Hayat Kurtaran Bir Sistem: Refleks
 

Elimiz sycak ütüye dokundu?unda hemen geri çekeriz… Vücut sycakly?ymyz biraz yükselince terlemeye ba?laryz lo? bir ortama girince göz bebeklerimiz hemen büyürken y?y?a bakynca aniden küçülürler veya gözümüze do?ru gelen bir?ey kar?ysynda gözlerimizi farkynda olmadan kapatyryz. Tüm bu sistem bizim kararymyz dy?ynda refleksler tarafyndan Allah'yn ilhamyyla yürütülür.


Biz farkynda olmasak da reflekslerimiz hayatymyzyn her anynda bizimledirler. Dü?ünmeye bile fyrsat kalmadan sürekli ve seri bir biçimde i?leyerek vücudumuzu tehdit eden tehlikelerden korur ve hiç vakit kaybetmezler. Vakit kaybyndan kastedilen hem ani reflekslerin beyne ula?madan omurilik tarafyndan yönetilmesidir hem de göz kyrpmak gibi sürekli reflekslerin bizden ba?ymsyz bir ?ekilde ya?am boyu sürdürülmesidir. Reflekslerin nasyl i?ledi?ini anlayabilmek için sinir sistemimizin refleksi yöneten parçalaryny daha yakyndan tanyyalym.


Refleks Nedir?


Vücuttaki ileti?im a?yny olu?turan yapylar; sinir hücreleri yani 'nöronlar'dyr. Nöronlary 3 ana grup altynda toplayabiliriz:


Duyu nöronlary: Uyarylary duyu organlaryndan beyne ve omurili?e iletirler.


Motor nöronlar: Uyarylary beyinden ve omurilikten kaslara ya da tepki organlaryna iletirler.


Ana nöronlar: Merkezi sinir sistemi içerisinde bulunarak iki nöron arasynda ba?lanty kurarlar.


Bu farkly sinir hücreleri arasyndaki ili?ki bir örnekle ?öyle açyklanabilir: E?er elimizi sycak bir ütüye uzatyrsak deri içerisindeki alycylar uyarylyr ve nöronlarda uyary olu?ur. Bu uyarylar beynin hipofiz bölümünde de?erlendirilir ve hemen ardyndan motor nöronlar aracyly?yyla belirli kaslar uyarylyr. Sonuçta elin hyzla ütüden çekilmesi gerçekle?ir. Bu örnekteki uyary ve tepkime basit bir omurilik refleksidir.


Acil Kumanda Merkezi:


Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten olu?mu?tur. Merkezi sinir sistemi; kararlaryn verildi?i çevreden gelen verilerin yorumlandy?y algylamanyn ve di?er bütün zihinsel fonksiyonlaryn yerine getirildi?i bölgeleri içeren karma?yk bir sistemdir. Merkezi sinir sisteminin bir parçasy omurilik dedi?imiz ve syrtymyzdaki omur kemikleri arasynda a?a?yya do?ru uzanan tüp ?eklindeki yapydyr. Bu yapy çevreden gelen bilgilerin merkezi sinir sistemine girdi?i ve merkezden gelen emirlerin çevresel sisteme aktaryldy?y yerdir. Ayny zamanda refleks dedi?imiz ani ve istemsiz hareketler de bu organ tarafyndan kontrol edilir. Omurilik temel olarak orta kysmynda ince ve boylu boyunca uzanan bir kanal; kanalyn etrafynda enine kesildi?inde kelebek gibi görünen bir gri madde; ve bunun etrafynda ise beyaz madde kütlesinden olu?an tüp ?eklinde bir yapydyr. Ortadaki kanal beynin içinde bulunan karyncyk ady verilen ve besleyici bir syvy olan beyin omurilik syvysy ile dolu olan bo?luklaryn omurilik içindeki devamydyr ve ayny syvyyla doludur. Kanalyn etrafynda bulunan gri madde esas olarak sinir hücrelerinin gövde kysymlaryny içerir. Buradaki sinir hücreleri çevresel sinir sisteminden gelen ve merkezden dy?aryya gönderilen verileri de?erlendirilerek nereye ve ne ?ekilde gönderileceklerini belirleyen karma?yk elektriksel devreler olu?tururlar.


Ani ve Hyzly Refleksler


Refleks dedi?imiz ani hareketler bilinçsiz ve hyzly bir biçimde gerçekle?ir. Bilinçsizdir çünkü hareket karary beyinden de?il omurilikten gelir; ve hyzlydyr çünkü beyne gidip geri dönmeye kyyasla çok daha kysa bir yol izler. E?er bu mekanizma omurilikten de?il de beyinden yönetilseydi yanly?lykla bir ütüye dokundu?umuz zaman elimizi ancak belki de ciddi biçimde yandyktan sonra oradan çekebilecektik! Mevcut tehlikenin anynda tanynmasy farkly durumlara ait reflekslerin ayry sinir yollaryndan birbirine kary?tyrylmadan sinyal olarak ula?tyrylmasy son derece karma?yk i?lemlerdir.


Refleks Çe?itleri


Omurilikte ve beyinde birçok refleks çe?idi vardyr. Bunlaryn birço?u istemimiz dy?yndadyr. Gözbebe?inin küçülüp büyümesi göz kapaklarynyn kapanmasy diz kapa?ynyn altyna vuruldu?unda baca?yn ileriye do?ru hareketi öksürme gülme kyzarma ter bezlerinin i?levleri bunlardan birkaçydyr.


Refleksleri 3 grup altynda toplamak mümkündür.


Basit refleks: Göz kapa?ynyn kyrpylmasy


Koordine edilmi? refleks: Birçok kas ve bez belirli bir düzen içerisinde; hatta belirli bir zaman sürecinde tepkinin do?masyna neden olur. Beyin tarafyndan koordine edilirler.


Anormal refleks: Striknin gibi maddelerle zehirlenmelerde tüm kaslar ya da kaslaryn büyük bir kysmy düzensiz olarak kasylyr.


Beyin ve Refleksin Dayany?masy


Refleskler uyarylara sabit bir cevap verilmesiyle olu?ur. Uyary yorumlanmaz daha do?rusu onun niteli?i hakkynda bilgi sahibi olunmaz. Çünkü uyary beyindeki herhangi bir merkezden geçmeden bir cevaba varylyr. Ama uyarylar ara nöronlarla beyne iletilirse kortekste de?erlendirilmeye alynyr böylece uyarynyn niteli?i anla?ylyr ve bu durumda istemli olarak nasyl hareket edilece?ine karar verilir. Örne?in bir ?ey acytynca elimizi birden çekeriz ama tehlike anynda örne?in bir yere tutunuyorsak elimizin tahrip olmasyny göze alarak vücudumuzu kurtarmak için geri çekmeyiz. Bu önceli?e karar veren beynin korteks bölgesidir.


Vücudumuza bakty?ymyzda istem dy?y i?leyen organlara ait kendi kendini koruyan iyile?tiren ve hiç ?a?madan i?leyen kusursuz bir tasarymyn apaçyk örne?iyle kar?yla?yryz. Refleksler de bu kusursuz sistemin çok önemli bir parçasydyrlar. Yüce Allah vücudumuzdaki sinir a?yny reflekslerin çok hyzly ve ani i?leyebilece?i ?ekilde yaratmy?tyr. Tek bir sinir hücresinin dahi uyaryyy iletmemesi bir refleksin yerine getirilememesi için yeterlidir. Dolayysyyla bu sistemin tek bir parçasy eksik olsa sistem çökecektir. Omurilik ba?lantyly çaly?an bu sistemdeki bütün elemanlaryn gelen mesajlary anlayarak uygulamaya geçirebilmeleri akyl gerektiren bir durumdur. Kas veya sinir hücrelerinin bu akly gösteremeyecekleri açyktyr. Bizi ani tehlikelerden koruyan bu savunma sistemini üstün akyl ve ilim sahibi olan Allah yaratmy?tyr. Ö?rendi?imiz her yeni bilgi bize Yüce Rabbimiz'in sonsuz ilmini göstermektedir.


"Allah yeryüzünü sizin için bir karar gökyüzünü bir bina kyldy; sizi suretlendirdi suretinizi de en güzel (bir biçim ve incelikte) kyldy ve size güzel-temiz ?eylerden ryzyk verdi. Y?te sizin Rabbiniz Allah budur. Alemlerin Rabbi Allah ne Yücedir. O Hayy (diri) olandyr. O'ndan ba?ka Ylah yoktur; öyleyse dini yalnyzca Kendisi'ne halis kylanlar olarak O'na dua edin. Alemlerin Rabbine hamd olsun." (Mümin Suresi 64-65)


Ynsan Vücudunun Hareketli Ana Yskeleti:


Omurganyn yapysy birçok parçadan olu?ur. Öncelikle "omur" denilen 33 tane küçük yuvarlak kemik birbirlerinin üzerine yerle?tirilmi?tir. Bu kemiklerin içine de omurilik isimli -beyin ve tüm organlar arasyndaki koordinasyonu sa?layan- çok önemli bir ileti?im a?y dö?enmi?tir. Bu kemikler öyle bir yapyda birle?tirilmi?lerdir ki vücudun dik durmasyny sa?layacak ?ekil ortaya çykmy?tyr. Bu 33 küçük kemi?in olu?turdu?u büyük yapyya kaburgalar ve iç organlar ba?lanmy?tyr. Bütün bu a?amalardan sonra ortaya yeryüzündeki en büyük mühendislik harikalaryndan biri çykmy?tyr. Omurga Allah'yn insan vücudunda yaratty?y birçok mükemmellikten sadece biridir...


"O Allah ki yaratandyr (en güzel bir biçimde) kusursuzca var edendir '?ekil ve suret' verendir. En güzel isimler O'nundur. Göklerde ve yerde olanlaryn tümü O'nu tesbih etmektedir. O Aziz Hakimdir." (Ha?r Suresi 24)

(makale harun yahya)