Aspirin Nedir - Aspirinin Faydalary
 

Aspirin ya da asetilsalisilik asit (kysaca ASA), genellikle ufak a?ry ve syzylar için kullanylan a?rykesici ve ate? dü?ürücü bir ilaçtyr. Ayryca kan seyreltici etkisi vardyr ve kalp krizine kar?y koruma sa?lamasy amacyyla uzun dönem az dozaj kullanylyr. A?yry dozda kullanymy yüzünden her yyl yüzlerce ki?i ölümcül etkilere maruz kalsa da, genel olarak aspirinin faydaly bir ilaç oldu?u kabul edilir.

Tarihçesi

Aspirinin ortaya çykmasy, kimyager Felix Hoffmann'yn 1897’de saf asetilsalisilik asit (ASA) üretmesiyle mümkün olmu?tur. ASA, a?ry kesici ve ate? dü?ürücü olarak kullanylan Aspirinin etken maddesidir. Kayna?y ise dünyanyn her yerinde yeti?en sö?üt a?acydyr.
ASAnyn kalp krizini, felci, bazy kanser türlerini önleyici etkisi kanytlanmy?tyr. Bayer’in kimyagerlerinden Dr. Felix Hoffmann, 10 A?ustos 1897 tarihinde salisilik asidi asetik asit ile sentezleyerek saf asetilsalisilik asidi üretmeyi ba?ardyktan 11 gün sonra ayny yolla diasetilmorfini sentezlemi? ve eroini bulmu?tur. Kuru öksürük ve veremin tedavisinde kullanylan eroine büyük ümit ba?lanmy?ty. Ayny zamanda I. Dünya Sava?y’nda a?yr yaraly hastalara a?ry kesici olarak verilmi?tir. Morfin ba?ymlylaryny kurtarmak için fayda sa?layabilece?i ileri sürülmü?tür. Ancak eroinin kendisinin ba?ymlylyk yapan çok ciddi bir uyu?turucu oldu?u anla?ylynca, 1930’lu yyllaryn ba?ynda ady ilaç listelerinden silinmi?tir.
1900’lü yyllaryn ba?ynda Avrupa’daki grip salgynynyn yok edilmesinde rol oynayan ASA, Aspirin markasyyla özde?le?mi? durumdadyr. ASA ya da Aspirin denince akla daha ziyade kany sulandyrycy etkisi geliyor. Kalp krizi ve felçteki rolü hatyrlanyyor. Hatta bazy kanser türlerindeki önleyicili?i dile getiriliyor. Oysa 1897’den bu yana, Hoffmann’yn formüle etti?i haliyle ilaçla?an ASA’nyn en etkili oldu?u rahatsyzlyklar a?ry, yüksek ate? ve so?uk algynly?y.
Hoffmann, romatizmal a?rylarla ba? edemeyen babasyny iyile?tirebilmek amacyyla salisilik asidi geli?tirmeye çaly?yr. O zamana kadar kullanylmy? olan salisilik asit esasly sodyum salisilat ilacy hem çok kötü bir tada sahiptir hem de uzun süre alyndy?y için midesi rahatsyzlanan ki?ileri her kullany?larynda hasta etmektedir.


1950’lerden sonra bu ilacyn kalp krizi ve felç riskini azaltabilece?i yönünde fikirler ortaya atylyyordu. 1971’de Yngiliz farmakolog Sir John R. Vane’nin, ASA’nyn insan ****bolizmasyndaki a?ryyy nasyl durdurdu?unu belirlemesi, Hoffmann’dan sonraki en büyük adymdyr. O güne kadar maddenin etkisi biliniyor, yeni etki alanlaryna ula?ylyyor ancak bu etkiyi nasyl ve hangi süreçle yapty?y bilinmiyordu. Bu bulu?su Vane’ye 1982 yylynda Nobel Typ Ödülü’nü kazandyrdy.
Kanadaly nöroloji profesörü Henry J. M. Barnett, ASA’nyn yüksek dozlarla beyindeki geçici dola?ym rahatsyzlyklaryny, ikinci felç geçirmeyi ve felç sebebiyle ölüm riskini önemli ölçüde azaltty?yny kanytlady. 1985’te Amerikan Gyda ve Ylaç Dairesi’nden (FDA) Margaret Heckler, kalp krizi geçiren ki?ilerin bu ilacy her gün düzenli almalary halinde ikinci kriz ihtimalinin %20 geriledi?ini açyklady. Yine Amerika’da 22,000 sa?lykly doktoru kapsayan kontrollü bir ara?tyrmada, ilaç kullanymynyn kalp krizi riskini %44 oranynda geriletti?i ortaya kondu. Newsweek Dergisi, ara?tyrma sonuçlaryny 8 ?ubat 1998 tarihli sayysynda kapak dosyasy yapty. 1996’da FDA, ilacyn akut kalp krizi ku?kusu içindeki ki?ilerde tercih edilmesini tavsiye etti.
ASA, çok sayydaki kadyny ilk hamileliklerinde tehdit eden, prematüre ve ölü do?umlara sebep olan ‘preeklempsi’yi önlemede de yardymcy özelli?i açyklanan tek ilaçtyr. Diyabetin geç dönemlerinde varly?yny hissettiren, gözün retina tabakasyndaki ve böbreklerdeki kylcal damarKalyn ba?yrsak (kolon) kanserini önlemede de etkili oldu?u, 1988’de Avustralyaly Epidemiyoloji Profesörü Gabriel A. Kune tarafyndan yapylan bir ara?tyrmadaki genel nüfus istatistiklerine göre, ilacyn düzenli içicilerinde söz konusu kanser riskinin %40’laryn altyna geriledi?inin fark edilmesiyle kanytlanmy?tyr. Amerikan Kanser Derne?i’nce yapylan ara?tyrmalarda, Kune’nin bulgulary do?rulanmy?tyr. tykanyklyklarynda da etkindir.
ASA, 80’den fazla ülkede Bayer’in tescilli markasy Aspirin ile insanlara ula?tyrylyyor. ASA’nyn yeni etki alanlarynyn ke?fedilmesi ve nasyl etki etti?inin daha iyi anla?ylmasy adyna gerçekle?tirilen ara?tyrmalary Bayer destekliyor.

Hammaddesi

ASA’nyn hammadde sorunu yoktur. Hemen hemen dünyanyn her ülkesinde yeti?en sö?üt a?acyndan elde edilir. Bu a?acyn tedavi edici özelli?i 3500 yyldyr biliniyor. Yaprak ve kabuklaryndan tabii olarak üretilen bitkisel ilaçlar eski ça?larda da a?ry kesici ve ate? dü?ürücü olarak kullanylyyordu. Hipokrat, salisilik asidin farkynda olan ilk hekimlerden biridir. Bazy rahatsyzlyklaryn tedavisi için reçetesine sö?üt a?acy kabu?undan sa?lanan suyu ilaç olarak yazmy?tyr. Suda bulunan ve a?ryyy hafifleten madde bugün bildi?imiz tanymyyla salisilik asittir. Maddenin ady ile kökeni arasynda bir ba? vardyr. Salix kelimesi Latincede sö?üt anlamyna gelir.
Eski Mysyrlylar ise a?ryyy gidermede mersin a?acy yapraklaryny kullanmy?tyr. Bu a?acyn yapraklarynda da salisilik asit bulundu?u ispatlanmy?tyr. Edward Stone 1763’te, sö?üt kabuklaryny kurutup toz hâline getirerek üretti?i maddenin ate?li hastalarda faydaly oldu?unu belirliyor ve Londra Kraliyet Cemiyeti’ne bildiriyor. Maddeyi su ve çay gibi syvylarda eriterek hastalara veriyor.


A?ry, ate? ve so?uk algynly?y haricinde kalp krizi, felç ve bazy kanser türlerinde fayda sa?lanan ASA ya da bildi?imiz klasik Aspirin ilacynyn elbette kullanylmamasy gereken durumlar da söz konusu. Asit özelli?i sebebiyle mide rahatsyzly?y olanlara kesinlikle önerilmiyor. Bununla birlikte kanama ve kanamanyn durdurulamamasy riski ta?yyan ki?ilerin de kesinlikle içmemesi gerekiyor. Ylacyn kany sulandyrycy etkisi bu rahatsyzlykta negatif tesir yapyyor. Öte yandan ilaç, ?üpheli bir sendrom dolayysyyla çocuklar için de önerilmiyor. Burada kesinlikle bir yanylgyya dü?memek gerekiyor. Ba?ka bir ilaç firmasynyn babyprin ismiyle piyasaya sürdü?ü ilaç da çocuklar için üretilmiyor. Bu ilaç, dü?ük doz kullanmasy gereken hastalaryn ihtiyacyny kar?ylyyor.


Aspirin’in, Plus C ve Forte türleri de var. Plus C’de, ASA ile beraber C vitamini de içeri?e ilave ediliyor. Böylece so?uk algynly?ynda daha etkili oldu?u ifade ediliyor. Yngiltere Caridiff Üniversitesi So?uk Algynly?y Merkezi Direktörü Profesör Ronald Eccless, 272 gönüllü üzerinde yapty?y çaly?mada, C vitamini takviyeli ASA’nyn so?uk algynly?yna ba?ly bo?az a?rylaryny alty saat süreyle giderdi?i; ba? ve kas a?rylarynda da belirgin iyile?me sa?lady?y sonucuna ula?yyor. 1972 yylynda piyasaya sunulan Plus C, suda eritilerek vücuda alynyyor. Forte’de ise içeri?e kafein ekleniyor. Buradaki amaç da a?ry kesici etkisini artyrmak.