Uykusuzluk Nedir - Uykusuzluk Tedavisi
 

Uykusuzluk nedir?
Uykuya dalma, uykuyu sürdürme ve sonlandyrmaya ili?kin sorunlar, dinlendirici olmayan uyku, insomnia (uykusuzluk) kar?yly?y kabul edilmektedir. Gündüzleri yorgunluk hissi, duygu alanynda de?i?meler (huzursuzluk, hyrçynlyk gibi), verimlilikte azalma, hatta dü?ünsel i?levlerde bozulma tabloya e?lik edebilmektedir.

Uykunun dönemleri var mydyr?
Uykuda farkly 5 dönem dikkati çekmektedir. Bu dönemlerden birisi REM (Rapid Eye Movement) di?erleri ise Non-REM olarak adlandyrylmaktadyr. Non-REM dönemi kendi içinde iki ana bölüme ayrylabilir:
Yüzeyel uyku (1. dönem ve kysmen 2. dönem)


Derin uyku (3. ve 4. dönemler). Bu dönemleri içine alacak ?ekilde bir tanym yapylyrsa uyku, uyanyklykla 5 uyku dönemi arasyndaki periyodik geçi?lerdir denebilir.
Genellikle kysa bir uyanyk dönemden sonra insanlar 1., 2., 3. ve 4. döneme girmektedir. Uykunun ba?lamasyndan yakla?yk 90-120 dakika sonra da ilk REM dönemi ortaya çykmaktadyr. Daha sonra da 90-120 dakikalyk aralarla bir gecede 3-5 REM döneminden geçilmektedir. Genç eri?kin insan uykusunun yakla?yk olarak %5-10’unu 1. dönem, %45-60’yny 2. dönem, %20-25’ini 3. ve 4. dönem ve %20-30’unu REM dönemi kapsamaktadyr. Genel olarak uykunun ilk üçte birlik bölümünde Non-REM, son üçte birlik döneminde de REM uykusu daha fazla yer almaktadyr.
Yüzeyel uyku, uyku-uyanyklyk geçi?i arasyndaki dönemi olu?turmakta olup bu dönemde insanlar kolaylykla uyandyrylabilmektedir. Derin uyku syrasynda insanyn uyandyrylabilmesi için daha ?iddetli uyarana ihtiyaç vardyr. Bu dönemdeki de?i?imlerin, bedensel dinlenmeye, yenilenmeye hizmet etti?i kabul edilmektedir. Derin uykunun yeterince uyunmady?y ya da deneysel olarak ortadan kaldyryldy?y durumlarda ise insanlar dinlenemediklerinden, sabah yorgun kalktyklaryndan, yeni bir günün yükünü ta?yyacak durumda olmadyklaryndan yakynmaktadyrlar.

Rüyalar ne zaman görülür?
Rüyalaryn % 80'inin REM syrasynda görüldü?ü bilinmektedir. Bu dönemdeki de?i?imler, fizyolojik aktiviteler açysyndan uyanykly?a benzerlik göstermektedir. REM'in i?levi konusunda iki temel açyklama vardyr: birincisi, REM'in amacy gün içinde ya?ananlary unutmaktyr, ikincisi, REM uyanyklykta alynan bilgilerin düzenlenmesinde hizmet eder.REM'in birey için gerekli bulunmayan kayytlary silerek, gerekli olanlary düzenleyerek ertesi güne duygusal ve dü?ünsel olarak hazyrlanmaya hizmet etti?i söylenebilir.Ayryca hayvan deneyleri, ö?renme ile REM arasynda yakyn ili?ki oldu?unu ortaya koymaktadyr.

Uyku bozukluklary yaygyn mydyr?
Uyku bozukluklarynyn genel populasyonda yaygynly?y % 15-35 civarynda olup, % 10-20 oranynda a?yr ve kalycy bir ?ekilde uykusuzluktan yakynanlar bulunmaktadyr. Ynsanlaryn % 50’si ya?amlarynyn bir döneminde uykusuzluk çekmektedirler. Bu insanlaryn yarysynyn sorunlarynyn ciddi boyutta oldu?unu ifade etmeleri, uykusuzlu?un önemli ve oldukça yaygyn oldu?unun bir göstergesi olarak kabul edilebilir.

Ya?a ya da cinsiyete göre uyku sorunlary de?i?ir mi?
Ara?tyrmalar kadynlaryn daha fazla uykusuzluk yakynmasy bulundu?unu göstermektedir. Ya?yn ilerlemesiyle birlikte uyku ihtiyacy da azalmaktadyr. Gençlerin daha çok uykuya dalma güçlü?ü çektikleri, ya?lylaryn ise uykuyu sürdürmeye ili?kin sorunlarynyn ön planda oldu?u dikkati çekmektedir. Ya?lylykla artan hastalyklaryn uykusuzluk olu?umuna katkysy da yadsynamaz. Süregen uykusuzluk, kadynlarda, ya?lylarda ve bedensel ya da ruhsal hastalyklary olanlarda yaygyndyr.

Uykusuzluk insany nasyl etkiler?
Uykusuzluk, hasta için uyuyamamanyn ötesinde anlam ta?ymakta, psikososyal, mesleki alanlarda da sorunlara yol açmaktadyr. Ara?tyrmalar, uykusuzlu?u olan insanlaryn günlük ya?amlarynda ve genel sa?lyk alanlarynda daha çok sorunlary oldu?unu, giderek ya?am kalitesinin dü?tü?ünü ve zaman/enerji yönünden daha çok yardym aramaya yöneldiklerine i?aret etmektedir.

Ruhsal bozukluklarda uyku sorunlary daha fazla görülür mü?
Psikiyatrik bozukluklarda uykusuzluk yakynmasynyn % 75 oranynda bulundu?u dikkati çekmektedir. Bunlaryn içinde depresyonda ortaya çykan uyku bozukluklary özel bir yer tutmaktadyr. Depresyonda olan ki?ilerin uyku örüntüsündeki de?i?iklikler biyolojik gösterge olarak kabul edilmektedir. Bu örüntüdeki tipik özellikler, kysa sürede REM dönemine girme, geceleri syk uyanma, sabahlary erkenden uyanma olarak özetlenebilir. Anksiyete (kaygy) tablolarynda ise ço?u zaman uykuya giri? sorunlary ön plandadyr. Bu hastalaryn bir bölümü gerginlik nedeniyle, yeterince gev?eme elde edemediklerinden uykuya zorlukla girebilmektedirler.

Uykusuzluk nedenleri nedir?
Uykusuzlu?a, uyarylmaya yol açan tüm faktörlerin neden olabilece?i söylenebilir. Bu nedenle kayna?ynda kysa süreli ya da kalycy psikoljik/biyolojik de?i?meler yer alabilir.
Bedensel hastalyklar ve bazy ilaçlar biyolojik faktörler olarak ortaya çykmaktadyr.
Psikolojik faktörler olarak bireyin içinde bulundu?u gerginlik ve kaygy gibi ya?antylaryn, uykunun ba?langycynda beklenen gev?emeye engel oldu?u, hatta uyku ya da uyumanyn kaygy verici bir ya?anty olarak ortaya çykty?y söylenebilir. Böylece, hastanyn uykuya giri?i gecikmekte ya da uykuya geçememekte, uyku ba?lasa bile kesintilerle sürmektedir.

A?yry uyku nedir?
Gündüzleri uyuklamalaryn temel yakynma oldu?u a?yry uyku tablolary, tüm uyku bozukluklarynyn yarysyny olu?turmaktadyr. A?yry uyku tablosunun içinde iki önemli bozukluk yer almaktadyr: Bunlaryn birincisi uyku apnesi, ikincisi ise narkolepsidir.
Uyku apnesi, bir saatlik uyku syrasynda 10 saniyeden uzun süren be?den fazla sayyda solunum durmasydyr. Ya?amy tehdit eden, ani gece ölümlerine neden oldu?u ileri sürülen ve yorgunluk, isteksizlik, verimsizlik, dü?ünsel i?levlerde bozulma, duygusal dengesizlik gibi çe?itli psikiyatrik belirtilere yol açabilen bir tablodur.
Narkolepsi, gündüzleri uyku ataklary, karabasan ve di?er ek belirtilerle karakterize bir tablodur.. Tany, uyku laboratuarlaryndaki çaly?malarla konabilmektedir.

Uykuda konu?ma, yürüme, kabus neden olur?
Uykuda konu?ma, yürüme, di? gycyrdatma, kabus, korku, karabasan, altyny yslatma gibi tablolary içeren uyku bozukluklary (parasomnia'lar) tüm uyku bozukluklarynyn % 15.'ni olu?turmaktadyr. Genellikle çocukluk ve ergenlik dönemde görülmektedir. Çocuk ve ergenlerin yakla?yk dörtte birinde parasomnia görülmektedir. Bu oran, eri?kin dönemde % 1’e dü?mektedir. Genellikle uykunun ba?langyç dönemindeki Non-REM uykusu syrasynda görülmekte olan parasomnia tablolarynyn genellikle psikolojik nedenlere dayaly oldu?u dikkati çekmektedir. Bu nedenle tedavinin temelini psikolojik modeller olu?turmaktadyr.

Uyku düzeni bozukluklary nedir?
Uyku düzeni (siklus) bozukluklary, tüm uyku bozuklularynyn % 2.9'nu olu?turmaktadyr. Burada zaman zaman gece çaly?anlara, uçakla ekvatora paralel olarak yolculuk yapanlara (jet-lag), günlük siklusu 24 saatten kysa ya da uzun olanlara ait tablolar yer almaktadyr. Tedavi nedene yönelik olup, ritmin düzenlenmesi temel alynmaktadyr.
Uyku bozuklu?unun tanysynyn konabilmesi için,yakynmanyn tanymlanmasy, nasyl ortaya çykty?ynyn ve ili?kili faktörlerin ara?tyrylmasyna yönelik olan ayryntyly bir görü?me , psikolojik de?erlendirme yapylmaly ve fizik muayene ile laboratuvar testleri uygulanmalydyr.Ancak görü?me ve incelemeler sonucunda uygun tedaviye yanyt alynamamy?, spesifik bir uyku bozuklu?una i?aret eden sorunlary bulundu?u dü?ünülen ya da tedavi sonuçlary izlenecek hastalar uyku laboratuvarynda incelenmelidir.

Uyku sorunlarynyn tedavisi nasyl oluyor?
Uykusuzlu?u olan ki?ilerin bir sonuç alamamalaryna kar?yn uyumak için alkol vb. maddeleri kullandyklary dikkati çekmektedir. Bu ?ekilde, tabloya di?er sorunlar eklenmektedir.
Uykusuzlu?un kayna?y olarak görülen bedensel ve psikolojik gerginlikle ba?etmek için gev?eme teknikleri ile gerginlik ortadan kaldyrylmaya çaly?ylyr. Bazy uykusuzluk tablolarynda ilaç tedavisi kullanylmaktadyr.
Uykusuz insanlaryn bir bölümünde sadece uyku hijyeninin düzenlenmesiyle önemli ölçüde yarar sa?lanabilmektedir. Uyku hijyeni için ?u noktalara dikkat edilmelidir: çok aç ya da tok olmamak,
kafeinli, alkollü, kolaly içeceklerden ve tütün kullanymyndan kaçynmak,
düzenli egzersiz yapmak, ancak ak?am saatlerinde heyecan olu?turacak aktivitelerden kaçynmak,
uyku gelmeden yata?a girmemek,
yatak odasyny sadece uyku ve cinsel ili?ki için kullanmak,
uyuyamady?ynda uyumaya çabalamamak, yataktan ve yatak odasyndan çykarak ba?ka bir yerde zaman geçirip uyku gelince yata?a dönmek,
ne kadar uyunursa uyunsun sabah belirli bir saatte kalkmak,
gündüzleri uyumamak ve yatak odasyny ses, y?yk, ysy yönünden izole etmek.

Aslynda bunlar herkesin sa?lykly bir uyku için dikkat etmesi gereken kurallardyr.


Kaynak:Tip2000