Ahmet Adnan Saygun
 

Ahmet Adnan Saygun

Adnan Saygun, (Ahmed Adnan Saygun) (d. 7 Eylül 1907, İzmir – ö. 6 Ocak 1991, İstanbul). Klasik batı müziğinde yapıtlar vermiş bir Türk bağdarı, müzik eğitimcisi ve budun müzik bilimcisidir (etnomüzikolog). İlk Türk operasının bestecisi de olan Saygun, devlet sanatçısı ünvanını alan ilk sanatçıdır. Cumhuriyet Dönemi Türk musikisinin en çok seslendirilen eserlerinden Yunus Emre orotoyosu en önemli yapıtıdır.

Yaşamı

Din bilginleri yetiştirmiş İzmirli köklü bir aileden gelen Adnan Saygun'un babası sonradan İzmir Milli Kütüphanesi'nin kurucuları arasında yer alacak olan Mahmut Celalettin Bey'dir.

Adnan Saygun, daha ilkokul yıllarında başladığı müzik çalışmalarına, sanat eğitimine ağırlık veren bir okul olan İzmir İttihat ve Terakki İdadisi 'nde, 13 yaşında İzmir'de İsmail Zühtü'den ders alarak sürdürdü. 1922 yılında Macar Tevfik Bey 'in öğrencisi oldu. 1925 yılında Fransız La Grande Encyclopedie'den müzikle ilgili makaleleri çevirerek birkaç ciltlik büyük bir 'Musiki Lugati' meydana getirdi. 1926 yılında İzmir Erkek Lisesi'nde bir süre müzik öğretmenliği yaptıktan sonra, 1928 yılında devlet bursuyla müzik eğitimi için Paris'e gönderilen Saygun, Opus I sıra numaralı Divertissement adlı orkestra eserini de öğrenciliği sırasında bu kentte yazmıştır. Saygun’un bu bestesi 1931 yılında Paris’teki bir beste yarışmasında ödül kazanmış, Paris ve Varşova 'da seslendirilmiştir. Eser böylece, 1925'de Cemal Reşit Rey 'in yine Paris'te seslendirilmiş bulunan iki eserinden sonra yurtdışında icra edilen üçüncü Türk orkestra eseri olmuştur.

Saygun, 1931'de Türkiye'ye dönüp bir süre müzik öğretmenliğinden sonra, 1934 yılında Cumhurbaşkanlığı Orkestrası bir yıl boyunca yönetti. CSO şefi olduğu dönemde devlet başkanı Atatürk 'ün talebiyle, Türkiye'yi ziyaret edecek olan İran Şahı şerefine ilk Türk operası olan op.9 Öz Soy Operasını bir ay gibi çok kısa bir sürede yazdı. Bu opera, Türk Milleti’nin doğuşunu, İran ve Türk milletlerinin kökü uzak tarihe dayanan kardeşliğini ifade etmekteydi.

Devlet konservatuvarlarında etnomüzikoloji bölümleri açılması yönünde çalışmalar yapmış, ancak bunlar Atatürk'ün desteğine rağmen maalesef ilgili kurumlarca hayata geçirilememiştir.

Saygun, 1934 yılında yine Atatürk'ün talebiyle Taşbebek operasını besteledi. Bu operada yeni Cumhuriyet insanının doğuşunu anlattı.

Kulağındaki bir rahatsızlık nedeniyle tedavi için İstanbul'a giden Saygun, İstanbul Belediye Konservatuvarı'nda öğretmenliğe geri döndü. Saygun, Yunus Emre Orotoryosu adlı ünlü yapıtının seslendirilişine kadar sürecek olan bir gözden düşme dönemine girmişti. Ankara'da yeni bir konservatuvar kurma çalışması vardı ne var ki bu çalışmalar Saygun'un savunduğu kültürel ulusallık fikrini değil, evrensel müzik anlayışını destekleyenler tarafından sürdürülmekteydi. Konservatuvar, bu iş için danışman olarak getirilen konservatuvar Paul Hindemith'in evrenselci müzik görüşleri doğrultusunda 1936 yılından kuruldu. Adnan Saygun ise 1936 yılında ülkemize gelen Macar besteci ve etnomüzikolog Bela Bartok a Anadolu gezisinde eşlik etmekteydi. Birlikte özellikle Osmaniye dolaylarından derledikleri türküleri notalaştırdılar. Çalışmaları, Bela Bartok’un Türkiye’deki Halk Müziği Araştırmaları başlıklı bir kitap haline getirilerek 1976 yılında Macar ilimler Akademisi tarafından İngilizce bastırılmıştır.

Saygun'un 1942'de tamamladığı Yunus Emre Oratoryosu 1946 yılında Ankara’da seslendirildi ve büyük başarı kazandı. En önemli eseri kabul edilen bu eser, daha sonra Paris'te ve 1958'de Birleşmiş Milletler kuruluş yıldönümü verilesiyle New York 'ta ünlü orkestra şefi Leopold Stokowski yönetiminde seslendirilmiştir. Bu eserle Saygun, çocukluğunda İzmir Kemeraltı Çarşısı'nın Dervişler Caddesi'nde bugün Anafartalar Caddesi Mevlevi dervişlerden duyduğu ezgileri Avrupa ve Amerika'ya, Birleşmiş Milletler çatısı altına, sonradan eserin çevrileceği 5 ayrı dile taşımış oluyordu.

Yunus Emre'den sonra, Kerem, Köroğlu, Gilgameş gibi üç büyük opera, Atatürk’e ve Anadolu’ya Destan gibi koral eserler, 5 senfoni, çeşitli konçertolar, orkestra, koro, oda müziği eserleri, vokal ve enstrümantal parçalar, sayısız türkü derlemeleri, kitaplar, araştırmalar, makaleler yazdı. 1971'de yürürlüğe giren Devlet Sanatçılığı Kanunu çerçevesinde ilk Devlet Sanatçısı unvanı Adnan Saygun'a verilmiştir.

A. Adnan Saygun, bir konser için Ankara'ya gelen ancak ülkelerindenk Nazi baskısı nedeniyle geri dönmeyen Budapşete Kadın Orkestrası üyelerinden Macar asıllı Irén Szalai sonradan Nilüfer adını almıştır ile 1940 yılında evlenmiştir, çiftin çocuğu olmamıştır. Saygun, 6 Ocak 1991 tarihinde hayatını kaybetmiştir.

Orkestra, oda müziği, opera, bale, piyano üzerine birçok yapıtı olduğu gibi, etnomüzikoloji ile müzik egitimi konularında yayınları vardır. Çalışmaları ve diğer belgeleri Ankara ’da Bilkent Üniversitesi bünyesinde kurulan Ahmet Adnan Saygun Müzik Eğitim ve Araştırma Merkezinde bulunmaktadır.

Ahmed Adnan Saygun’un yapıtlarının seslendirme üzerindeki hakları SACEM’e aittir. Yayınlanan bir kısım yapıtlarının telif hakları Southern Music Publishing, New York ve Hamburg’taki Peer Musikverlag’a aittir.

Müzikolog Emre Aracı tarafından kaleme alınan kapsamlı bir biyografisi Adnan Saygun – Doğu Batı Arası Müzik Köprüsü adı altında Yapı Kredi Yayınları tarafından 2001 yılında yayımlanmıştır.

Besteleri

1 Divertimento orkestra için 1930


2 Suit piyano 1931


3 Ağıtlar tenor ve solo erkek korosu 1932


4 Sezişler iki Klarnet 1933


5 Manastır Türküsü koro ve orkestra 1933


6 Kızılırmak Türküsü soprano ve orkestra 1933


7 Çoban Armağanı koro 1933


8 Klarnet, Saksofon, piyano ve vurma çalgılar için müzik 1933


9 Özsoy opera 1934


10 İnci’nin Kitabı piyano 1934 (Orkestra düzenlemesi 1944)


11 Taşbebek opera 1934


12 Sonat viyolonsel ve piyano, 1935


13 Sihir Raksı orkestra 1934


14 Suit orkestra 1936


15 Sonatina piyano 1938


16 Masal ses ve orkestra 1940


17 Bir Orman Masalı orkestra için bale müziği 1943


18 Dağlardan Ovalardan koro 1939


19 Eski Üslupta Kantat 1941


20 Sonat keman ve piyano 1941


21 Geçen Dakikalarım ses ve orkestra 1941


22 Bir tutam keklik koro 1943


23 Üç türkü bas ve piyano 1945


24 Halay orkestra 1943


25 Anadolu’dan piyano 1945


26 Yunus Emre oratoryo, 1942


27 1. kuartet 1942


28 Kerem opera 1952


29 1. Senfoni 1953


30 2. Senfoni 1958


31 Partita viyolonsel 1954


32 Üç ballad ses ve piyano 1955


33 Demet keman ve piyano 1955


34 1. Piyano Konçertosu 1958


35 2. Kuartet 1957


36 Partita keman 1961


37 Trio obua, klarinet, arp 1966


38 Aksas Tartılar Üzerine 10 Etüt piyano 1964


39 3. Senfoni 1960


40 Töresel Musiki 1967


41 10 halk türküsü bas ve orkestra 1968


42 Duyuşlar üç kadın sesi korosu 1935


43 3. Kuartet 1966


44 Keman Konçertosu 1967


45 Aksak Tartılar Üzerine 12 Prelüd piyano 1967


46 Nefesli Çalgılar Beşlisi 1968


47 Aksak Tartılar Üzerine 15 Parça piyano 1967


48 Dört Lied ses ve piyano (orkestra içinde düzenlenmiş) 1977


49 Dictum yaylı sazlar orkestrası 1970


50 Üç Prelüd iki arp 1971


51 Küçük Şeyler piyano 1956


52 Köroğlu opera 1973


53 4. Senfoni 1974


54 Ağıtlar II tenor, koro, orkestra 1975


55 Trio klarinet, obua ve piyano 1975


56 Ballad iki piyano 1975


57 Ayin Raksı orkestra 1975


58 Aksak Tartılar Üzerine 10 Taslak piyano 1976


59 Viyola Konçertosu 1977


60 İnsan Üzerine Deyişler I ses ve piyano 1977


61 İnsan Üzerine Deyişler II ses ve piyano 1977


62 Oda Konçertosu yaylı çalgılar 1978


63 İnsan Üzerine Deyişler III ses ve piyano 1983


64 İnsan Üzerine Deyişler 4 ses ve piyano 1978


65 Gılgameş opera 1970


66 İnsan Üzerine Deyişler 5 ses ve piyano 1979


67 Atatürk’e ve Anadolu’ya Destan solistler, koro ve ork 1981


68 Dört Arp İçin Üç Türkü 1983


69 İnsan Üzerine Deyişler 6 ses ve piyano 1984


70 5.Senfoni 1985


71 2. piyano Konçertosu 1985


72 Orkestra için Çeşitlemeler 1985


73 Poem üç piyano için 1986


74 Viyolonsel Konçertosu 1987


75 Kumru Efsanesi bale müziği 1989


Kitapları

1. Türk Halk Musıkisinde Pentatonizm, 1936.

2. Gençliğe Şarkılar: Halkevi ve Mektepler için, 1937.

3. Rize, Artvin, Kars Havalisi Türkü, Saz ve Oyunlar Hakkında Bazı Malumat, 1937.

4. Halk Türküleri: Yedi Karadeniz Türküsü ve bir Horon, 1938.

5. Halkevlerinde Musıki, 1940.

6. Yalan (Sanat Konuşmaları), 1945.

7. Lise Müzik Kitabı I-II-III (Halil Badi Yönetken ile birlikte), 1955.

8. Karacaoğlan(Yeni Bilgiler-Bir Rivayet-Melodiler), Ankara, Ses ve Tel Birliği, 1952.

9. Musıki Temel Bilgisi I – 1958,.II – 1962,.III –1964,.IV – 1966.

10. Mod öncesi Ezgilerin Sınıflandırılması, 1960.

11. Toplu Solfej,I – 1967, II – 1968.

12. Töresel Musıki, 1967.

13. Bela Bartok’s Folk Music Research in Turkey, Budapeşte, Akádemiai Kiadó, 1976.

14. Atatürk ve Musıki: O’nunla Birlikte, O’ndan Sonra..., Ankara, Sevda-Cenap And Müzik Vakfı, 1982.