Kan Gruplary - Kan Gruplary Hakkynda Bilgi
 

Kan Gruplary - Kan Gruplary Hakkynda Bilgi


Ülkemizde ve dünyada yaygyn olarak kullanylmakta olan kan grubu sistemleri

ABO ve Rh sistemleridir. ABO grup sistemine göre kan gruplary, A, B, AB ve O grubu diye dörde ayrylyrken, Rh sistemine göre ise, RhD Pozitif ve RhD Negatif diye ikiye ayrylyr. Her iki sistem birlikte kullanyldy?yndan, ortaya sekiz farkly kan grubu çykar. Ancak kan gruplary, sadece bununla synyrly de?ildir. Bazy ki?ilerde hem ABO grup sistemine ait alt gruplar (A1,A2,gibi) ve hem de Rh sistemine ait alt gruplar (D, d, C, c, E, e... gibi) bulunmaktadyr. Bir kanyn "Rh
Negatif" diye nitelenebilmesi için bu alt grup antijenlerinden hiçbirinin bulunmamasy gerekir. Ülkemizde CD pozitifli?ine oldukça syk rastlanyrken, DE pozitifli?i daha nadirdir.Genel olarak bakyldy?ynda Rh D pozitifli?i %85-90 arasynda de?i?mektedir.

Kan bankacyly?ynda uygunluk testleri diye bilinenen testlerden biri olan kan grubu, kan ve kan komponenti transfüzyonunda son derece büyük önem ta?ymaktadyr. Eski?ehir Kyzylay Kan Merkezi'nde 1995-2000 yyllary arasynda yapylan kan grubu çaly?malarynda a?a?ydaki listede belirtilmi? ?ekilde bir da?ylyma rastlamy?tyr. Söz konusu çaly?ma, 82.292 ki?iyi kapsamaktadyr.

Ülkemizde Kan Grubu Da?ylymy Grafi?i (%)
Kan GrubuA RhD PozitifO RhD PozitifB RhD PozitifAB RhD PozitifA RhD NegatifO RhD
NegatifB RhD NegatifAB RhD NegatifSykly?y% 37,8% 29,8% 14,2% 7,2% 4,7% 3,9% 1,6%
0,8

Kan grubu da?ylymynda nasyonel ve etnik bazy farklylyklar görülse de, genel olarak A ve O gruplarynyn hakimiyeti vardyr. Amerika Birle?ik Devletlerinde, ülkemizdekinin tersine O grubu daha fazla rastlanan bir gruptur. A grubu ise, ikinci syklyktadyr.

Zayyf D Antijenleri (Du)
Du antijeni, beyazlarda % 0,4-1 oranynda rastlanyr ve genellikle C ve E ile birlikte bulunur. Siyahlarda ise, %3-4 oranynda rastlanmakta ve c ve e ile birlikte görülmektedir. Du eritrositler, D hücrelerinden daha az immünojeniktir. Hassas anti-D serumlarla direkt aglutinasyon ölçülebilir (Zayyf D fenotipi). Anti D hücreleri inkübasyondan sonra indirekt antiglobulin testi ile
ölçülebilir. Kan bankalary, her Rh negatif birey, gerçekten D negatif mi, emin olmalydyrlar. Verici kany zayyf D için test edilmelidir. Alycydaki zayyf D, daha az öneme sahiptir. Zayyf D ta?yyan bir hastaya Rh negatif kan vermek, zarara neden olmaz.

Kan Grubu Yçin Kan Alymy
Kan grubu tespitinde parmak ucundan alynan birkaç damla kan yeterlidir (Plak yöntemi için). Bu i?lem syrasynda di?er i?lemlerde oldu?u gibi , sterilite son derece önem ta?ymaktadyr. Parmak ucu, uygun bir dezenfektan solüsyonla silinmeli, solüsyonun kurumasyndan sonra steril bir lanset veya otomatik delici bir alet kullanylarak delinmelidir. Parmak ucundaki kan yine steril ko?ullarda
pipetlenmeli ve antiserumla oda ysysynda kary?tyrylarak en erken 1 , en geç 5 dakika içerisinde de?erlendirilmelidir. Karar vermekte güçlük duyulan durumlarda tüp yöntemi veya di?er metodlar kullanylabilir.

Transfüzyonda Kan Grubu
Kan transfüzyonunda en önemli uygunluk testlerinin ba?ynda kan grubu uygunlu?u gelmektedir. ABO Rh(D) açysyndan olasy bir hata, ölümcül bir hata olarak kabul edilmelidir.

Hangi kan gruplarynyn, hangi kan gruplaryna kan verebilece?i sorusunun yanyty
Ayny Grup"'tur. Yani, A Rh(+) bir hasta, sadece A Rh(+) kan alabilir. Ayny kan gruplary içerisinde bile alt gruplardan birçok sorun ya?anabilmektedir. Zira, eritrosit yüzeyinde bugüne kadar tanymlanmy? olan 600'den fazla antijenik yapy vardyr. Bu antijenler, di?er kan grubu sistemlerini ve subgruplary olu?turmaktadyr.

Okullarda anlatylan "Genel alycy" yada "Genel verici" gibi kavramlar, antijen-antikor reaksiyonlarynyn manty?y açysyndan önemlidir; ancak pratikte böyle bir uygulama söz konusu de?ildir. Tam kan, eritrosit ve trombosit süspansiyonu transfüzyonlarynda esas olan "Ayny grup"'tur. Taze donmu? plazma transfüzyonlarynda da grup uygunlu?u ?arttyr.Kan Grubu Tayin Yöntemleri

1901 yylynda Karl Landsteiner’yn ABO antijenlerini tanymlamasyndan sonra yapylan çaly?malar, kan hücrelerinin yüzeylerinde antikor yanyty olu?turabilecek çok sayyda molekülün bulundu?unu göstermi?tir. Günümüzde serolojik olarak tanymlanmy?, kan grubu antijenlerinin sayysy 600’den fazladyr. Bu antijenlerin önemli bir kysmy birbirleriyle ili?kilidir ve Kan grubu sistemlerini olu?tururlar.

Bu sistemlerden ABO ve Rh, transfüzyon öncesi, uygunluk testleri kapsamynda hem alycy, hem de donörde rutin olarak çaly?ylmaktadyr.

ABO sisteminde A, B, AB ve O diye bilinen 4 temel kan grubu mevcuttur. Bu kan gruplarynyn temeli eritrositlerde bulunan A, B ve H antijenlerine dayanyr. Bu antijenler, eritrositler dy?ynda, sperm, tükrük, süt, mide syvysy ve terde gibi vücut syvylarynda da bulunmaktadyr. A,B ve H antijenleri, merkezi sinir
sistemi,kemik ve kykyrdak dokuda bulunmazlar. Söz konusu antijenler, çok küçük kimyasal farklylyklar gösterirler.Antijenlerin yapysynda 15 aminoasitlik bir peptid zinciri ve bunlara ba?ly çok sayyda monosakkaritten olu?mu? bir iskeletin
sonunda syrasyyla, galaktoz, N-Asetil glukozamin ve D-Galaktoz moleküllerinin eklenmesi ile olu?an bir ön Madde bulunur. Bu ön madde sabittir ve ön maddeye eklenen farkly kimyasallarla kan grubu farklylyklary ortaya çykar. A?a?ydaki resimde kan grubu antijenlerinin kimyasal yapysy gösterilmi?tir.

Kan Gruplarynyn Ara?tyrylma Teknikleri
Kan merkezlerinde eritrosit antijen ve antikor reaksiyonlarynyn gösterilmesinde RIA (Radioimmun assay) , EIA (Enzymeimmun assay) de dahil olmak üzere çok sayyda yöntem mevcuttur. Ancak, bu yöntemlerin en basit olany aglutinasyon tekni?idir.
Elektrolitli ortamda eritrositlerin yüzeyindeki antijenler, ortamda bulunan özgül antikorlarla birle?ecek olurlarsa, gözle görülebilecek kümeler olu?turarak çökerler. Bu olaya Hemaglutinasyon denir.

Zeta Potansiyel
Serum fizyolojik içerisinde süspanse edilen eritrositler, birbirlerine yakla?yk 25 nm uzaklykta bulunurlar. Bu uzaklyk, RBC yüzeyindeki negatif elektriksel yükün birbirine itmesi ile olu?ur. RBC yüzeyindeki negatif yükün derecesine zeta
potansiyel denir. Süspansiyon içindeki katyonlar (+ yüklü iyonlar, ör: Na+) RBC yüzeyini ku?atyrlar ve RBC yüzeyindeki negatif elektriksel yük ile onu ku?atan katyonlaryn olu?turdu?u potansiyel farky, kysaca zeta potansiyel diye nitelenebilir.

Hemaglutinasyon Sonuçlaryna Etki Eden Faktörler

1.Fiziksel Ko?ullar
A.Ynkübasyon Isysy
IgM tipi antikorlar........... 4-27 C° (Oda ysysy)
IgG tipi antikorlar ...........30-37 C° (Ynkübatör)
B.Ynkübasyon Süresi
C.Santrifüj hyz ve süresi

D.Ortam pH, LISS solüsyonu, enzimler, makromoleküller
2.Eritrositler
A.Yüzey antijenlerinin sayysy, tipi, lokalizasyonu ve immunojenitesi

B.Homozigot veya heterozigot olmalary
3.Serum
A.Protein Yçeri?i

B.Antikorlaryn Yapy ve TürleriYeni do?anlar ve yeti?kinlerin antijenik
reaktivitesi farklydyr. A ve B (Ayryca P1,Lua, Lub, Yta, Xg ve Vel)
antijenlerinin aktivitesi yeti?kinlere göre oldukça dü?üktür, ancak Rh (Ayryca
K, Fy, Jk, MNSs, Di, Do, Sc, Coa, Aua) aktivitesi, do?umda tam geli?mi?tir.

Hemaglutinasyonu Kolayla?tyran Faktörler
1.Eritrositler arasy mesafeyi kysaltma

A.Proteolitik enzimler: Papain, bromelin, ficin, neuraminidase, tripsin

B.Albumin: Muhtemelen RBC yüzeyindeki negatif elektrik yükü nötralize ederek
etki göstermektedir.

C.Polikatyonlar: Polybrene ve protamin gibi polikatyonlaryn eklenmesi ortamyn
katyon yo?unlu?unu artyryr ve RBC yüzeyindeki negatif yükün nötralizasyonunu
sa?lar.

D.LISS (Low ionic strength solution) : Ortamdaki ion sayysyny azaltyr.
E.Santrifüj: Santrifügasyon syrasynda RBC’ler birbirlerine yakla?yrlar.
2.Yki eritrosit arasynda köprü olu?turma: Coombs SerumuYöntemler

Slide Yöntemi
Tüp Yöntemi
Jel Santrifügasyon Yöntemi
Mikroplate Yöntemi
Manual Polybrene Testi
Yary veya Tam Otomatize SistemlerSlide Yöntemi

ABO ve RhD antijenlerinin hyzly bir ?ekilde tanymlanmasynda kullanylyr. E?it miktarda antiserum ile parmak ucundan alynan kan veya %20’lik eritrosit süspansiyonu lam veya fayans üzerinde çevirme hareketi ile kary?tyrylyr. Eritrositlerin kümeler olu?turmasy, yani aglutinasyon olu?umu gözlenir. Tepkime yüzeyi geni? oldu?undan buharla?ma fazladyr. Bu sebeple 1-2 dakika (max.5 dakika) içinde de?erlendirilmelidir.

Tüp Aglutinasyon Testi
Serum fizyolojikle hazyrlanan eritrosit süspansiyonu ile antijen bir tüpte kary?tyrylyr. 1000 rpm devirle 1 dakika santrifüge edildikten sonra tekrar süspanse edilir ve aglutinasyon de?erlendirilir. Bu de?erlendirme mikroskopla veya mercekle yapylabilir. Alternatif olarak bir damla kan lama alynarak,
mikroskopla küçük büyütmede de incelenebilir. Fiziksel ko?ullar uygun olarak
hazyrlandy?ynda, sonuçlar oldukça güvenilirdir. Buharla?ma sorunu yoktur. Ystendi?inde 37 C°’de 1-2 saat inkübe edilebilir. Öte yandan RBC yykama i?lemlerinin fazla olmasy nedeniyle kont*****syon olasyly?y di?erlerine göre daha fazladyr.

Jel Santrifügasyon Yöntemi
Jel testi birçok yönden tüp yöntemine benzer. Testte 5x7 cm büyüklü?ünde plastik kartlar kullanylyr. Her kartyn üzerinde 6 mikrotüp vardyr. Mikrotüplerin tabany, de?erlendirmeyi kolayla?tyrmak için konik; üst kysmy ise, inkübasyon gerektiren testler için daha geni? olarak yapylmy?tyr. Tüplerin içerisinde Sephadex-G 100 maddesini içeren bir jel vardyr. Bu madde ba?langyçta toz halindedir; ancak buffer ile kary?ty?ynda jel halini alyr. Kartlar için jel hazyrlanyrken, önce
buffer ile yykanarak ?i?mesi sa?lanyr. Daha sonra da buffer içerisinde süspansiyonu hazyrlanyr. Kullanylaca?y testin özelli?ine göre serum fizyolojik veya LISS, buffer olarak kullanylyr.

Testte zaman ve hyz yönünden standardize edilmi? bir santrifüj kullanylmaktadyr. Santrifügasyon i?lemi, 70x’de 10 dakika yapylyr. Deneysel çaly?malar, santrifüj ekseninin de önemli oldu?unu göstermi?tir. Bu nedenle, eksen santrifüj gücü ile dü?ey ve yatay planda tam bir do?ru olu?turmaktadyr.

Buffer ile yykama syrasynda ?i?en jel, sadece aglutine olmayan RBC’lerin geçi?ine izin verir. Aglutine olmayan eritrositler, santrifüj i?lemi syrasynda jel tabakasyny geçerek, konik kysymda çökerler. Aglutine olmu? eritrositler ise üst kysymda kümeler olu?tururlar. Kuvvetli aglutinasyonda çok büyük kümeler
olu?ur ve jel üzerinde bir tabaka meydana getirirler. Zayyf aglutinasyonda ise küçük kümeler olu?ur ve reaksiyonun ?iddetini de?erlendirmek de kolayla?my? olur

Mikroplate Yöntemi
Mikroplate yönteminde U veya V tabanly plastik 96 godeli mikrotitrasyon plaklary kullanylyr. Eritrosit süspansiyonu U pleyt için %1-2’lik, V pleyt için %0,03 konsantrasyonda hazyrlanyr. 20 µL antiserum ve 20 µL eritrosit süspansiyonu godeye eklendikten sonra plak, santrifüge edilir. U pleytler çalkalanyp klasik teknikler gibi de?erlendirilirken, V tabanly pleytler 75 C°’de 10 dakika inkübe
edildikten sonra de?erlendirilir. Dü?ük konsantrasyonda eritrosit kullanyldy?y için di?er yöntemlerden daha duyarlydyr. Çok az miktarda antiserum kullanyldy?y için daha ekonomik bir metotdur.

Polybrene Yöntemi
Katyonik bir polimer olan polybrene normal eritrositlerde agregasyona neden olur. Bu agregasyon ortama sodyum sitrat eklendi?inde da?ylyr. E?er eritrositler
antikorlarla kaplanmy? ise, polybrene eklendi?inde antikorlar, eritrositler arasynda köprü olu?turarak aglutinasyona neden olur. Bu ?ekilde olu?an agregasyon, sodyum sitratla da?ylmaz. Polybrene, hem manual hem de otomatik sistemlerde mikroplate veya tüpte kullanylabilir. Testte yapylacak ilk i?lem,
eritrosit yüzeyinin antikorlarla kaplanmasy için eritrosit süspansiyonu ile antiserumu inkübe etmektir. Daha sonra ortama polybrene eklenir. Agregasyon olu?umu izlenir. Santrifügasyon sonrasy supernatant uzakla?tyrylyr ve ortama trisodyum sitrat-dextroz kary?ymy eklenerek aglutinasyon de?erlendirilir.

Antiserumlaryn Kalite Kontrolü
Kalite kontrolünde amaç, her i?lemi periyodik olarak kontrol ederek organizasyon hatalaryny önlemektir. Anti-A, Anti-B, ve Anti-D için günümüzde yeni standartlar olu?turulmu?tur. Bu standartlar FDA standartlaryyla e?de?erdir. A?a?ydaki tablolarda ABO ve Rh antiserumlarynyn kalite kontrol standartlary belirtilmi?tir.

ABO antiserumlarynyn Kalite Kontrolü
ParametreKalite GereksinimiKontrol Sykly?yLaboratuarGörünümHemoliz, presipitasyon, partiküller ve jel formasyonu görülmemeliHergünGrup LabReaktivite ve ÖzgünlükYmmün hemoliz, rülo formasyonu veya prozone fenomeni olmamalydyr. Uygun antijenlerle kaplanmy? eritrositlerle açyk reaksiyona girmeli ve hataly
reaksiyon olmamalydyr.Her yeni serideGrup LabEtkinlikDilue edilmememi? serum, serum fizyolojikli test tüpünde %3'lük eritrosit süspansiyonuyla oda ysysynda
3-4 pozitif reaksiyon verebilmelidir. Titrasyon, A1 ve B hücreleri ile Anti-A,
Anti-B ve Anti-AB için 128; A2 ve A2B hücreleri için 64 olmalydyr.Her yeni serideGrup Lab

Rh antiserumunun kalite kontrolü
ParametreKalite GereksinimiKontrol Sykly?yLaboratuarGörünümABO Antiserumundaki GibiHergünGrup LabReaktivite ve ÖzgünlükABO antiserumundaki gibiHer yeni
serideGrup LabEtkinlikDilue edilmememi? serum, 3-4 pozitif sonuç vermelidir.
Anti-D, Anti-C, Anti-E, Anti-e, Anti-c ve Anti-CDE için R1r-, R2r-, r'r-,
r''r-RBC kullanarak 16 titrede sonuç vermelidir.