İnsan Denen Meçhul -2
 

Geçen sayıda hücrelerimizin sayısı ve büyüklüğünden bazı hücrelerin ömürlerinden söz etmiştik. Gâyemiz Allah’ın yarattığı en mükemmel varlık olan insanın vücudundaki sanat inceliklerinden hareketle Rabb’imizin kudretine küçük bir ışık tutabilmektir.

Bu yazıda, hücrelerin yapısında kullanılan parçacıklar olan ve herbirine farklı vazifeler yüklenen organellerle (küçük organlar) alâkalı bazı rakamlar vererek, biraz daha mikro dünyaya girmeye çalışacağız. Ancak bundan önce bir hücrenin genel kimyevî terkibine kısaca göz atacak olursak, hücre tipine göre kısmen farklılıklar olsa da, ortalama olarak şu rakamları görürüz:

Su % 70
Protein % 15-20
Yağ % 2-3
Karbonhidrat % 1
Mineral tuzları % 1
Nükleik asitler % 10

Hücrelerimizin enerji santrali olarak bilinen, uzun çubuk şeklinde iç içe geçmiş iki zardan yapılmış, krista adı verilen içteki zarının kıvrımlarında solunum enzim ve koenzimleri bulunan, mitokondrilere bir bakalım:

Bir sinir hücresindeki mitokondri sayısı 10.000 kadar
Bir karaciğer hücresindeki mitokondri sayısı 2500
Bir mitokondrinin ortalama çapı 0,2 µm
Bir mitokondrinin incebağırsak hücresindeki çapı 0,5-1,2 µm
Bir mitokondrinin ortalama boyu 5-6 µm
Bir mitokondrinin incebağırsak hücresindeki boyu 2 µm
Karaciğer ve böbrek hücresindeki mitokondrinin ömrü 5-12 gün
Kalb kası hücresindeki mitokondrinin ömrü 10-31 gün
Mitokondrinin hücre içindeki nispeti………İnce bağırsak hücresinin %13,34’ü
Karaciğer hücresinin % 13,22’si
Mitokondrideki protein nispeti % 70
İnsan hücresindeki toplam DNA’ya göre mitokondrideki DNA nispeti % 1
Mitokondri içindeki taneciklerin (granül) çapı 30-50 nm
Mitokondri içindeki enzimlerin sayısı 100’den fazla
Mitokondrinin kendisine ait ribozomların büyüklüğü 12 nm
Hücrenin içindeki önemli bir fabrika olan ve DNA’dan aldığı şifrelere göre
aminoasitlerden protein dediğimiz temel yapıtaşlarını üreten ribozomlara da bir bakalım:
Ribozomların üzerine yerleştiği endoplazmik retikulum zarlarının kalınlığı 7-8 nm
Endoplazmik retikulumun iki zarı arasında kalan odacıkların genişliği 40-70 nm
Bir mililitrelik akciğer dokusundaki hücrelerin içindeki endoplazmik retikulum
zarlarının toplam yüzey alanı 10 m2
Bir ribozomun çapı 12-20nm
Bir ribozomun inşa süresi 6 saat
Sitoplazmada ribozoma bağlanan mRNA’nın çapı 1,5 nm
Bir karaciğer hücresindeki ribozom sayısı 4 milyon
Karaciğer hücresinde ribozom inşası saniyede 180 tane
Bir retikülosit (yeni yapılmış alyuvar hücresi) içindeki ribozom sayısı 30.000

Hücre içinde salgı ürünü sentezleyip depolayan Golgi cihazı, sindirim organeli olarak çalışan
ve içinde parçalayıcı enzimler taşıyan Lizozom ve Peroksizomlarla ilgili rakamlara bir bakalım:
Bir golgi sahasındaki zar keseciklerin sayısı 5-10
Bir bez hücresindeki golgi sahalarının sayısı 100-200
Bir karaciğer hücresindeki golgi sahalarının sayısı 250
Golgi cihazının büyüklüğü 0,3-1,5 µm
Karaciğer hücresindeki golgi cihazının bütün hücreye nispeti .% 2
Hücrede eksiksiz bir golgi cihazının yeniden inşası 20 dakika
Golgi ile endoplazmik retikulum arasındaki taşıyıcı keseciklerin çapı…..yaklaşık 50 nm
Bir lizozomun çapı 0,2-0,5 µm
Lizozom içindeki PH-değeri 5
Sitoplazmanın pH-değeri 7
Lizozom içindeki farklı enzimlerin sayısı 40’dan fazla
Peroksizomların çapı 0,3-0,5 µm
Bir karaciğer epiteli hücresindeki peroksisom sayısı yaklaşık 1000

Hücreleri koruyucu zarların özel bir yapısı vardır. Zarların üzerinde madde alış verişi için hazırlanmış kapıcı gibi çalışan özel delikler (por), alıcı ve tanıyıcı (reseptör) moleküller yer alır.

Hücre zarı, iki fosfolipid tabakasının yağ asitlerinden yapılmış kuyruk kısımlarının (hidrofobik) birbirine baktığı, fosforlu baş kısımlarının ise (hidrofilik) aksi istikametlerde yer aldığı üç tabakalı bir görünüme sahiptir.

Sitoplazmayı dış ortamdan ayıran bu mükemmel zarın ne kadar hassas yapıldığına bir göz atalım:

Hücreyi çepeçevre saran zarın (pasma zarı) toplam kalınlığı 8 nm
Zarın dıştaki fosforlu hidrofilik yaprağının kalınlığı 2,5 nm
Zarın ortadaki yağ asitlerinden yapılmış hidrofobik kısmının kalınlığı 3 nm
Zarın içteki fosforlu hidrofilik yaprağının kalınlığı 2,5 nm
Hücre zarındaki ortalama karbonhidrat nispeti % 10’dan az
Karaciğer hücresinde % 2
Granüllü lökosit hücresinde % 15
Hücre zarındaki yağ nispeti % 50
Ortalama Protein/Fosfolipid nispeti 1:2
Farklı zarlardaki Lipid/Protein nispeti
Sinir liflerinin üzerindeki Myelin kılıfta 1:0,23
Alyuvar zarlarında 1: 1,1
Tümor hücresi zarında 1: 1,5
Mitokondrinin iç zarında 1: 3,2
Bir hücre zarındaki ortalama hormon reseptörü (alıcısı) sayısı yaklaşık 10.000
Hücre dışı sahaya uzanan glikokaliks iplikçiklerin kalınlığı 2,5-5 nm
Zardan uzanan parmak şeklindeki çıkıntıların (mikrovilli) boyu yaklaşık 100 nm

1µm (mikrometre)= 1/1.000 (10-3) mm
1 nm (nanometre)= 1/1000µm= 1/1.000.000 (10-6) mm



Prof.Dr. Arif SARSILMAZ