Adlar (isimler)
 

ADLAR (İSİMLER)



Bütün sözcük türleri,iki gruba ayrılarak değerlendirilir.


A)Ad Soylu Sözcükler:





1)Ad (İsim)


2)Sıfat (Önad)


3)Zamir (Adıl)


4)Zarf (Belirteç)


5)Edat (İlgeç)


6)Bağlaç


7)Ünlem





B)FİİLLER (Eylemler)





1)Adlar:Varlıkları ya da kavramları karşılayan,onları tanımamızı sağlayan sözcüklere ?ad? denir.Bir kelimeye -mek, -mak ya da -ma, -me olumsuzluk ekini getiremiyorsak o kelime addır.





*Bahçe, kum, Ali, kitap, çanta, Almanya, Merkür,?


İsimleri:


A)Görev ve anlamlarına göre,


B)Varlıkların türüne göre,


C)Varlıkların sayısına göre,


D)Yapılarına göre olmak üzere 4grupta inceleyebiliriz.





GÖREV VE ANLAMLARINA GÖRE İSİMLER





1)Somut İsimler:Taş,kitap,çiçek,?


2)Soyut İsimler:Akıl,sevgi,saygı,şeytan,iyilik,keder,?


3)İş ve Eylem Gösteren İsimler:Fiil soylu kelimelere ?-mek, -mak, -ış, -iş, -me, -ma? ekleri getirilerek türetilen ve iş,oluş,eylem bildiren isimlerdir.Bunlara ?fiilimsi? (isim-fiil) de denir.


*Çalışmak, uyumak, dokunma, eğlenme, bakış, gülüş,?





VARLIKLARIN TÜRÜNE GÖRE İSİMLER





1)Özel İsimler:Tek olan,diğer varlıklara benzemeyen varlıkların özel adlarıdır.


*Köroğlu, Nedim, Türkçe, Mehmet,Minnoş, Pamuk, Türk Dil Kurumu,...


2)Tür (Cins) İsimleri:Aynı türden birçok varlığın ortak adlarıdır.


*El, ayak, kardeş, amca, kedi, kaşık,şehir, kasaba,?





VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER





1)Tekil İsimler:Aynı türden varlıkların bir tekinin adıdır.


*Çocuk, ay, kalem, kitap, elbise,?





2)Çoğul İsimler:-ler,-lar çokluk ekini almış isimlerdir.


*Çocuklar, ağaçlar, kitaplar, öğrenciler,?





3)Topluluk İsimler:Biçim bakımından tekil göründüğü halde çokluk ya da topluluk anlamı veren adlardır.


*Ordu, alay, sürü, kurultay, meclis, takım,?


YAPI BAKIMINDAN İSİMLER





1)Basit İsimler:Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir.


*Araba, insanlar, evimiz, yoldan, tahtayı, çanta, kuşlarım,?





2)Türemiş İsimler:İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden yapım ekiyle türeyen isimlerdir.


*Yol-cu, meslektaş, silgi, ölüm,?





3)Birleşik İsimler:İki ismin aralarına başka bir kelime girmeyecek şekilde birleşip kalıplaşmasıyla oluşan isimlerdir.


*Anayurt, Çanakkale, açıkgöz, boşboğaz, aslanağzı, gecekondu, ateşkes, biçerdöver, bakarkör, giderayak,?


İSİM TAMLAMALARI





1)Belirtili Ad Tamlaması:Tamlayanın ?-in? ilgi ekini tamlananın da ?-i,si? 3.tekil kişi iyelik ekini aldığı tamlamalardır.





NOT:Belirtili isim tamlamasını bulmak için tamlanana neyin,kimin sorularını sorarız.


Türkçe?nin önemi,


Yolun sonu,


Ali?nin amcası,


Arabanın boyası,


Fırtınanın gücü,


Bizim köyümüz.





2)Belirtisiz Ad Tamlaması:Tamlayanı yalın halde bulunan,tamlananı 3.kişi iyelik ekini alan tamlamalardır.


*Sokak kapısı,


*Tarla kuşu,


*Çam ağacı,


*Okul müdürü,


*Hızlı koşanı (sıfat)


*Devlet memurları





NOT:Belirtisiz isim tamlamasını bulmak için tamlanana ?-ne? sorusunu sorarız. ?Nasıl,ne kadar,kaç,hangi? gibi sorular sıfat tamlamasını buldurur.





3)Takısız Ad Tamlamaları:Tamlayan ve tamlananın tamlama ekleri almadan oluşturdukları ad tamlamasıdır.Bu tür tamlamalarda tamlayan,tamlananın ya neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır.


*Yünden çorap


*Çelik tencere


*Ahşap dolap


*Taş duvar


*Bakır tel





Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtiyor. Tamlayanla tamlananın arasına ?den? ekini getirdiğimizde anlam bozulmuyor.Oysa sıfat tamlamalarında bozulur.





*Sarı çorap (sıfat)


*İnci (gibi) diş


*Kömür göz


*Altın kalp


*Çelik bilek


Tamlayan,tamlananın neye benzediğini ifade ediyor.Tamlayanla tamlananın arasına ?gibi? edatını getirirsek sıfat tamlamasıyla karıştırmayız.Çünkü sıfat tamlamalarının arasına ?gibi? edatını getiremeyiz.


NOT:Takısız isim tamlamalarının tamlayanları doğada tek başına bulunurken sıfat tamlamalarındaki doğada tek başına bulunmaz.





4)Zincirleme Ad Tamlamaları:Bir ad tamlamasının üçüncü bir adla ya da başka bir ad tamlamasıyla oluşturduğu tamlamaya zincirleme ad tamlaması denir.


*Bahçe kapısının anahtarı


b.siz ad tam. ad


zincirleme ad tam.


*Çevre yolunun ağaçlandırma çalışmaları


b.siz ad tam. b.siz ad tam.


zincirleme ad tam.





Ad Tamlamalarıyla İlgili özellikler:





1)Belirtili ad tamlamalarında tamlayan çoğul,tamlanan da belgisiz bir sözcük olursa tamlayan eki ?-in? yerine ?-den? eki kullanılabilir.


*Aşağıdakilerden hangisi (Aşağıdakilerin hangisi)


*Yolculardan biri (Yolcuların biri)





2)Belirtili ad tamlamalarında kimi zaman tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.


*Tadı yok sensiz geçen günlerin.





3)Belirtili ve zincirleme ad tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sözcükler girebilir.


*Masanın ayağıMasanın kırık ayağı)


*Evin borcu.(Evin bir türlü bitmek bilmeyen borcu)





4)Belirtili ad tamlamalarında tamlayan,tamlanan ya da ikisi birden zamir olabilir.


*Onun kızı (Tamlayan zamir)


*Çocukların bir çoğu (Tamlanan zamir)


*Onların bir çoğu (Tamlayan da tamlanan da zamir)





5)Tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer.Bunlara ?tamlayanı düşmüş ad tamlaması? denir.


*Olayı bize babası anlatmıştı. (Onun babası)


*Evimiz çok güzel oldu. (Bizim evimiz)


*Paran var mı?(Senin paran)





6)Bir tamlayan,birden çok tamlanan için;bir tamlanan da birden çok tamlayan için ortak kullanılabilir.


*Evin kapısı ve penceresi açık kalmıştı.(Tamlayan ortak)


*Ahmet?in,Murat?ın ve Deniz?in velisi toplantıya katılmadı.(Tamlanan ortak)


ADLARDA KÜÇÜLTME





Adlarda küçültme ?cik ve ceğiz? ekleriyle sağlanır.


*Şu tepeciği aşarsak köy görünür.(Küçük tepe)


*Çocukcağız evin yolunu şaşırdı.(Küçük çocuk)





Adların sonuna getirilen ?cik,ceğiz? ekleri adlara değişik anlamlar da katabilir.





*Anneciğimi çok özledim.(Sevgi)


*Bir milyarcık borç verir misin?(önemsememe-azımsama)





NOT:-cik eki kimi zaman somut bir varlığa ad oldukları zaman küçültme anlamını yitirebilir.


*Mehmetçik (Türk askeri)


*Gelincik (Çiçek ismi)


*Maymuncuk (Kapı kilidini açan araç)


ÇOĞUL EKİNİN (-LER,-LAR)GÖREVLERİ VE EKLENDİĞİ SÖZCÜKLERE KATTIĞI ANLAMLAR:


-Ler,-lar eki eklendiği sözcüğe her zaman çoğul anlamı katmaz;farklı anlam ilgileri de katabilir.





*Birazdan Zeynepler gelir.(Belirli bir aileyi belirtiyor)


*Bu cami Karahanlılar döneminde kalma.(Sülale,soy anlamı katmış)


*Müdür Beyler henüz gelmediler.(Saygı)


*Hanımefendiler daha uyanmadılar. (Alay,küçümseme, sitem anlamı katmış)


*On yaşlarında bir çocuktu.(Yaklaşık anlamı katmış)


*Hasta ateşler içinde kıvranıyordu.(Abartma)


*Anadalu?da Yunus?lar bitmez.(Özel ada benzerleri anlamı katmış)


*Akşamları televizyon seyrederim.(Belgisiz sıfat yerine geçerek ?her? anlamı katmış)