ForumSinsi - 2006 Yılından Beri - ?izofreni Nedir? (?izofren

?izofreni ki?ilik bölünmesi, zayyf ki?ilikli olma, zeka gerili?i veya tembellik de?ildir. Önemli ruhsal hastalyklaryndan birisidir.
Hastalarda genelde gerçekle hayal dünyasyny ayyrt edememe, mantyksal dü?ünme yetene?i kayby, normal duygusal tepkiler verememe ve toplumsal kurallara uyamama görülür.Ayny zamanda hatyrlama ve normal konu?ma yetene?i genelde kaybolur. Di?er bedensel ve ruhsal hastalyklarda oldu?u gibi organik nedenleri vardyr.Bu gün ?izofreninin ortaya çyky?ynda rol oynayan dopamin ve serotonin sistemi gibi beyinde yer alan ta?yyycy (nörotransmitter) sistemlerin rol oynady?y ara?tyrmalarla gösterilmektedir. Toplumda %1 oranynda ?izofreni görülmektedir. Syklykla 15-25 ya?lary arasynda ortaya çykmaktadyr. 12 ya?yndan önce ve 40 ya?yndan sonra görülmesi enderdir.

Günümüzde kullanylan ilaçlar belirtileri büyük oranda kontrol altyna alabilmekte ancak bazy semptomlar ço?u hastada ya?am boyu sürmektedir. Bu hastaly?y tümüyle atlatan hasta sayysy tüm hastalaryn ancak 1/5’idir. Bazy hastalar sadece bir defa atak geçirmekte, bazy hastalarda ara dönemleri normal olan ve tekrarlayan ataklar olmakta, bazy hastalarda ise belirtilerde
artma ve azalma ile giden ancak hiçbir zaman normale dönmeyen bir seyir görülebilmektedir.

Ylaç kullanymy ile ço?u belirti kontrol altyna alynabilmektedir, buna kar?yn bazy hastalar halen var olan ilaç tedavilerinden faydalanamamakta, ekonomik nedenlerle ilaçlary temin edememekte veya ilaç yan etkileri nedeni ile tedaviye
devam etmek istememektedir.

?YZOFRENY NEDENLERY NELERDYR ?
?izofreninin kesin nedeni tam olarak bilinememektedir. Bu konuda de?i?ik teoriler ileri sürülmektedir. Klinik izlemelerde kan ba?y olan ki?ilerde genetik yatkynly?yn oldu?u ba?ka nedenlerin de araya girmesi ile hastaly?yn ortaya çykty?y görülmektedir.
Tek yumurta ikizlerinin birinde ?izofreni görülmesi durumunda di?erinde ?izofreni ortaya çykma olasyly?y %50, anne babanyn ikisinin birden ?izofren olmasy durumunda çocuklarda ?izofreni görülme olasyly?y %40, anne veya babanyn ?izofren olmasy
durumunda çocuklarda görülme olasyly?y %8, karde?lerden birinin ?izofren olmasy durumunda di?er çocukta hastaly?yn görülme olasyly?y %12’dir. Genetik geçi?ten sorumlu tutulan bazy genler vardyr ancak bu konu henüz tam olarak aydynlatylamamy?tyr.

?izofren hastalaryn beyin tomografisi ve MR gibi radyolojik incelemelerinde beynin bazy bölgelerinde de?i?iklikler tespit edilmektedir ancak bu de?i?ikliklerin ?izofreniye özgü olmady?y bilinmektedir. Yine ölen ?izofren hastalaryn beyin
biyopsilerinde beyinde bazy doku de?i?iklikleri görülmektedir. Bu de?i?ikliklerin de hastalyk olu?madan önce mi oldu?u veya hastaly?yn ortaya çyk?yyla my geli?ti?i bilinememektedir.
Beyin biyokimyasy ile ilgili ara?tyrmalarda beyinde haberci rolü üstlenen (nörotransmitter) maddelerden biri olan dopaminin aktivite arty?ynyn hastaly?a yol açty?y bilinmektedir.
Son yyllarda dopamin yanynda serotonin ve norepinefrin gibi di?er habercilerinde ?izofreni olu?umunda rol oynady?y belirtilmektedir. Kullanylan ilaçlar da bu sistemler üzerinden etki etmektedir. Her hastada ayny belirtilerin ortaya çykmamasy,her ilacyn her hastaya yaramamasy hastaly?yn ortaya çyky?ynda bu maddelerle ilgili ki?iden ki?iye de?i?en özelliklerin oldu?unu dü?ündürmektedir. Hastaly?yn ortaya çyky? nedeni olarak bazy hastalarda dopamin sistemi daha etkin olurken bazylarynda sorun daha çok serotonin sisteminde olabilir.
Ba?y?yklyk sisteminin bu hastaly?a yol açty?y öne sürülen teoriler arasyndadyr.
Gebelik syrasynda grip enfeksiyonu geçiren annelerin çocuklarynda bu hastaly?yn ortaya çykty?y ileri sürülmü?tür, ancak ara?tyrmalar bunu desteklememektedir.

Çevresel bazy etkenler hastaly?yn ortaya çyky?ynda rol oynamaktadyr. Kalp hastalary nasyl çevresel stres yaratan durumlardan olumsuz etkileniyorsa veya stresli bir ya?am olayy nasyl hastaly?yn ortaya çykmasynda rol oynuyorsa ?izofrenlerde
de ayny durum geçerlidir. Bu hastalarda tek ba?yna ilaç tedavisi genelde yeterli olmaz, stres yaratan durumlaryn da ele alynmasy gerekir. Bazy aile yapylarynyn ?izofreniye yol açty?y öne sürülmü? ve ?izofren aileler modeli geli?tirilmeye çaly?ylmy?tyr, ancak sonra yapylan ara?tyrmalar bu teoriyi desteklememi?tir.

?izofrenlerde hormonlarda bazy de?i?iklikler oldu?u ve bunun da hastaly?a yol açty?y belirtilmektedir.
Bazy yapysal ve kimyasal bozukluklaryn ?izofren hastalaryn algylarynda bozulmalara yol açty?y ve hastalaryn algylarynda seçicilik olmamasy dolayysyyla beynin çok fazla uyaranla kar?yla?ty?y öne sürülmektedir. Örne?in normal ki?ilerde bulunduklary ortamda ayny anda ortaya çykan seslere kar?y bir seçicilik vardyr, televizyonun sesini dinlerken dy?aryda ba?yran satycynyn sesini algylamayabilir, oysa ?izofrenlerde bu seçicili?in olmady?y ayny anda var olan tüm seslerin algylandy?y ve beynin
fazla uyaranla kar?y kar?yya kaldy?y belirtilmektedir.
Stres-diyatez teorisine göre bünyesel olarak yatkyn olan ki?ilerde stresli bir durumla kar?yla?yldy?ynda ?izofreni ortaya çykmaktadyr. ?izofreninin ortaya çyky?ynda biyolojik, psikososyal ve çevresel etkenlerin birlikte rol oynady?y, stres yaratan bir durumla kar?yla?yldy?ynda hastaly?yn ortaya çykty?y ve stres yaratan durumun da bu etkenlerden biri ile ilgili olabilece?i belirtilmektedir.Örne?in ortaya çykarycy etken enfeksiyon gibi biyolojik bir neden veya bir yakynyny kaybetme veya sorunlu bir ailede ya?ama gibi psikolojik bir neden olabilir. Her enfeksiyon hastaly?y olan veya her yakynyny kaybeden ?izofreni olmaz, bu
hastaly?yn ortaya çyky?y için bünyesel yatkynly?yn da bulunmasy gerekir.

?YZOFRENY BELYRTYLERY NELERDYR ?
?izofreni hastalary dünyayy de?i?ik algylar. Normalde çevrede varolan uyaranlar dy?ynda olmayan sesler, hayaller, garip kokularla dy? dünya kary?yk ve anla?ylmazdyr.
Bu ortamda hastalarda anksiyete arty?y, heyecan ve korku syktyr. Bu duygularla genelde normal olmayan davrany?lar sergilerler.
?izofreninin ortaya çyky?y de?i?ik ?ekillerde olabilir. Bazy hastalarda aniden ortaya çykabilece?i gibi ço?u hastada sinsice yava? yava? geli?ir. Yava? seyir gösteren ?izofrenide ba?langyçta dikkat toplama güçlü?ü, toplumsal ilgiyi kaybetme, içine kapanma, kendine bakymda azalma, dini u?ra?ylarda artma veya kara sevdaya tutulma gibi belirgin olmayan ve ilk baky?ta ?izofreniyi dü?ündürmeyen belirtiler görülebilir ve syklykla ba?ka psikiyatrik hastalyklarla kary?tyrylyr. Bu ba?langyç belirtilerinin ardyndan birkaç ay veya yyl içinde de tüm belirtileri ile hastalyk ortaya çykar. Hastalar syklykla garip davrany?lar ve konu?malar sergilerler.Gerçekte olmayan sesler i?itmeye ve hayaller görmeye ba?larlar. Bazy hastalarda garip pozisyonlarda uzun süre durma, bazylarynda hiç hareket etmeksizin uzun süre sessiz kalma veya a?yry hareketlilik görülebilir. Yava? seyir gösteren ?izofreninin yanynda hyzly seyir gösteren ?izofreni de olabilir. Bu hastalarda ise belirtilerin ço?u bir arada aniden ortaya çykar.Bazy hastalarda belirtiler hafif seyrederken bazylarynda ?iddetli semptomlar olabilir ve bu durumda hastalary kontrol etmek güçle?ebilir. ?izofrenide görülen belirtiler iki ba?lyk altynda toplanyr: pozitif belirtiler ve negatif belirtiler. Her hastada bu belirtilerin tümü bir arada görülmez.
?izofreninin tipine göre belirti kümeleri de de?i?ir. Örne?in paranoid ?izofrenide ?üphecilikle ilgili belirtiler baskyndyr. Paranoid ?izofrenlerde syk görülen temalardan bazylary ?unlardyr: kendisine kötülük yapmak isteyen ki?iler veya güçler vardyr, bununla ilgili sesler i?itmektedir, bu nedenle evde perdeleri kapatyp oturmakta, yemek yerken zehirlenme riski oldu?unu dü?ünerek yeme?i kendi
önünde hazyrlatmakta veya kendi yapty?y yeme?i yemektedir. Odasyna dinleme cihazlary yerle?tirilmi?tir, bu nedenle odasynda temkinli konu?maktadyr, e?i kendisini aldatmaktadyr, v.b. Basit ?izofrenide ise toplumsal çekilme, içine kapanma, sosyal aktivitelerde azalma, kendine bakymyn dü?mesi gibi belirtiler dy?ynda fazla bulgu olmayabilir. Pozitif belirtilerde; ?üphecilik, i?itme varsanylar ve garip davrany?lar syktyr.Hastalarda dü?ünce ve konu?mada kopukluk görülebilir. Konu?urken konudan konuya atlama, içerik olarak bir anlam ifade etmeyen sözcükleri birbiri ardyna syralama sonucu dinleyenler tarafyndan bir anlam ifade etmeyen sözcük salatasy dedi?imiz içeri?i bo?, anlamsyz ve karma?yk konu?ma biçimi görülebilir. Bazende hastalar kendileri kelime uydururlar, bu kelimeler kendilerince bir anlam ifade etmektedir.Aslynda anlamsyz gibi görülen konu?maya dikkat edilirse çokta anlamsyz olmady?y içeri?inin oldu?u görülebilir. Bu konu?ma biçimi ki?inin ça?ri?imlarynyn hyzlanmasy ile ilgilidir. Dü?üncede bu hyzlanmanyn yanynda duraklamalar da görülebilir.
Hastalar konu?urken ani duraklamalar, bloklar genelde buna ba?lydyr. Dü?ünceler genelde çocuksu ve büyüseldir. Hastalarda gerçekle ba?lantysy olmayan inany?lar görülebilir. Bu hastalarda görülen bazy dü?üncelere ?u örnekler verilebilir; telefonlary dinlemekte, insanlar kendisini takip etmekte, herkes dü?üncelerini bilmektedir, kötülük yapmak isteyen ki?iler vardyr, hatta ev içindeki yakynlary bile kötülü?ünü istemekte ve kendisine zarar vermek için planlar yapmaktadyr,televizyondan mesajlar almakta, herkes kendisine manaly manaly bakmaktadyr, iç organlary parçalanmy? ve yok olmu?tur, telepatik güçleri vardyr, uzaylylar kendisi ile ba?lanty kurmaktadyr v.b.
Gerçekle ba?lantysy olmayan sesler i?itilebilir. Bazen bu sesler bazy komutlar vermekte, alay etmekte veya kötü sözler söylemektedir. Yine gerçekte olmayan hayaller görülür. Garip ?ekiller, korkunç yaratyklar olabilir. Hastalar bu ses ve görüntülerin gerçekte olup olmady?yny ayyrt edemez. Ço?u zaman bunlardan rahatsyz olurlar ve korkarlar. Bunlary kendi beyinlerinin bir ürünü olarak kabul etmez ve genelde dy?arydan birileri tarafyndan yapyldy?yny dü?ünürler. Bazen bu seslere yanyt verir, konu?maya ba?larlar veya görüntüleri takip ederler. Hastalaryn bu hareketleri dy?arydan gözlendi?inde kendi kendine konu?uyormu? veya sabit bir noktaya bakyyormu? gibi gelir.
Negatif belirtilerde; toplumsal çekilme, içine kapanma, ilgi ve istek azly?y, kendine bakymda azalma, konu?ma ve hareketlerde azalma gibi belirtiler görülür.

Duygulanymda azalma görülür. Hastalaryn jest ve mimiklerinin azaldy?y görülür.Olaylara uygun tepkiler veremezler. Ço?u zaman yüzlerine maske giymi? gibi tepkisiz bir görünüm sergilerler. Bazen de uygunsuz tepkiler verdikleri görülür, a?lanacak yerde güler veya gülünecek yerde a?layabilirler. Genelde hareketler azalmy?tyr.
Harekete ba?lama güçlü?ü görülür. Yleri evrelerde hareketsiz uzun süre durduklary görülebilir. Bu hareketsizli?in nedeni syklykla ileri derecede kararsyz kalmakla ilgilidir. Bazen bu uzun süreli hareketsizli?in ardyndan ani beklenmeyen bir hareketlilik olabilir, hasta yaydan fyrlamy? ok gibi eyleme geçebilir. Hastalar toplumsal olaylara ilgi ve isteklerini genelde kaybederler. Toplumsal çekilme, okul ve i?e devam edememe, arkada?lardan uzakla?ma, yalnyz kalmayy tercih etme syk görülür. Dikkat toplama güçlü?ü vardyr, hastalar bir konuya odaklanamazlar.
?izofreni hastalarynda saldyrganlyk syk görülen belirti de?ildir. Ancak ?izofreni belirtileri ortaya çykmadan önce saldyrgan ki?ili?i olanlarda hastalyk ortaya çyktyktan sonra saldyrganlyk görülebilmektedir. Bunun dy?yndaki hastalar genelde içine kapanyktyr. ?üphecili?i olan hastalar ilaç kullanmyyorlarsa saldyrgan olabilirler. Genelde aile içinde veya arkada? ortamynda saldyrgan davrany?lar gösterirler. Yine alkol ve madde ba?ymlyly?y olan ?izofrenlerde saldyrganlyk görülebilir. ?izofrenide intihar riski normal topluma göre fazladyr. Hastalaryn %10’unda intihar giri?imi görülebilmektedir. Hangi hastanyn intihar edece?ini önceden kestirmek genelde güçtür.

?YZOFRENY TEDAVYSY

?izofreni oldukça de?i?ik ?ekillerde kendini gösteren ve neden ortaya çykty?y bilinmeyen bir hastalyktyr. Bu nedenle tedavide amaç semptomlary yaty?tyrmaya ve hastaly?yn tekrar ortaya çyky?yny önlemeye yöneliktir.

?izofreni tedavisinde kullanylan antipsikotik ilaçlar ilk olarak 1950 yyllarynda ortaya çykmy?tyr. Bu ilaçlar hastalarda ortaya çykan belirtileri yaty?tyrmakta hastanyn günlük ya?ama uyumunu artyrmakta, i? verimini yükseltmekte ve hastaly?yn tekrar ortaya çyky?yny önlemektedir ancak hastaly?yn tam olarak ortadan kalkmasyna yardymcy olamamaktadyr.

Ylacyn seçimi ve doz ayarlamasy hastaya ve hastanyn belirtilerine göre de?i?ir. Hangi ilacyn, ne dozda kullanylaca?y ancak deneme ve yanylma yolu ile anla?ylmaktadyr. Her ilaç her hastaya yaramamakta, bazy hastalarda bazy ilaçlar ufak dozlarda bile ?iddetli yan etkiler çykarabilmektedir. Bazy hastalarda yüksek doz ilaç kullanymyna ra?men belirtiler azalarak devam etmekte, nadir de olsa bazy hastalar halen var olan hiçbir ilaç tedavisinden faydalanamamaktadyr.

Son on yylda atipik antipsikotikler olarak adlandyrylan yeni bir grup ilaç ?izofreni tedavisinde kullanylmaktadyr. Bu grup ilaçlardan ilki ve en etkili olany Clozapine’dir. Etkinli?i yanynda kandaki beyaz hücrelerde ani dü?me gibi hayaty önemi olan bir yan etkisi olmasy dolayysyyla doktor kontrolünde ve dikkatli kullanylmasy gerekir. Bu grupta yurdumuzda halen kullanylan di?er ilaçlar Risperidone, Olanzapine ve Quetiapine’dir. Bu ilaçlaryn yan etkileri Clozapine göre daha az olmasyna ra?men yine de de?i?ik yan etkiler görülebilmektedir. Bu grup ilaçlar klasik ilaçlara göre oldukça pahalydyr. Bunlar dy?ynda halen yeni ilaçlar geli?tirilmeye çaly?ylmaktadyr.

?izofreni tedavisinde kullanylan ilaçlar özellikle ses i?itme, hayal görme, ?üphecilik gibi bazy belirtileri kolayca ortadan kaldyrabilirken, ilgi, istek azly?y ve duygulanymda azalma gibi bazy belirtilere fazlaca etkili olamamaktadyr.

Haloperidol gibi klasik antipsikotiklerin uygulanmasynda ilave ilaç kullanymyny gerektirecek yan etkiler sykça görülürken atipik antipsikotiklerle bu yan etkiler çok nadirdir.

Hastalary ve yakynlaryny en çok kaygylandyran konu hastalarda bu ilaçlara ba?ymlylyk geli?mesidir. Ancak bu ilaçlaryn ba?ymlylyk yapycy yan etkisi kesinlikle yoktur.

Ylaçlaryn Etki Mekanizmasy Nedir?

?izofrenide beyinde varolan ve düzenleyici, haberci gibi i?levleri olan dopamin, serotonin ve glutamat gibi nörotransmitterlerde i?lev bozuklu?u oldu?u ve hastaly?yn bu nedenle ortaya çykty?y dü?ünülmektedir. Her hastada bu maddelerle ilgili ortaya çykan i?lev bozuklu?u farkly ?ekillerdedir ve buna ba?ly olarak ortaya çykan belirtilerde hastadan hastaya de?i?ir. Bazy hastalarda sorun a?yrlykly olarak dopamin sistemindedir ve bu hastalar dopamin sistemini etkileyen klasik nöroleptiklerden daha çok faydalanyr. Bazy hastalarda ise sorun daha çok serotonin sistemindedir ve bu hastalaryn klasik ilaçlara yanyty azdyr ve yeni grup ilaçlar bu hastalarda oldukça etkili olmaktadyr.

Her hastaya uygun ilaç, uygun doz ve kullanym ?ekli farklydyr. Hastaly?yn belirtilerinin ani ortaya çykty?y ve ?iddetli oldu?u vakalarda kas içine verilen i?ne formlary kullanylabilir. Yine hastanyn durumuna göre a?yzdan damla, ?urup veya hap ?eklinde uygulama yapylyr.

Ylaçlara ne kadar devam etmek gerekir?
Bu ilaçlar hastaly?y kontrol altyna aldy?y gibi tekrarlama ?ansyny da dü?ürürler. Bazy hastalarda ilaç kullanymynyn devam etmesine ra?men hastalyk tekrarlayabilir. Ancak ilaçlaryn kysa süreli kullanylyp kesilmesi ile hastaly?yn tekrarlama ?ansy daha fazladyr. Hastaly?yn alevli oldu?u dönemde ilacy daha yüksek dozda kullanylmaly, belirtiler yaty?ynca doz azaltylmalydyr. Bazy hastalarda dozun azaltylmasy ile hastalyk tekrarlayabilir, bu durumda dozun tekrar artyrylmasy gerekir. Ylaçlaryn uygun dozda uygun sürede kullanylmasy, düzenli doktora gitme hastaly?yn kontrol altynda tutulmasy yönünden önemlidir. Bu hastalar tedavilerini düzenli sürdürme konusunda genelde güçlük çekerler. Hasta yakynlarynyn bu konuda hastalara yardymcy olmasy önemlidir.

Hastalaryn düzenli ilaç kullanmamasynyn çe?itli nedenleri vardyr:

1. Bazylary hasta oldu?unu kabul etmez ve ilaç kullanmaya ihtiyacynyn olmady?yny dü?ünür
2. Dü?üncelerinde da?ynyklyk oldu?u için düzenli ilaç alamayabilir
3. Hasta yakynlary hastaly?yn tam bilincinde olmady?y için hastayy ilaç kullanymy konusunda olumsuz yönde etkileyebilir
4. Yan etkiler nedeni ile hasta ilaç kullanmak istemeyebilir, tedavi eden hekim bu konuyu dikkate almaz ise hastanyn tedaviye uyumu bozulabilir
5. Ylaç kullanymy uzun süreli oldu?unda hastanyn ekonomik gücü dikkate alynmalydyr. Alym güçlü?ü içinde olan hastalara pahaly ilaçlaryn ba?lanmasy tedaviye devamy güçle?tirebilir
6. Tedavinin kolay uygulanabilir olmasy önemlidir. Çok sayyda ve gün içinde de?i?ik zamanlarda uygulanan çok sayyda ilacyn kullanylmasy tedaviye uyumu bozabilir

Tedavide uyum güçlü?ü olan hastalarda uyumu artyrycy önlemler alynabilir: Yan etkisi çok olan ilaçtan az yan etkili ilaca geçme, ilacyn en etki ve en dü?ük dozda kullanymy, a?yzdan alynan ilaçlar yerine i?ne ile kas içine vurulan depo ilaçlaryn kullanymy v.b.

Bazy hastalar bir günde kullanaca?y ilaçlary bir kutuya koymakta ve oradan alarak ilaç alyp almadyklaryny kontrol etmektedir. Hasta yakynlarynyn da bu konuda hastalara yardymcy olmalary önemlidir.

Ylaçlaryn yan etkileri nelerdir?
Klasik nöroleptiklerin en syk görülen yan etkisi kaslarda kasylma, sertlik hissetme, ayaklary sürekli hareket ettirme ihtiyacy, hareketlerde yava?lamadyr. Daha seyrek olarak a?yz kurulu?u, bulanyk görme,kabyzlyk, sersemlik hissi, kadynlarda adet düzensizli?i ve memelerden süt gelmesi, erkeklerde ejakülasyon güçlü?ü görülebilir. Daha çok sakinle?tirici ve uyutucu etkisi olan ilaçlarla a?yz kurulu?u, tansiyon dü?mesi, bulanyk görme, kabyzlyk gibi yan etkiler daha fazla görülürken, sakinle?tirici ve uyutucu etkisi az olan belirtileri daha iyi kontrol altyna alan haloperidol gibi ilaçlarda kaslarda kasylma, yerinde duramama gibi yan etkiler daha fazladyr.

Ylaçlaryn uzun süre kullanymy ile kalycy yan etkiler ortaya çykabilir. Bu yan etkilerin ba?ynda a?yz, dudak, yüz ve beden kaslarynda görülen istemsiz hareketler gelir.

Atipik antipsikotikler olarak adlandyrylan yeni grup ilaçlarla bu tip kalycy yan etkiler çok nadiren ortaya çykmaktadyr. Özellikle genç hastalarda daha az yan etkisi olan ve kalycy yan etkiler ortaya çykarma olasyly?y dü?ük olan ilaçlar tercih edilmektedir.

Atipik antipsikotiklerden clozapine kullanan hastalaryn %1’inde kandaki beyaz kürelerde dü?me olabilmektedir. Bu durumda ilacy kesmek gerekir. Bu yan etkiyi kontrol edebilmek için hastalaryn düzenli kan kontrollerine gelmeleri uygundur. Bunun dy?ynda sersemlik, uyku hali, yorgunluk, tansiyon dü?mesi, salya arty?y gibi yan etkiler görülebilir.

Risperidon, ketiapin ve olanzapin de kan beyaz küresinde dü?me gösterilmemi?tir. Ancak bu ilaçlarla da tedavinin ba?ynda sersemlik, yorgunluk, tansiyon dü?mesi olabilir. Hastanyn tolere edemeyece?i kadar yan etki ortaya çykty?ynda dozun yava? yava? artyrylmasy uygundur. Bu ilaçlar içinde en az yan etki çykaran olanzapindir. Risperidon ile kas kasylmasy gibi yan etkiler olabilir. Bu durumda klasik ilaçlarda oldu?u gibi antiparkinson ilaç kullanymy gerekebilir. Özellikle clozapin ve ketiapinde doz yava? yava? artyrylmalydyr.

Ylaçlaryn yan etkilerinin ortaya çyky?y hastalaryn duyarlyly?yna da ba?lydyr. Ayny ilacyn ayny dozu bir hastada hiçbir yan etki ortaya çykarmazken ba?ka bir hastada ?iddetli yan etkiler görülebilir. Hastanyn tolere edemeyece?i yan etkiler ortaya çykty?ynda ilaç dozunu azaltmak, ilacy de?i?tirmek veya yan etkileri gidermeye yönelik ba?ka ilaçlar ba?lamak uygundur. Bu ilaçlaryn kullanymy genelde uzun sürelidir, bazen ömür boyu ilaç kullanmak gerekebilir. Hastaly?yn alevli oldu?u dönemde yüksek doz ilaç kullanymy gerekirken belirtiler kontrol altyna alyndyktan sonra doz azaltylmalydyr. Doz azaltylmasyny doktor kontrolünde yapylmasy gerekir. Bazen doz azaltylmasy syrasynda hastalyk belirtileri tekrar alevlenebilir. Bu durumda tekrar doz arty?y yapylmalydyr.

Kas kasylmasyny önlemeye yönelik antiparkinson ilaçlar kullanylmaktadyr. Bu ilaçlaryn ne amaçla kullanyldy?yny bilmeyen hastalarda bu ilaçlar bazen yanly? anla?ylmalara yol açmaktadyr. Psikozlarda bu ilaçlaryn kullanymy sadece yan etkiyi önlemeye yöneliktir.

Yine yan etkileri kontrol altyna almak amacy ile anksiyete giderici ilaçlar, antihistaminikler,duygu durum düzenleyicileri kullanylabilir. Bazen hastaly?yn belirtilerinin yaty?masynyn ardyndan depresyon görülebilir veya yeni grup ilaçlaryn kullanymy syrasynda obsesif belirtiler görülebilir, bu durumda antidepresan ilaç kullanymy gerekebilir.

?izofrenide Kullanymy Önerilmeyen Ylaçlar Neledir?
?izofreni hastalary ve di?er psikozlarda hastalar ilaç tedavisi altynda iken bazy ilaç ve maddelerin kullanymy önerilmez. Bunlar tedavi amacyyla kullanylan ilaçlaryn etkisine ters etkide bulunarak tedaviyi olumsuz etkiler.

* Madde kullanymy: LSD, kokain, amfetamin gibi ba?ymlylyk yapan bazy maddelerin kullanymy syrasynda ?izofeniye benzer belirtiler ortaya çykar. Psikiyatrik hastaly?y olan ki?ilerde bu durum istenmeyen sonuçlara yol açabilir. Marihuana gibi bilinci bulandyran ilaçlarda antipsikotik ilaçlarla etkile?ir ve hastaly?yn tekrar alevlenmesine yol açabilir.
* Alkol kullanymy: Uzun süre alkol kullanymy da ?izofreniye benzer belirtiler ortaya çykarabilir. Ayryca alkol ilaçlarla etkile?erek ilaçlaryn beyin üzerindeki etkisini artyryr ve bu bazen tehlikeli sonuçlara yol açabilir.
* Kafein: Kahve, kola, çay gibi kafein içeren içecekler ki?ide kaygyyy artyrycy yönde etki eder. Yerinde duramama, sinirlilik ve gerginlik gibi belirtilerde arty?a yol açar. Ak?amlary fazla alyndy?ynda uykuya geçmeyi güçle?tirebilir. Bu nedenle fazla miktarda tüketiminden kaçynylmalydyr.
* Antiasitler: mide asidini gidermeye yönelik kullanylan ilaçlar veya ?uruplar nöroleptiklerin emilimini güçle?tirebilir. Bu nedenle ayny zamanda alynmamasy uygundur.

* Diyet yapycy ilaçlar: Kilo vermek amacy ile kullanylan bu ilaçlaryn sinir sistemini uyardy?y veya kaygyyy artyrycy yönde etki etti?i görülebilmektedir. Bu nedenle bu hastalarda kullanymy pek önerilmemektedir. Gerekti?inde doktora dany?ylarak kullanymy uygundur.

Psikososyal tedaviler nelerdir?
?izofreni yo?un olarak 18-35 ya?lary arasynda görülür. Bu ya?lar ayny zamanda okul ya?amy, meslek edinme ve evlenme gibi ya?amy önemli ölçüde etkileyen olaylaryn geli?ti?i evredir. Ylaçlar hastalardaki belirtileri ortadan kaldyrmakta ancak hastanyn toplumsal uyumuna yardymcy olamamaktadyr. Hastalar kendi bakymyny üstlenme, insanlarla ili?ki kurma ve ve bu ili?kiyi sürdürmede güçlükler ya?amaktadyr. Bütün bu güçlükleri ortadan kaldyrabilmek için psikososyal tedaviler ?arttyr. Ailenin hastalyk konusunda bilgilendirilmesi ve e?itilmesi gerekir. Hastalaryn dayany?ma içine girdi?i destek gruplary bu açydan oldukça faydalydyr. Bireysel psikoterapilerle hastanyn ili?kilerini düzenlemesine ve sosyal ili?kilerini geli?tirmesine yardymcy olunabilir.

Ystanbul’da hastalara ve ailelerine destek amacyyla kurulmu? olan “?izofreni Dostlary Derne?i” bu alanda aktif olarak hizmet vermektedir. ?izofreni hastalary bu dernek yardymy ile grup çaly?malaryna katylabilmektedir. Derne?in çykardy?y yayynlarla hasta yakynlarynyn bilgilendirilmeleri amaçlanmaktadyr.

Aile ve çevrenin yardymy nasyl olur?

Hastalara en büyük destek aileden gelmektedir. Bunun yanynda akrabalar, arkada?lar, kom?ular ve sosyal yardym kurumlarynyn deste?i göz ardy edilemez.

Bazy durumlarda ?izofreni hastalarynyn sosyal destek ihtiyacy artmaktadyr. Örne?in tedavi olmak istemeyen ve tedavi olmayy reddeden hastalary doktora gitmeye razy etmek gerekir. Hastaly?yn do?asy gere?i ba?langyçta hastalar hasta olduklaryny kabul etmeyebilirler. Bazen de hastalar kendilerine veya çevreye zarar verecek ölçüde saldyrgan olabilirler. Bu durumda hasta doktora gitmeyi kabul etmiyorsa doktora götürebilmek için emniyet güçlerinden yardym istenebilir.

Muayene syrasynda hastalar bazen belirtileri doktorla payla?mak istemeyebilirler. Do?ru tanynyn konup, tedavi takibinin iyi yapylabilmesi için hasta ile bir arada ya?ayan hasta yakynlarynyn hastanyn durumu konusunda doktoru bilgilendirmeleri önemlidir.

Tanynyn erken dönemde konup tedavinin erken ba?lanmasy tedavide ba?ary ?ansyny artyrmaktadyr. Tedavi olmayan hastalaryn kendine bakymy azalmakta, sosyal uyumu bozulmakta yalnyz ba?yna kaldy?ynda ço?u kendi bakymyny üstlenemez hale gelmektedir. Ailesi yakyny olmayan ve düzenli tedavi göremeyen hastalar ya suç i?leyerek hapishaneye dü?mekte veya açlyk ve yoksulluk içinde sokaklarda ya?amaya mahkum olmaktadyr.

Hastalarda olmayan sesleri i?itme veya olmayan hayaller görme gibi belirtiler olabilir. Bazen de “bana kötülük yapacaklar, beni zehirleyecekler” gibi yanly? inany?lar geli?ebilir. Bu algylar ve inany?lar hasta tarafyndan kesinlikle do?ru kabul edilir, tarty?ma ile bunlary de?i?tirmeye çaly?mak pek fayda etmez. Bazen hastalar yakynlaryna ses i?itip i?itmedikleri veya hayal görüp görmediklerini sorar bu durumda duymady?yny veya görmedi?ini, bu belirtilerin hastanyn hastaly?ynyn bir parçasy oldu?unu söylemek gerekir.

Yyile?mi? hastalarda hastaly?yn tekrarlamasy durumunda belirtilerin ortaya çyky?y hasta yakynlary tarafynda gözlenebilir. Bu durumu fark edip tedaviye erken ba?lamak hastaly?yn kysa sürede kontrol altyna alynmasyny kolayla?tyryr. Hastanyn daha önce faydalandy?y ilaçlary kaydetmek ve yeni atakta bunu doktora iletmek, günlük hayatta ortaya çykan de?i?imleri aktarmak doktorun tedavi plany yapmasynda oldukça faydalydyr.

Hasta ailesi ve çevresinin bu desteklerinin yanynda hastanyn daha önce var olan yeteneklerini tekrar ortaya çykarmasyna yardymcy olmasy gerekir. Hastanyn hastalykly yönlerini vurgulamak yerine sa?lykly yönlerinin ele alynmasy hastanyn kendine olan güvenini kazanmasy açysyndan önemlidir. Örne?in yazma veya resim yetene?i olan bir hastanyn bu yönlerinin desteklenmesi ve yeteneklerini geli?tirmesi amacyyla ortam sa?lanmasy sürekli hastaly?y üzerinde durulmasyndan daha olumlu bir etki yapar.

?YZOFRENY TANISI NASIL KONUR ?
?izofrenide görülen belirtiler ba?ka psikiyatrik hastalyklarda da görülebilir.
Hiçbir belirti tek ba?yna tany koydurucu de?ildir. Tany psikiyatri uzmany tarafyndan hastanyn ruhsal muayenesi, hasta yakynlary ile görü?me ve ço?u zaman hastanyn klinik izlenmesi sonucu konur.
?izotipal ki?ilik bozuklu?u, ?izoaffektif bozukluk, bipolar duygulanym bozuklu?u ?izofreni ile syklykla kary?an bozukluklardyr.
Bazy bedensel hastalyklaryn seyri syrasynda da benzer belirtiler görülebilir, bu nedenle ayyrycy tanyyy yapabilmek için fizik muayene ve kan tahlillerinin yapylmasy gerekir.
Alkol ve madde ba?ymlyly?y olan veya bazy ilaçlary kullanan ki?ilerde de benzer belirtiler olabilir. Hastanyn öyküsünün alynmasy syrasynda buna dikkat edilmeli ve öyküde bu durumlardan bahsediliyorsa buna yönelik tetkiklerin yapylmasy gerekmektedir.