Birleşik cümle
 

2. Birleşik Cümle

Bir temel cümle ile onun anlamını tamamlayan en az bir yan cümlecikten meydana gelen cümlelerdir.Yani yapısında birden fazla cümle bulunduran cümlelerdir.


Temel cümleyle yan cümlenin bir araya geliş şekillerine göre birleşik cümleler çeşitlere ayrılır.


a. Girişik Birleşik Cümle

Bu tür cümlelerde yan cümlecik temel cümleciğin herhangi bir öğesi olabildiği gibi, bir öğenin parçası da olabilir.


Girişik birleşik cümleler, fiilimsilerle ve çekimli fiillerle kurulur.


Havaların ısınması / tatil düşkünlerini sevindirdi. Özne

Çadırları çalanlar / bulunamadı. Sözde özne

Evlerin ne zaman biteceğini / bilmiyoruz. Nesne

Yarın / bir tanıdığa / gideceğiz. Dolaylı tüml.

Babasını karşısında görünce / çok sevindi. Zarf tüml.

Havalar soğuduğundan / artık dışarı çıkmıyor. Edat tüml.

Ellerim takılırken / rüzgarların saçına

Asıldı arabamız bir dağın yamacına,



b. İç İçe Birleşik Cümle

Bir temel cümleyle, herhangi bir sebeple onun içinde kullanılan bir yardımcı cümleden oluşan cümlelerdir.

Yardımcı cümle de temel cümle gibi bağımsız bir cümle yapısındadır.

Asıl yargı sonda bulunur.



]Yardımcı cümle nesne olarak kullanılabilir. Alıntı hâlindedir.

Adam, / “Kartınız geçerli değil.” / demez mi?

Şark için “Ölümün sırrına sahiptir.” derler.



]Yardımcı cümlenin yüklemi “de, zannet-, san-, bil- gör-, görün-, farzet-, düşü-“ fiillerinin çekimli şekli olabilir.

“Seni göremedim diye bu bahar

İçimde bin türlü duygunun isyanı var.”

Yaşamak zevki nedir bilmez ölümden korkan

“Savaşı önce kendime karşı kazanmalıyım.” diye düşündü.



]Yardımcı cümle ana cümle içinde bir isim tamlamasının tamlayanı olarak bulunabilir.

Iraklardan bir dondurmacının “Vişnelim var, kaymaklım” nidası titreyerek dağılıyordu.

Artık “Ev alma komşu al.” atasözünün hükmünün kalmadığına inanıyorum.



]Yardımcı cümle edat grubu olabilir.

Gönül Anadolu’da Yunus Emre’nin “Taştın yine deli gönül / Sular gibi çağlar mısın” gibi mısralarıyla şahlanır.



c. İlgi Cümlesi

Temel cümlenin herhangi bir öğesi olan veya bir öğenin açıklayıcısı olan yan cümleciğin, bağlı bulunduğu veya açıkladığı öğeye “ki” bağlacıyla bağlanması sonucu ortaya çıkan cümleye ilgi cümlesi denir.

Bu cümlelerde ki atılarak yan cümleciğin hangi öğeye bağlı olduğu görülür.


Muhsin, / ki öğrencilerimizdendir, / böyle bir şey yapmaz.

Öğrencilerimizden olan Muhsin...

Dün gece, / ki oradaki son gecemizdi, / çok eğlendik.

Oradaki son gecemiz olan dün gece...


Duydum ki o da ziyarete gelecekmiş.


d. Şartlı Birleşik Cümle

Bir temel cümle ve onun şartı olan bir cümleden oluşan birleşik cümlelerdir.

Şart cümlesi tek başına yargı bildirmez; ana cümleyi zaman, şart, sebep ve benzetme yönlerinden tamamlar. Onun zarfı olarak kullanılır.


Hava güzel olursa / yarın pikniğe gideriz.

Çanakkale’yi de gezerdik, / vaktimiz olsaydı.

Cihanın yurdu hep çiğnense, çiğnenmez senin yurdun.

“Havaya bakarsam hava alırım

Toprağa bakarsam dua alırım

Topraktan ayrılsam nerde kalırım

Benim sadık yarim kara topraktır.”

Artık demir almak günü gelmişse zamandan

Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.



*Bazı kalıplaşmış şart cümleleri özne veya nesne de olabilir.

Ne yapsa faydasız.



*İstek bildiren şart eki bağımsız cümle kurar. Ancak istek ifadesinde de yargının kuvvetli olmadığı sezilmektedir.

Bir gün çıkıp gelsen, vursan kapıma

Atılsan boynuma kollarını açarak

Otursan dizlerime yaramaz bakışlarla

Konuşsan yine öyle yarım yamalak. (YBB)