Timüs E?itim Alany My, Körelmi? Organ My?
 

Timüs, iman tahtasy denen gö?üs kafesinin ön orta kemi?inin (sternum) arkasynda bulunan yassy ve loplu yapyda bir organdyr. Embriyon döneminde, boyun kysmyndaki üçüncü yutak kyvrymynyn alt çykyntysyndan yaratylyr. Yeni do?anlarda, timüs bezi vücuda nispetle büyüktür (11-12g). Yki-üç ya?yna kadar da büyümeye devam eder. Bebeklerin -ba?ta çe?itli mikroplar olmak üzere- dy? ortamyn tesirlerine kar?y vücut direnci zayyftyr. Bu zafiyeti bilen Yaratycy, bebeklerin korunma ihtiyacyny timüs beziyle kar?ylamy?tyr. Bulu? ça?yna kadar büyüyen timüsün (36-38 grama ula?yr) rengi, kyrmyzymtyrak gridir. Ya? ilerledikçe beyazymsy, sarymtyrak-gri bir renk alyr. Hücrelerin meydana getirdi?i birbiriyle birle?en küçük lopçuklar, organyn esas histolojik yapysyny te?kil eder.


Evrimcilerin “kalynty” veya “körelmi?” organ nitelendirmesinden timüs de nasibini almy? ve ileride kaybolacak i?e yaramayan bir yapy olarak görülmü?tür. Her ?eye evrimin dar penceresinden bakan, canlylardaki mükemmellik ve sanatly yaratyly?a gözünü kapatanlar; varlyktaki hikmetleri ö?renme gibi bir anlayy? içinde olsalardy, insanlyk için daha faydaly olurlardy. Buna ra?men, canlylardaki her uzvun bir hikmete binaen yaratyldy?yny dü?ünenlerin gayretleriyle organ ve dokularyn yaratyly? gâyeleri zaman içinde açy?a çykarylmaktadyr. Nitekim 1984 baskyly bir anatomi kitabyndaki timüs bezine dâir “körelmi? organ” iftiralarynyn artyk terk edilmeye ba?landy?yny; “Timüs bezinin hormonu ?imdiye kadar tespit edilememi?tir. Büyümeyi hyzlandyrdy?y, iltihaplanmaya kar?y mücadele gücünü artyrdy?y, antitoksinlerin meydana gelmesinde rol oynady?y kabul edilmektedir.” ifadelerinden anlyyoruz.


1980’li yyllaryn ba?larynda timüsün, endokrin (iç salgy bezi) bir organ oldu?u dü?ünülüyor, salgylarynyn da antikor yapymynda rol aldy?y zannediliyordu. 2000’li yyllaryn ba?larynda ise bu organyn, kemik ili?inde yapylan T-lenfositleri mikroplarla sava?abilecek duruma getirmeye vesile bir e?itim organy oldu?u anla?yldy. Fonksiyonu tam anla?ylamamy? bu tip organlaryn incelenmesinde uygulanan temel bir metot; deney hayvanlarynyn ilgili organy çykarylarak, meydana gelen eksikli?in tespiti esasyna dayanyr. Bu organyn da vazifesini aydynlatabilmek için, bazy hayvanlaryn timüsü çykarylmy? veya herhangi bir sebeple timüsünü kaybetmi? ki?ilerdeki neticeler mü?ahede edilerek bilgi sahibi olunmu?tur. Timüs, memeli hayvanlarda erken ya?ta çykarylyrsa, kemiklerde ra?itizm hastaly?yndakine benzer belirtiler görülmektedir. Timüs bezi çykarylan hastalarda, kemik kyryklarynyn iyile?mesi gecikmekte ve bu ki?ilerin vücut a?yrly?y akranlaryndan daha dü?ük olmaktadyr. Eri?kin hayvanlaryn timüs bezi operasyonla alyndy?ynda, vücut geli?imi ile alâkaly herhangi bir bozuklu?a rastlanmamaktadyr.


Timüsün tam olarak çykaryldy?y durumlarda, humoral (syvylarla ilgili) antikor sisteminde de belirli bir eksiklik görülürken, organyn küçük bir parçasy byrakylanlarda, lenfosit sayysy dü?er ve T-lenfosit hücre yetmezli?ine ba?ly belirtiler görülür. Dola?ymdaki T-lenfosit hücreler do?umda ya çok azdyr yahut hiç yoktur. Di-George sendromu vakalarynda, anne karnyndaki çocu?a timüs nakli ba?ary ile uygulanmakta ve nakilden sonra T-lenfosit hücre mücadele gücünde düzelme olmakta ve immünite (ba?y?yklyk sistemi) yeniden sa?lanmaktadyr.


Ynsanda hücrelere ba?ly ba?y?yklyk ve humoral ba?y?yklyk (syvylara ba?ly) olmak üzere iki tip ba?y?yklyk sistemi vardyr. Hücrelere ba?ly ba?y?yklyk; sitotoksik (hücre öldürücü) ve fagositik (hücre yiyici) mekanizmalarla antijen ta?yyan yabancy hücrelerin yok edilmesidir. Humoral (syvylara ba?ly) ba?y?yklyk ise, kan plâzmasynda antikor ady verilen immunoglobulinlerle yapylan, organizmayy antijenlere kar?y koruma i?lemidir. T-lenfositler hücrelere ba?ly ba?y?yklykla, B-lenfositler ise syvylara ba?ly (humoral) ba?y?yklykla vazifelidirler. Do?umdan itibaren ilk iki ayda karaci?ere, daha sonra kemik ili?ine ürettirilen B-lenfositlerin, üretti?i antikorlar syvy içinde bulunur ve bu yüzden humoral ba?y?yklykta i? görürler. T lenfositler ise bizzat aktif sava?çy hücreler olarak vücut savunmasynda vazife yaparlar.

Vücuda giren her türlü yabancy maddeyi yok etmeye çaly?an aktif lenfositlerin, zararly hücreleri yemek veya öldürmek için çe?itli e?itimlerden geçirilmesi gerekir. Kemik ili?inde üretilen genç lenfositler, mikrop öldürücü aktif T-lenfosit do?urma yahut antikor sentezleme kabiliyetine henüz sahip de?ildirler. Bu kabiliyetleri kazanabilmeleri için T-lenfositler timüste, B-lenfositler ise kemik ili?inde bir müddet e?itildikten sonra vücudu savunmak için lenfoid dokuya göçerler.


Harp sahasynda mikroplarla sava?abilmek için timüse e?itime gelen lenfositler, burada bölünerek milyonlarca farkly antijene cevap geli?tirebilecek (tanyyyp tesirsiz hâle getirebilecek) ?ekilde çe?itlenirler. Milyonlarca antijene kar?y milyonlarca T-lenfosite, insan vücuduna girebilecek her türlü antijene (yabancy molekül) has, antikor ürettirilir. Gayby bilmeyen ve ?uurdan mahrum olan lenfositler, dy?arydaki milyonlarca antijenin varly?yny ve onlaryn her birine kar?y ayry T-lensofit üretilmesi gerekti?ini nasyl bilebilir ki? Her yabancy moleküle kar?y özel bir silâh üretme gibi akyllary durduracak kadar kompleks bir mekanizmanyn kendi kendine geli?mesi hiç mümkün müdür? Alîm-i Hakîm, kendine muhatap seçti?i insanyn syhhatini korumak için, müdafaa sisteminin askerlerine mükemmel bir e?itim ve donanym alany olarak timüsü yaratmy?tyr. Acemi birli?inden usta birli?ine gönderilen komando erleri gibi, timüste e?itimini tamamlayanlar da aktif T-lenfosit unvanyny kazanyr ve harbe katylmak üzere lenfoid dokulara (kasyktaki lenf dü?ümleri, koltuk alty, bademcikler, boyun vb.) da?ylyrlar.

Timüste e?itim alan lenfositlerin bir ba?ka özelli?i de, bulundu?u vücudun kendi antijen ve proteinlerine kar?y mücadele yapmamasydyr. Bir güvenlik görevlisinin i?yeri çaly?anlaryna zarar vermedi?i gibi, e?itimli T-lenfositler de vücudun kendi antijen ve proteinlerine zarar vermezler. E?er T-lenfositler vücut hücrelerinin antijen ve proteinlerini de tanymayyp, onlara da yabancy gibi muamele etselerdi, sa?lykly bir insan birkaç gün içinde ölümle kar?y kar?yya kalyrdy. Nitekim otoimmun hastalyklaryn bir kysmy, vücudun kendi askerlerinin saldyrmasyyla ortaya çykmaktadyr. Böyle bir durumun önlenmesi adyna vücutta harika bir sistem kurulmu?tur: Kemik ili?inde yapylan e?itimsiz T-lenfositler, önce vücudun kendi antijenleri ile kar?yla?yr ve vücudun öz antijenlerine kar?ylyk veren % 90 kadar lenfosit henüz e?itim alanynda ölür. Geri kalanlar timüs bezindeki e?itimi ba?army? olarak salyverilir. Lenfositler, vücudun kendi hücrelerinin antijenlerini tanyyyp onlara saldyrmaz hâle gelince, dy?arydan girmi? yabancy hücrelere (bakteri, mantar, virüs) ve içeride üremi? kanserli hücrelere ait antijenlere kar?y güçlü bir ?ekilde mücadele verebilir.


Böbrek, karaci?er ve kalb gibi organlaryn naklinde en büyük problemi T-lenfositler çykarmaktadyr. Çünkü onlar dy?arydan gelen her türlü yabancy antijene saldyrmak üzere yeti?tirilmi?, güçlü askerlerdir. Alycy ?ahsyn T-lenfositleri, ba?ka insanlardan alynan organlary, yabancy antijen olarak gördükleri için, nakledilen organyn dokusunu reddetmek için hemen faaliyete geçer. Timüs bezi çykarylan bazy hayvanlara doku nakli yapyldy?ynda ise, yabancy dokuya kar?y herhangi bir reddetme durumu görülmemi?tir. Fakat bu durumda, vücut her türlü mikrobun istilâsyna açyk hâle gelmektedir. Dolayysyyla insanlarda yapylacak böyle bir uygulama, immün sistemin aktif ba?y?ykly?yny iptal etmek demektir ki; bu, bir ülke ordusunun en önemli kuvvetlerini iptal etmek gibi bir ?eydir. Synyrlary korunmayan bir ülkeye her türlü zararlynyn syzmasy gibi, immün sistemi zayyflatylmy? vücuda da her türlü mikrop girebilir.


Bugün tybbyn önemli meselelerinden biri de, immün sistemin hastalyklarla mücadelede en verimli nasyl kullanylaca?y hususudur. Evrimcilerin “körelmi?” dedikleri timüsün ne kadar mühim vazifeleri oldu?unu, ancak insana ve tabiat kitabyna hikmet nazaryyla bakanlar anlayabilecektir.