Farklılaşma
 

Farklılaşma

a. Farklılaşmak eylemi.

—Biyol. Canlı varlığın gelişmesi sırasında, ana döl hücrelerinden çeşitli tipte organ, doku ya da hücrelerin (hücre farklılaşması) kaynaklanması. (Hücrelerin ve dokuların farklılaşmasına dokulaşma, organlarınkine organlaşma denir.) [Bk. ansikl. böl. Bot. ve Embriyol.]
Farklılaşma yitimi, hayvansal ya da bitkisel bir doku ya da hücrenin, birey oluş sırasında meydana gelen farklılaşma sonucunda edindiği özgül özelliklerin tümünü ya da bir bölümünü yitirmesi. (Bk. ansikl. böl.)
—Nörobiyol. Psikoblyolojide, basit koşullanmadan daha yüksek karmaşıklık düzeyinde deneysel öğrenme durumu. Bu durumda, kişinin farklı işaretlere farklı cevaplar vermesi, ya da bazı uyartılara (olumlu işaretler) cevap verip, başka bazı uyartılara (olumsuz işaretler) cevap vermekten kaçınması gerekir.
—Patol. anat. Farklılaşma yitimi, bir hücre ya da dokunun biçimsel ve işlevsel özelliklerinin kısmen kaybolması. (Farklılaşma yitiminin üst sınırı anaplaziye varır.)
|| Bezlerde farklılaşma yitimi, salgı borucuklarını kaplayan hücrelerin salgı çıkarma özelliğini yitirmesi.
—Pedol. Bir gereçten ya da ana kayaçtan hareketle morfolojik ve fizikokimyasal bakımlardan birbirlerinden farklı, binişik katların oluşumu. (Farklılaşma ana kayaca, İklime ve toprağın yaşına bağlıdır.)
—Ruhbil. iki farklı uyartıyı ayırt etme yeteneği (bu, bir davranış olarak ortaya çıkar). Pavlov, bu yeteneğin edinilmesini de farklılaşma terimiyle belirtir (bu durumda farklılaşma, ayrım 'la aynı anlamdadır).
|| Bireyin evriminde ya da gelişiminde, farklılıklara yol açan ve adım adım gerçekleşen değişiklik.
|| Yatkınlıkların farklılaşması, bireydeki yatkınlıkların, geliştikleri sırada, birbirinden gittikçe bağımsızlaştığını ileri süren varsayım.
—Topruhbil. Kategorisel farklılaşma, çeşitli toplumsal gruplar ilişki içinde bulunduğunda, davranışlarda, değerlendirmelerde ve tasarımlarda ortaya çıkan farklılaşma süreci. —Yerbil. Jeolojik bir birimin (örneğin taşkü-renin), en etkinleri kısmi erime ve parçalı billurlaşma olan çeşitli süreçler sonucunda, kimyasal bakımdan farklı kümelere doğru evrimi, (Eşanl. dİferansIyasvon.)
—Biyol. Kısmi farklılaşma yitimi koloni halinde yaşayan hayvanlarda (örneğin yosunhayvanları) tomurcuklanma sırasında görülür ve hücreler yeniden çoğalma gücü kazanır. Canlı dışında yapılan doku kültürleriyle de (civciv kalbi hücreleri) aynı sonuç elde edilir Daha tam bir farklılaşma yitimi, yani tümüyle embriyon durumuna geçiş, doğal olarak, tam başkalaşma geçiren böceklerin nemf evresinde, yosunhayvanlarının kuraklık nedeniyle kistleşmeleri halinde, vb. görülür; aynı olay basit hayvanlarda (örneğin nemertesler) sakatlanma, besinsiz, oksijensiz bırakma gibi etkilerle yapay olarak da elde edilir. Özellikle insanlarda yaraların kapanması, dokularda yerel ve geçici bir farklılaşma yitiminin sonucudur
—Bot. Bitkilerde sürgendoku'dan başlayarak gelişen hücre farklılaşması sırasında genellikle hücrelerin hacimce büyüdüğü görülür. Aynı zamanda, kofullar iyice gelişir ve sitoplazmada, kloroplastlar (özümleyici dokular), amiloplastlar (yedek besin dokuları) ve kromaplastlar (renkli bazı organlar) belirebilir. Hücrenin çevresini saran zar uzayabilir (hücrelerin uzamasıyla damar dokuları ve lifler meydana gelir), hatta kalınlaşabılir (odunlu ya da selülozlu destek dokuları; iletim dokuları: halkalı, sarmal, ağsı, noktalı borular; koruyucu doku: mantar, kütinli ve mumlu üstderi). Bunlardan da oldukça özelleşmiş ve belli işlevleri olan dokular meydana gelir. Farklılaşma, bitkisel organlaşmada önemli rol oynar; birçok etmen bunun hazırlanmasına katkıda bulunur; hücresel kutupluluk ve çeşitli maddeler (örneğin, oksin) bunlar arasındadır.
Damar dokularında, başlangıçtaki sür-gendokudan başlayan farklılaşmanın doğrultusuna göre merkezcil, merkezkaç ve tegetsel farklılaşmalar görülür. ( ---> DOKU.)
—Embriyol. Genel kural olarak embriyolun tüm hücreleri iki yavru hücreye bölünür Bu iki hücre, ana hücreyle czdeş olursa basit bir çoğalma vardır. Yavru hücreler, ana hücreden farklı, ama birbirleriyle özdeş olurlarsa hücre soyunda olgunlaşma olduğundan (örneğin alyuvarlar, spermatositler, vb.) söz edilir.
Ancak, iki yavru hücre birbirinden farklı olduğunda, farklılaşma vardır; yani, organizmada hücre tiplerinin çeşitliliği artmıştır. Hücrelerarası iletişimin (özellikle desmozomlar) yol açtığı karmaşık düzenlemeler nedeniyle farklılaşma çeşitli hücrelerde birbirinden farklı etkinliği olan bazı genlerin etkinliğini önler, bu da değişik yapıda protein ve enzimlerin oluşmasına yol açar ve kısa zamanda dokunun mikroskobik görünümü değişir; morula evresinden başlayarak, hayvansal kutupta mikromerler, bitkisel kutupta makromerler belirir; farklılaşmayı organlaşma izler.
—Topruhbil. Bireyler, kendi grup üyeleri arasındaki benzerlikleri ve öteki grup ya da kategorilerin üyeleriyle aralarındaki farkları belirginleştirme eğilimindedirler. Böylece bireyler, genellikle, bağlı oldukları kendi grupları lehine bir farklılık yaratmış olurlar Bu toplummerkezcilik, aslında, bağlı bulunulan grupta olduğu gibi öteki grupta da bulunan ayırtedici özelliklerin değerlendirilmesinin sistemli olarak çarpıtılmasına dayanır.