Fasıl
 

Fasıl

-slı a. (ar. faşi).
1. Bölüm, kısım, kesinti, devre.

—2. Esk. Bir kitabın ana bölümlerinden her biri: Kitabın birinci faslı.

—3. Ortaoyununda oyun başlamadan önce çalınan köçek havası, curcuna.

—4. Esk. Mevsim.

—5. Esk. Aleyhte bulunma, adam çekiştirme.

—6. Esk. Çözümlendirme, sonuçlandırma.

—7. Esk. Tiyatro oyununun bölümlerine verilen ad.

—8. Bir şey faslı, bir işin ya da bir eylemin yapıldığı belli bir süre: Şu yemek faslı da çok uzadı. Şimdi de dedikodu faslı mı başladı?

—9. Konu, konunun bir bölümü: Aman o faslı hiç açma. O faslı biz çoktan kapattık.

—10. Bir fasıl, bir kez, bir sefer, bir kere: Aynı şeyi bir fasıl o anlattı, bir fasıl da babasından dinledik.

—Ed. Sözcükler, tamlamalar ve tümceler arasında bağlaç (örn. ve anlamına gelen ü, vü) kullanmadan yazı yazma yolu. (Karşt. VASL.)

—Esk. mat. Fasl-ı müşterek, ARAKESİT'in eski eşanlamlısı.

—Hat. ALT- BÖLÛM'ün eşanlamlısı,

—isi. huk. Fasl-ı husumet, taraflar arasındaki anlaşmazlığa son verme. (Kadılar, fasl-ı husumet için görevli olan kişilerdir.)

—Müz. Türk müziğinde, aynı makamdan sözlü ve sözsüz yapıtların oluşturduğu toplu icra programı. (Eskiden sarayda padişahın önünde yapılan ve peşrevle [kimi zaman da baş taksimle] başlayan fasıllarda sırasıyla şu formlardan sözlü yapıtlar okunurdu: kâr, birinci beste, ikinci beste, ağırsemai, şarkılar, yürüksemai. Faslın sonunda saz semaisi ya da oyun havası çalınırdı. XIX. yy.ın ikinci yarısında, istanbul' da, günümüzdeki gazinoların ilk örnekleri görülmeye başladı. Buralardaki en önemli program, dönemin en ünlü sazende ve hanendelerinin katıldığı fasıllardı. Bu dönemde, şarkı formunun giderek tüm öteki sözlü formları geri plana itmesi sonucu, fasıllardan, beste ve semai formlarındaki yapıtlar yavaş yavaş çıkarıldı; fasıl, başında peşrev, arasında bir ya da iki taksim, sonunda sazsemaisi [ya da oyun havası] bulunan ve birbirlerine ara nağmelerle bağlanan şarkılar dizisine dönüştü. Günümüzdeki fasıllar da aynı bileşimdedir.)

|| Aynı makamdan birinci ve ikinci beste ile ağır ve yürük semainin oluşturduğu takım. (Eşanl. TAKIM.)

|| Fasıl heyeti, hanendelerin oluşturduğu koro ile, sazendelerden kurulmuş, fasıl icracısı topluluk.

—Fiyat. Karagöz ve orta oyununda mukaddime' ve muhavere'den sonra gelen ve asıl oyun metnini içeren bölüm. (Bk. ansik. böl.)

|| Ortaoyununa başlamadan önce saz takımının çaldığı köçek havası ve curcuna.

|| Esk. Bölüm, perde: Mudhı-ke 3 fasıl (komedi 3 perde).

—ansikl. Fasıl bölümünde oyunun asıl kişileri olan Karagöz, Hacivat ya da Kavuklu, Pişekâr yanında çeşitli tiplemeler de belli bir konu ve olaylar dizisi içinde oyuna katılır. XVI. yy.'da fasıl bölümü belli bir konudan çok birbirinden bağımsız sahnelerden oluşurken XVII. yy.' dan başlayarak belli bir olaylar dizisini içermeye başladığı görülür: Fasıllar doğaçtan olduğu ve belli bir metne bağlı kalınmadığı için bugüne ulaşmış örnekler sayıca azdır. Bu oyunların konu ve kuruluşlarına ilişkin de yeterli bilgi yoktur. Bazı araştırmacılar fasılların kaynaklarını gerçek ve yapıntı olmak üzere iki gruba ayırmaktadırlar Gerçek olaylardan kaynaklananlar çağın olaylarını, gelenek, görenek ve törelerini, günlük yaşantıyı, çeşitli eğilimleri yansıtması bakımından zengin bir folklor kaynağı olarak değerlendirilmektedirler Yapıntı kaynakları ise efsaneler, masallar, halk hikâyeleri ve başka oyunlardan aktarılan öğeler oluşturmaktadır Fasıllar tarih sırasına göre de gruplara ayrılır Kimi araştırmacılar bunları en eski fasıllar, Meşrutiyet dönemi fasılları ve Cumhuriyet döneminden sonraki fasıllar olmak üzere üç grupta toplamaktadır. Kâr'-ı kadim denen en eski fasıllar, her karagözcünün dağarcığında bulunan yaygın oyunlardır. Meşrutiyet'ten sonra ortaya çıkan yenilerine ise nev'-icad adı verilmiştir.

Günümüze değin saptanabilmiş fasılların başlıcaları şunlardır: Ağalık, Abdal bekçi, Bahçe ya da Murgzar bahçesi, Balıkçılar* Bursalı* Leyla, Büyücü* hoca, Büyük* evlenme, Cambazlar, Cazular, Cincilik, Çeşme, Eczane, Eskici Abdi, Ferhat ile Şirin, Fotoğrafçı, Gözlemeci, Hain kâhya, Hain kız, Hamam, Kağıthane sefası, Kale oyunu, Kanlı kavak, Kanlı Nigâr, Karagöz'ün aşçılığı ya da Aşçılık, Karagöz'ün bakkallığı, Karagöz*'ün esrar içip deli olması, Karagöz'ün hekimliği, Karagöz'ün şairlerle imtihan olması, Kayık, Kırgınlar ya da Abdal kardeşler, Kızlar ağası, Kunduracı oyunu, Leyla ile Mecnun, Mahalle baskını ya da Şalgam Hoca, Mal çıkarma, Mandıra, Meyhane, Orman, Ortaklar Ödüllü, Pazarcılar, Sahte esirci, Sahte gelin, Sahte kedi, Salıncak, Sandıklı Sünnet ya da Mecruhun meserreti, Ta hir ile Zühre, Tahmis, Telgrafçı, Tımarhane, Tireli, Üvey ana, Yalova sefası ve Yazıcı