ForumSinsi - 2006 Yılından Beri

Türk dilleri veya Türk lehçeleri olarak Doğu Avrupa’dan Sibirya ve Çin’in batısına kadar uzanan bir alanda ana dil olarak 180 milyon kişi tarafından, ikinci dil olarak konuşanlar da sayılırsa 200 milyon kişi tarafından konuşulan, birbirleri ile çok yakın akraba olan ve 40 ayrı yazı diline bölünen bir dil grubu tanımlanır. Türk dilleri Altay dilleri ailesine aittir. En çok konuşulan Türk dili, Türkiye Türkçesidir.
Türk dillerini diğer dil ailelerinden farklı kılan mühim bir özelliği, konuşucularının uzun süre göçebe olarak yaşamışlığı ve bu yüzden bu dillerin sürekli birbirlerinden etkilenmiş olmalarıdır. Türk dillerinin çok sayıda aynı anlamda kullanılan ortak kelimelere sahip olmalarının yanı sıra cümle yapıları da hep aynı kalır. Bu yüzden Türk dillerinin bir dil ailesi olmadığı, tek bir dilin lehçeleri olduğu görüşü de yaygındır ve Türk lehçeleri, Çağdaş Türk yazı dilleri veya Türk dilinin kolları gibi adlandırıldıklarına da rastlayabiliriz. (Bakınız: “Dil” ve “Lehçe” tartışması)
Bu tabloda Türk dillerinde cümle yapısının aynı kaldığını gösteren bir örnek görebilirsiniz:
DillerCümle yapısıGagavuz TürkçesiUşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr.Türkiye TürkçesiÇocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor.AzerbaycancaUşaqlar məktəbdə dilimizi latin əlifbası ilə yazır.TürkmenceÇagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiýi bile(n) ýazýar.ÖzbekçeBolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi.UygurcaBalilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu.KazakçaBalalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı.KırgızcaBalalar mektepte tilibizdi latin alfaviti menen cazat.TatarcaBalalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza.
Tüm Altay dillerinde olduğu gibi Türk dillerinde de büyük ve küçük ses uyumu vardır, yazımda sözcükler son ekler alarak uzarlar ve cümle yapısı özne-nesne-yüklem sırasıyla oluşturulur. Kazakça örnek:

jaz (yaz)
jaz.u (yazı)
jaz.u.şı (yazıcı/yazar)
jaz.u.şı.lar (yazıcılar)
jaz.u.şı.lar.ım (yazıcılarım)
jaz.u.şı.lar.ım.ız (yazıcılarımız)
jaz.u.şı.lar.ım.ız.da (yazıcılarımızda)
jaz.u.şı.lar.ım.ız.da.ğı (yazıcılarımızdaki)
jaz.u.şı.lar.ım.ız.da.ğı.lar (yazıcılarımızdakiler)
jaz.u.şı.lar.ım.ız.da.ğı.lar.dan (yazıcılarımızdakilerden)

//
Tarih

Yüzyıllar boyunca Türk dillerini konuşan halklar göçebe hayatı sürdürmüşler ve özellikle İran, İslav ve Moğol gibi farklı toplumlarla birçok alanda etkileşimde bulunmuşlardır. Geniş bir tarihe yayılan bu etkileşim sürecinden Türk dilleri de önemli oranda etkilenmiştir. Bu etkileşim sürecinde Türk dilleri de kendi aralarında bazen birbirlerinden uzaklaşıp bazen de göçebe yaşam şekli nedeniyle tekrar yaklaşıp kaynaşmışlardır. Bu yüzden Türk dil grubu ve içindeki dillerin tarihi gelişimleri kısmen belirsizleştirmiş, bu yüzden Türk dillerinin sınıflandırılmasının birden fazla sistemi oluşmuştur. Günümüzde en genel kabul görmüş sınıflandırma sistemi Samiloviç‘in kalıtsal sınıflandırması olmakla beraber ayrıntılarda tartışmalar sürmektedir.

“Dil” ve “Lehçe” tartışması

Türkiye’de Türk dilleri ailesinin adlandırılması, ve bu dillerin sadece bir dil mi yoksa birçok diller mi oldukları hakkında farklı fikirler yaygındır. Türk Dil Kurumu yayınlarında, önceleri “Türk lehçeleri” adı benimsenmişken, sonraları bu ad yanında “Türk dilleri” deyimine de yer verildiği görülmektedir. Ankara Üniversitesi Türk dillerini öteden beri “lehçe” sayar ve “Türk dilleri” deyiminden kaçınır. İstanbul Üniversitesi ise, daha aşırı bir tutumla, “lehçe” deyimini yalnız Çuvaşça ve Yakutça gibi öbürlerinden çok farklı iki Türk dili için kullanmakta, bu diller dışındaki bütün Türk dillerini “lehçe”nin de altında bir konuşma türü (“variety of speech”) saydığı “şive” sözü ile adlandırmaktadır. Bu durumda, Türk dillerinin Türkiye’deki adlandırmalarında üç ayrı görüşle karşı karşıyayız demektir:

Türkiyenin dışında genel olarak dünyaca kabul gören dil biliminde, Türk Dil Kurumu ile Hacettepe Üniversitesi’nde (Türkolog ve Altayist Talat Tekin): Diller,
Ankara Üniversitesi’nin görüşü: Lehçeler,
İstanbul Üniversitesi’nin görüşü: Çuvaşça ile Yakutça lehçe, diğerleri şive.

“Lehçe”nin anlamı

Ana madde: Lehçe (dil bilimi)
Dil biliminde bir konuşma türünün dil mi yoksa lehçe (diyalekt) mi olduğunu saptamak için kullanılan tek dil bilimsel ölçüt karşılıklı anlaşılabilirlik (“mutual intelligibility”) ölçütüdür. Bu ölçüt, sıradan bir kimsenin dille ilgili şu yalın yargısına dayanır: “Aynı dili” konuşan insanlar birbirlerini anlayabilirler, ya da aksine birbirlerini anlamayan insanlar “ayrı diller” konuşuyorlar demektir.

Örnek: Altayca-Türkçe karşılaştırması [değiştir]

Ol onçozınañ ozo cortop oturdı = O, herkesten önce gitti.
Keçe eñirde bis kinodo bolgonıbıs = Dün akşam biz sinemada idik.
Bu biçik cûkta çıkkan = Bu kitap yakında çıktı.

Örnek: Hakasça-Türkçe karşılaştırması

Sírerge par kilerge miníñ mâm çoğıl = Size gelmek için vaktim yok.
Anıñ üçün ahça tölirge ayastığ = Onun için para ödemek yazık (olur).
Ol şkolanı ¤¤ dâ tôspan = O, okulu henüz bitirmedi.

Örnek: Çuvaşça-Türkçe karşılaştırması

Vírenekensem şkula kayríš = Öğrenciler okula gittiler.
Kíneke sítel šinçe vırtat = Kitap, masa(nın) üstünde duruyor.

Yukarıdaki Çuvaşça cümleleri Türk dil bilimi öğrenimi görmemiş, Çuvaşça öğrenmemiş bir Türk’ün anlayamayacağı derecede farklıdır. Türkçe bilmeyen bir Çuvaş’ın da bu cümlelerin Türkçe karşılıklarını anlayamayacağı açıktır. O halde, Çuvaşça ile Türkçe arasındaki karşılıklı anlaşılabilirlik oranı sıfırdır ve bunlar iki ayrı dildir. Yani yukarıda karşılaştırılan dillerin arasındaki farklılıklar “lehçe” denilebilmesi için yeterli değildir.

Türk dilleri ailesi

http://upload.wikimedia.org/wikipedi...n_Altai%29.png

Türk dillerinin ( ) dünyadaki diğer dil ailelerinin arasındaki yeri.
Toplam 40 ayrı dilden oluşan, 180 milyon ana dili olarak konuşanı ile Türk dilleri ailesi, Altay dilleri grubunda büyük farkla en büyük dil ailesini oluşturur. Dünyadaki bütün dil aileleri arasında yedinci büyük dil grubunu oluşturur ve önümüzdeki on yıllar içinde daha da büyüme kapasitesine sahiptir.
Dünyadaki büyük dil aileleri:

1. Hint-Avrupa dil ailesi
2. Çin-Tibet dil ailesi
3. Nijer-Kongo dil ailesi
4. Afro-Asya dil ailesi
5. Avustronezce dil ailesi
6. Dravid dilleri ailesi
7. Türk dilleri ailesi (Altay dilleri grubunda)

Türk dillerinin coğrafyası

http://upload.wikimedia.org/wikipedi...-Turkistan.png

Çin’in batısındaki Türk dilleri
Türk dilleri, Doğu ve Güneydoğu Avrupa, Batı, Orta ve Kuzeyasya gbi büyük bir coğrafyaya dağılmıştır. Bu bölge Balkanlar’dan Çin’e, İran’dan Kuzey Denizine kadar uzanır. Asya’nın yaklaşık otuz ülkesinde en az bir Türk dili, sözünü etmeye değer yaygınlıkta konuşulur. Bunun yanında Almanya’da büyük bir azınlık Türkiye Türkçesini ana dili olarak konuşur.

http://upload.wikimedia.org/wikipedi...rk_dilleri.png

Tüm Türk dilleri konuşanların sayısının dillere göre paylaşımı

Büyük Türk dilleri ve anlaşılabirlik

Türk dillerini konuşanların dörtte üçü, en büyük üç Türk dilinden birini kullanır:

Türkiye Türkçesi; 70 milyon ana dili olarak konuşanı vardır. Türkiye, Balkanlar, Batı ve Orta Avrupa’daki ikinci dil olarak konuşanlar ile 80 milyonu bulur.
Azerice (Azerbaycan Türkçesi); 30 milyon konuşucu: Azerbaycan ve Kuzeybatı İran.
Özbekçe; 24 milyon konuşucu: Özbekistan, Kuzey Afganistan, Tacikistan ve Batı Çin.

Bir milyondan fazla konuşucusu olan diğer Türk dilleri:

Kazakça 11 Mio. Konuşucu: Kazakistan, Özbekistan, Çin, Rusya
Uygurca 8 Mio Konuşucu: Çin- Sincan
Türkmence 6,8 Mio Konuşucu: Türkmenistan, Kuzey Iran
Kırgızca 3,7 Mio Konuşucu: Kırgizistan, Kazakistan, Çin Türkistanı
Çuvaşça 1,8 Mio Konuşucu: Rusyanın Avrupa kısmında
Başkırca 2,2 Mio Konuşucu: Başkıristan
Tatarca 1,6 Mio Konuşucu: (etnik olarak 6,6 Mio.) Merkez Rusyadan Batı Rusyaya kadar
Kaşgayca 1,5 Mio Konuşucu: Iranin Fars ve Çuzistan illerinde

Sayılar 3/2006 tarihli kaynaklardan alınmışdır. %5 - %10 daha yüksek sayılar gösteren kaynaklar bulmakta mümkündür.

http://upload.wikimedia.org/wikipedi...rk_gruplar.png

Tüm Türk dilleri konuşanların sayısı birbirini anliyabilen dillerden oluşan grublara ayrıldığında böyle bir paylaşım ortaya çıkmaktadır

Anlaşılabilirlik

Neredeyse tüm Türk dillerinin Sesbilim, sözdizim ve şekil bilgisi aynıdır. Sadece Çuvaşça, Halaçça ve Yakutça ile Dolganca gibi Sibirya Türk dilleri bu noktalarda farklıdır. Bunun yanında komşu ülkelerin sınırlarında kaynaşmadan ileri gelen ve bazen dil gruplarının sınırlarını da aşan lehçeler bulunur.
Türk dilleri birbirlerini anlayabilen dillerden oluşan gruplara ayrılır. En büyük grup Türkiye Türkçesi, Azerice ve Türkmenceyi içine alan Oğuz grubudur. Diğer gruplar, Uygur, Kıpçak, Ogur, Sibirya ve Argu gruplarıdır. Aynı grubun içinde yer alan dillerin arasındaki fark bir lehçe farkı kadardır, ancak iki farklı gruba ait dilin arasında anlaşabilirliği zorlaştıran ya da imkansız kılan gramer farkları vardır. Buna rağmen tüm dillerde neredeyse hep aynı kalan birçok kelime vardır:
Eski TürkçeTürkiye TürkçesiAzerbaycan TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurc aanaan neanaeneanaanaonaanaburunburunburunburunborınmurι n burunburunqolkolqolqolqulqolqo‘lkolyolyolyol&yacut e;olyuljolyo‘lyolsemizsemizsemizsemizsimezsemizsem izsemiztopraqtopraktorpaqtopraqtufraqtopıraqtupro q tupraqqankanqanganqanqanqonqankülkülkülkülköl külku lkülsubsususuwsusuwsuvsuaqakağakaqaqoqaqqarakara qa ragaraqaraqaraqoraqaraqızılkızılqızılqyzylq� �zılqız ılqizilqizilkökgökgöygökkükkökko‘kkök
(Daha fazla örnek için buraya bakınız: Sözlük karşılaştırması)

Türkçe ulusal diller

http://upload.wikimedia.org/wikipedi...k_grup_dil.png
Türkiye Türkçesi, Azerice, Türkmence, Kazakça, Kırgızca ve Özbekçe, ülkelerinin ulusal dilidir. Bunun yanında bazı özerk Türk Cumhuriyetlerinde ve bölgelerinde resmi dil olarak geçenler vardır: Çuvaşça, Kumıkça, Karaçay-Balkarcası, Tatarca, Başkırca, Yakutça, Çakasça, Tuva, Altayca ve Çin’de Uygurca.

Ülkelere göre Türk dilleri

Türk dilleri Avrupa’nın ve Asya’nın otuz ülkesinde konuşulur. Tablo alt gruplara ayrılmıştır ve sayılar sadece ana dili olarak konuşanları göstermektedir.
Grup ve dilleriKonuşanların
sayısıKonuşulduğu ülkelerOGUR ya da BOLGAR grubuÇuvaşça1,8 milyonRusya (Çuvaşistan) 1,8 milyon, Kazakistan 22.000KIPÇAK grubuKaraimceölmek üzere †Litvanya 20, Ukrayna <10, Polonya <10Kumukça280.000Rusya (Dağıstan)Karaçay-balkarça250.000Rusya (Karaçay-Çerkezye, Kabardino-Balkarien)Kırım-Tatarcası500.000Ukrayna 200.000, Özbekistan 190.000, Kırgızistan 40.000Tatarca6,5 milyonRusya 5.500.000 Özbekistan 470.000, Kazakistan 330.000, Kırgızistan 70.000,
Tacikistan 80.000, Türkmenistan 50.000, Ukrayna 90.000, Azerbeycan 30.000
etnik olarak Tatarlar: 6,6 milyonBaşkırca1,8 milyonRusya 1,7 milyon, Özbekistan 35.000, Kazakistan 20.000Nogayca70.000Rusya (Kuzeykafkas)Karakalpakça400.000ÖzbekistanKazak� �a1 1 milyonKazakistan 8 milyon, Çin 1 milyon, Özbekistan 800.000, Rusya 650.000, Moğolistan 100.000Kırgızca3,7 milyonKırgızistan 3,3 milyon, Özbekistan 200.000, Çin 200.000OĞUZ grubuTürkçe (Türkiye Türkçesi)76 milyonTürkiye 70 milyon, Balkan 2,5 milyon, Kıbrıs 180.000, Rusya 300.000,
Almanya 2,5 milyon, batı ve orta Avrupa 700.000Gagavuzca330.000Moldavya 170.000, Balkan 130.000, Ukrayna 20.000, Bulgaristan 10.000Azerice30 milyonIran 20 milyon, Azerbeycan 8 milyon, Türkiye 500.000, Irak 500.000, Rusya 350.000,
Gürcistan 300.000, Ermenistan 200.000Türkmence6,8 milyonTürkmenistan 3,8 milyon, Iran 2 milyon, Afganistan 500.000, Irak 250.000, Özbekistan 250.000Horasan-Türkçesi400.000Iran ( Horasan ili)Kaşgayca1,5 milyonIran (Fars, Kuzistan illeri)Aynallu7.000Iran (Markazi, Ardebil ve Zanjan illeri)Afşarca300.000Afganistan (Kabul, Herat), Kuzeydoğu-IranŞalarca55.000Çin (Qinghay ve Gansu illeri)UYGUR grubuÖzbekçe24 milyonÖzbekistan 20 milyon, Afganistan 1,5 milyon, Tacikistan 1 milyon, Kırgızistan 750.000,
Kazakistan 400.000, Türkmenistan 300.000Uygurca8 milyonÇin (Sincan Uygur Özerk Bölgesi ya da Doğu Türkistan) 7,2 milyon, Kırgızistan 500.000, Kazakistan 300.000Yugurca5.000Çin (Gansu ili)Aynu (Türk dili) (Japon kavimi Aynu ile ilgisi yoktur)7.000Çin (Sincan Uygur Özerk Bölgesi)SİBİRYA grubuYakutça360.000Rusya (Yakutistan Özerk Bölgesi)Dolganca5.000Rusya (Taymir Özerk Bölgesi)Tuvince200.000Rusya (Tuva Özerk Bölgesi) 170.000, Moğolistan 30.000Tofalarcaölmek üzere †Rusya (Tuva Özerk Bölgesi)Hakasça65.000Rusya (Hakasya Özerk Bölgesi)Altayca50.000Rusya, Altay Özerk Bölgesi)Şorca10.000Rusya, Altay Özerk BölgesiÇulimce2.500Rusya, Kuzey Altay Özerk Bölgesi)ARGU grubuHalaçca42.000İran (merkez il, Kom ve Arak arasında)TOPLAM169.438.500

Tükenmek üzere olan Türk dilleri

Bazı diller sadece birkaç yaşlı kişi tarafından konuşulmaktadır ve yok olma yolundadırlar. Kaybolmak üzere olan diller şunlardır:

Güney Sibirya’da Tofa ya da Karagasça
Litvanya’da ve Polonya’da Karaimce
Musevi-Kırım-Tatarcası
Kuzeybatı Çin’de I-li Turki (I-li ovasında).

Sadece birkaç bin konuşanı kalmış olanlar:

İran’da Aynallu dili
Çin’de Yugurca (Gansu ili)
Kaşgarca (Kaşgar ili)
Kuzey Sibirya’da Dolganca
Güney Sibirya’da Çulimce (Altay bölgesinin kuzeyinde Çulım ırmağı kenarında).

Diğer Türk dilleri böyle bir yok olma tehlikesi taşımıyor ve büyük Türk dillerinin konuşucu sayısı giderek artmaktadır.

Türk dillerinin sınıflandırılması

Sınıflandırma sorunları

Dillerin benzerliğinden ve tarihte birbirlerinden çok etkileşmiş olmalarından dolayı, Türk dil grubunun sınıflandırılması kolay değildir. Ayrıca Türk halklarının geçmişteki göçebe yaşam tarzı coğrafi sınırlar çizilmesini de zorlaştırır. Bu yüzden farklı sınıflandırmalara rastlamak mümkündür. Çoğu, Rus dil bilimcisi Aleksander Samoiloviç‘in 1922′de yaptığı sınıflandırmanın üzerine kurulmuştur. Dil ailelerindeki sınıflandırmaların genellikle genetik bilgilere dayanarak yapılmasına rağmen, Türk dil grubunda coğrafi dağılım daha büyük rol oynamaktadır.

Çuvaşçanın farkı

Çuvaşça, çoktan ölmüş eski Ön Bulgar dili ile birlikte diğer Türk dillerine daha uzak kalan Bolgarca dalını oluşturur. Bazı bilimciler, diğer Türk dillerinden farklı olduğu için Çuvaş dilini gerçek Türk dili olarak tanımazlar. Bu büyük farkın, diğer Türk dillerinden daha erken ayrılmasından kaynaklanmış olup olmayacağı sorusu henüz yanıtlanamamıştır. Bu farklardan birisi diğer Türk dillerinde sonu /-z/ ile biten sözcüklerin /-r/ ile bitmesidir:
Çuvaşca “tahar”, ama Nogayca “togiz” – (”dokuz”) Çuvaşca “kör”, ama Türkçe “köz” Çuvaşça Rusya’nın Avrupa tarafında, Moskova’nın doğusunda Çuvaşistannda 1 milyon kişi tarafından konuşulur. Başkıristan ve Tataristan’daki konuşucuları ile birlikte toplam 1,8 milyon konuşanı vardır. Çuvaşlar Hristiyan-Ortodoks’tur ve Kiril alfabesi’ni kullanırlar, Çuvaşça dergiler, gazeteler, radyo ve TV programları vardır. Kendilerini kültürel ve tarihsel olarak İdil Bulgarlarının torunları olarak görürler.

Halaçcanın farkı

Diğer Türk dillerine en uzak kalan Halaç dilidir. Dil bilimcisi Gerhard Doerfer‘in görüşüne göre Halaç, Türk dillerinin Argu grubunun son üyesidir. Türkçe’den çok erken ayrılmış ve 13. yüzyılda İran’da, etrafı Farsça konuşanlarla çevrili kalmıştır. (Yani ETHNOLOGUE 2005′te [1] iddia edildiği gibi, Azerice ile yakın akrabalığı yoktur). Halaç bugün 40.000 kişi tarafından İran’ın Kom ve Akar illerinde konuşulur ve İran’daki Türk dilleri arasında en ilginçlerindendir. Diğer lehçelerden ayrı kalması ve Farsça’dan etkilenmesine rağmen, ana dilden parçalar korumuştur. Ancak sesi Farsça’ya benzer.

Diğerleri

Türk dillerinin diğer dört grubu günümüzdeki coğrafi dağılımlarına göre değil, eski kavimlerin dağılımına göre sınıflandırılmıştır. Böylece;

Kıpçakça: Kuzeybatı Türkçe
Oğuzca: Güneybatı Türkçe
Uygurca: Güneydoğu Türkçe ve
Sibirya Türkçesi diye ayrılırlar.

Yakutça ve Dolganca da uzun süre ayrı kalmalarından dolayı diğer Türk dillerinden farklıdır. Bu diller zamanla daha çok Tunguz ve Moğol dillerine yaklaşmışlardır, diğer dillerdeki Arapça ve Farsça sözcükler bunlarda bulunmaz.
Müslüman Türk halklarının dillerinin benzemesinde, İslam’a geçişle birlikte Arapça ve Farsça’dan etkilenmiş olmalarının da payı vardır. Eski Sovyetler Birliği’nde yaşayanlar Rusça’dan da etkilenmişlerdir.

Modern dil biliminde sınıflandırma

En son verilere göre, (B. Johanson-Csató, The Turkic Languages 1998), Türk dil grubunun sınıflandırması şu şekilde yapılır (konuşucu sayıları 2006 yılına göre verilmiştir):
Türk dili

Ogurca (yada Bolgarca)
- Bolgarca (ölü), Çuvaşça (1,8 milyon)
Türkçe (Genel isim olarak kullanımı)
- Kıpçakça (Kuzeybatı Türkçe)
  - Batı: Kırım-Tatarcası (500.000), Kumıkça (280.000), Karaçay-Balkarcası (250.000), Karaimce (ölmek üzere), Kumanca (ölü)
  - Kuzey: Tatarca (6,6 milyon), Başkırca (2,2 milyon)
  - Güney: Kazakça (11 milyon), Kırgızca (3,7 milyon), Karakalpakça (400.000), Nogayca (70.000)
- Oğuzca (Güney-Batı Türkçe)
  - Batı: Türkiye Türkçesi (60 milyon, ikinci dil olarak konuşanlarla 70 milyon), Azerice (30 milyon, ikinci dil olarak konuşanlarla 35 milyon), Gagavuzca (330.000)
  - Doğu: Türkmence (6,8 milyon), Horosan-Türkçesi (400.000 ?)
  - Güney: Kaşgayca (1,5 milyon), Afşarca (300.000), Aynallu dili (7.000), Sonkori (?)
  - Salar: Salarca (60.000)
- Uygurca (Güneydoğu Türkçe)
  - Çagatay Çagatayca (ölü)
  - Batı: Özbekçe (24 milyon)
  - Doğu:
    - Eski Türkçe (Orhon Kök, Yenisey Kök, Eski Uygurca, Karahanlıca) (ölü)
    - Uygurca (8 milyon)
    - Yugurca (Batı Yugur) (5.000)
    - Aynu dili (Ainu) (7.000)
    - İli Turki dili (100)
- Sibirce (Kuzeydoğu Türkçe)
  - Kuzey:
    - Yakutça (360.000), Dolganca (5000)
  - Güney:
    - Yeniseyce Çakasça (65.000), Şorca (10.000)
    - Sayan Tuvince (200.000), Tofa (Karagasça) (ölü)
    - Altayca Altayca (50.000) (lehçeleri: Oyrotça; Tuvaca, Kumanda, Ku; Teloytca, Telengitçe)
    - Çulim Çulimce (500)
- Argu
  - Halaçca (Kalayca) (42.000)

Sınıflandırmanın kriterleri

Üstteki sınıflandırmada coğrafi dağılımın yanısıra geleneksel dil biliminin kriterleri de dikkate alınmıştır:

Ogur dil grubundaki /-r/ yerine /-z/ kullanılması, bu dil grubunu diğerlerinden ayırır.
Sibirya-Türk dillerini diğerlerinden farkına bir örnek: Tuvaca dilinde “adak”, Yakutça “atah” diğerlerinde ise “ayak” denir. Sadece Halaç dilinde “hadak” denir.
Oğuz dil grubu diğerlerinden sonek başlatan /G/’nin eksik olmasıyla ayrılır. Örnek: “kalan” (kalmak), diğer Türk dillerinde “kalGan”; “bulanmak”, diğerlerinde “bulGanmak”.
Sonekin sonuna eklenen /G/ güneydoğu Türk grubunu kuzeybatı grubundan ayırır: Uygurca “taglik” ama Tatarca “tawlı” – (dağlık).

Sözlük karşılaştırması

Bu tablo, önemli sözcükleri farklı Türk dillerinde karşılaştırır, böylece Çuvaşça’nın ve Yakutça’nın farklığını ve diğerlerinin birbirine yakınlığını görmemizi sağlar. Bazı sözcüklerin tabloda eksik olması, o dilde o sözcüğün varolmadığı anlamına gelmez. Bazı dillerde bazı sözcükler farklı etimolojik kökten gelirler ve bu yüzden karşılaştırılması anlamlı değildir.
Eski TürkçeTürkiye
TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşcaataataataotaanaanneeneanaanaonaanaan’no’guloğulo� �u lul, uğılulo’giloghuluolyvuler(kek)erkekerkekiryerkek er kakärerarkyzkızgyzqızqιzqizqizky:sχe’rkišikişi kişi keşekisikihikelingelingeli:nkilenkelinkelinkelink y lynkilenEski TürkçeTürkiye
TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşcajürekyürekýürekyöräkzhürekyurakyürä ksüreqqa nkanga:nqanqanqonqanqa:njonbašbaşbaşbaşbasbaşb aspu šqylkılqylqılkylkylkylkylχe’le’rközgözgözküz közko’ zközkoskörkirpikkirpikkirpikkerfekkirpikkiprikki rp ikkirbi:χurbukqulqaqkulakgulakqolaqqulaqquloqqulaq gulka:kχo’lgaburunburunburunborınmurιnburunburunm u runqolkolgolqulqolqo’lqolχolel(ig)elel ili:ala’barmakparmakbarmakbarmaqbarmoqbarmaqtyrnaq tırnakdyrnaqtırnaqtιrnaqtirnoqtirnaqtynyraqtizdi zd y:zteztizetizzatiztüsäχbaltyrbaldırbaldyrbaltı rbal dyrboldyrbaldirballyradaqayakaýaqayaqayaqoy oqataqqarynkarıngarynqarınqarιnqorinqor(saq)qary nχ yra’mEski TürkçeTürkiye
TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşcaatatatatatotatatutsiyirsığırsygyrsíır (sıyır)siyιrsigirytititetiytititytjydabalyqbalı kba lykbalıqbalιqbaliqbeliqbalykpola’bitbitbitbetbiyt b itpitbytpyjdaEski TürkçeTürkiye
TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşcaevevöýöyüyuyöyavotagotağotaqotaqotoqot u:yol yolyo:lyulzholyo’lyolsuolsolköprüqköprüköprik üpark öpirko’prikkövrükkürpeoqokokuko’qoqoχuguototut oto’ totuotvotkülkülkülkölkülkulkülkülkö’lsuvsu suwsywsu wsuvsuuisyvkemigemigämikimäkemekemakimkölgölk� �lkül kölko’lkölküölatovadaadaatanaralorolaralodukü nešgü neşgünqoyaşkünkünkünχövelbulutbulutbulutbol ıtbultb ulutbulutbylytpeletyulduzyıldızýyldyzyold ız zhuldιzyulduzyultuzsulusça’lta’rtopraqtopraktopra k tufraqtopιraqtuproqtupraqtoburaχto’pratöpütepede pe tübätöbetepatöbötübe’yağacağaçagaçağaç ağaštenritan rıtaňrytäñretängritanaraturaEski TürkçeTürkiye
TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşcauzunuzunuzynozınuzιnuzunuzunuhunvoromyanyyeniyany y añazhangayangiyengisanaçenesemizsemizsemizsimezs em izsemizsemizemissama’rtoludoludo:lytulıtolιto’lat o luqtolorutulliaqakakaqaqoqaqqarakaragaraqaraqaraqo raqaraχaraχoraqyzylkızılgyzylqızılqızılqizil qizilk yhylχerlekökgökgökkükkökko’kkökküöqkovakSayılarEski TürkçeTürkiye
TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşca1birbirbirberbirbirbirbi:rperre2ekiikiikiikeyekiik kiikkiikkiikke’4törtdörtdö:rtdürttörtto’rttö ttüört 7yetiyediyedicidezhetiyettiyättäsette10onono:nun on o’nonuonvonu100yüzyüzyü:zyözzhüzyuzyüzsü:ss er