niçin binlerce yıl süren
evrim sürecinde bu yeteneklerini geliştirmediler? Niçin 'öğrenme'
yeteneği daha üstün olan hayvanlar kendi türdaşlarının yerlerini
almadılar?
Dr.Dukas bu soruyu şöyle yanıtlıyor: Çünkü 'öğrenmek' illa ki değişen
çevreye adapte olma yeteneği anlamına gelmiyor. Tam tersine 'öğrenme'
bazı tehlikeli yan etkileri beraberinde getirebiliyor.

Sinekler eğitilebilir mi? Dr.Kawecki ve meslektaşlarının sinekler üzerinde yaptıkları deneylerde
bazı sineklerin portakal reçeli ile ananas reçeli arasındaki farkı
anlayabilmeleri sağlandı. Aradaki farkı algılama süreci 15 sinek nesli
boyunca gelişti. Ancak iki reçel türü arasındaki farkı algılamayı
'öğrenen' sinek neslinin ortalama ömürleri aynı gen grubunu
paylaştıkları ve öğrenme süreci yaşamamış sineklere kıyasla % 20 daha
kısaldı. Yani 'bilgili' sineklerin ömrü kısalmaktaydı. Sinir hücreleri
arasında bağlantı oluşturmanın (ki öğrenme sürecinin beyin ve sinir
sistemindeki karşılığı bu oluyor) metabolizmaya zararlı yan etkileri
olduğu anlaşılıyor. Kullandığımız bilgisayarlarda bilgiyi tutmanın
(data storage) maliyeti neredeyse sıfır. Ama bunu biolojik olarak
yapmaya kalktığınızda bir tür maliyeti var.
Mesela kuşlar besin bulmak için yuvadan ayrıldıklarında yuvalarını
tekrar bulacak kadar zekaya sahip olmaları onların yaşam sürelerini
uzatan olumlu bir etki yaratabiliyor. Aynı şekilde 'doğru çiçeklerin'
yerini hatırlayan arıların da besin üretim süreci daha verimli
olabiliyor. Ama öğrenme sürecinin 'hayatı kolaylaştıran' bir etki
yaratabilmesi için canlı türünün 'çevresini algılama' konusunda belli
bir düzeye ulaşması gerekiyor. Bunun aksi söz konusu olduğunda, yani
içgüdülerin 'çevreyi algılama' yeteneğinden daha yararlı olduğu
durumlarda (mesela sineklerde) öğrenme sürecinin sinir sisteminde
yarattığı aşırı yüklenme hayvanın hayatını olumsuz yönde etkiliyor.
İnsan nesli 'öğrenme' konusunda en ileri gitmiş canlı türü. Ancak
Dr.Kawecki'nin fikrine göre 'bunun için ödediğimiz biyolojik
bedellerin' araştırılması gerek. Bazı hastalıklar, zekanın yan etkisi
sonucu oluşuyor olabilir' diyen Dr.Kawecki gene de 'öğrenme'
yeteneğinin insan nesline getirdiği yararın biyolojik maliyetinden daha
yüksek olduğunu belirtiyor. Pek çok hayvan türü için 'öğrenmek' daha
fazla yiyecek ve eş bulma imkanı anlamına geliyor. Ama gruptaki diğer
üyelerden daha akılı olursanız bu sefer de bir *****lanma yarışı
başlayacaktır.
Her durumda, kompleks bir toplumda yaşayan bireyler olarak
'diğerlerinden' daha zeki olmanız, hayatta kalma şansınızı artırır. Ama
ömrünüzün daha uzun olacağının garantisi değil bu. milliyet