İyi
 

İyi


İYİ sıf.

1. Durumunun ya da işlevinin gerektirdiği nitelikleri, ortalamanın üstündeki bir düzeyde bulunan bir kimse, bir şey için kullanılır: Bu çocuk iyi bir piyanist, iyi bir romancı, iyi bir film. İyi bir öykü.

—2. Nicelik bakımından önemli olan şey için kullanılır; bol: Dün gece iyi yağmur yağdı. Bu iyi para.

—3. Zevk, tat veren şey için kullanılır: iyi bir akşam geçirmek, iyi bir hava.

—4. Ahlaklı, iyiliksever, sevecen kimse ya da bu nitelikleri gösteren şey için kullanılır: O iyi bir insan, iyi sözler. Bir kimseye iyi duygular beslemek, iyi bir davranış.

—5. Bir şeyde, bir alanda vb. iyi, bir şeyi iyi, yetenekleri ya da elde ettiği başarı, o alandaki ortalamadan daha yüksek olan kimse için kullanılır: Matematikte iyi bir öğrenci. Coğrafyası iyidir.

—6. Doğru olan ya da kurallara uygun olan şey için kullanılır: iyi bir türkçeyle konuşmak. ingilizcesi iyi.

—7. Hoşnutluk, mutluluk verici, yararlı.şey için kullanılır: Bu iyi bir fırsat, iyi bir haber almak, iyi bir iş.

—8. Bir şey yapmaya yetecek miktarda olan; yeterli: Bu tatlı için bu kadar un iyidir.

—9. Esenlik içinde bulunan, sağlıklı kimse için kullanılır: Bugünlerde pek iyi değilim.

— iyi misiniz?

— Çok şükür iyiyiz.

—10. Uygun, yerinde: Ona iyi bir yanıt verdi.

—11. Dilek sözlerinde kullanılır: iyi yıllari iyi yolculuklar!

—12. Bir kimseyi iyi etmek, hastayı iyileştirmek: Beni o ilaç iyi etti.

|| (Bir şey yapmakla) iyi etmek, yapmak, yerinde ve uygun bir eylemde bulunmak: Onları uyarmakla gerçekten iyi ettiniz.

|| Bir şeyi iyi etmek, ona herhangi bir zarar vermek; bir kimsenin parasını çalmak, malını soymak: Televizyonu oynaya oynaya iyi etti sonunda. Herifin parasını bir güzel iyi ettik, (tkz.)

|| (Bir kimseye) iyi gözle bakmamak, bir kimsenin iyi biri olduğunu sanmamak, hakkında iyi şeyler düşünmemek.

|| iyi gün, dertsiz, tasasız, mutlu bir biçimde geçen zaman: Yaşamımın en iyi günleri o kasabada geçti.

|| iyi gün dostu, güzel ve mutlu günlerinde dostlarıyla birlikte olan, kötü ve sıkıntılı günlerindey-se onlardan kaçan kimse için söylenir.

|| iyi hoş, iyi ama, bir düşünceye ya da görüşe karşı çıkılacağı zaman kullanılır: iyi hoş da, parayı kimden alacaksın?

|| iyi kalpli, iyi yürekli, hiç kimse için kötü düşünmeyen, herkesin iyiliğini isteyen.

|| iyi iş, iyi iş doğrusu, beğenilmeyen bir durum, bir olay karşısında duyulan şaşkınlığı alay yollu belirtir.

|| iyi niyet, iyi yapma arzusu, isteği; hüsnüniyet: Bu konuda iyi niyet yetmiyor, yetenek de gerekli; kibar, yardımsever olma isteği: Bir kimsenin iyi niyetini kötüye kullanmak.

|| iyi olmak, iyileşmek, sağlığına kavuşmak; iyi sonuç veren ve beğenilen bir durum ortaya çıkmak: Sizin onları yanınıza almanız çok iyi oldu; üstüne uygun gelmek: Elbise, çocuğa iyi oldu.

|| İyi saatte olsunlar, cinler ve perilerden söz edilirken kullanılır.

|| iyi su, içimi hoş, içilebilecek nitelikte olan su.

|| İyisiniz inşallah, bir kimsenin sağlığını, halini, hatırını sormak için kullanılır.

|| iyisiniz iyi, bir kimsenin sağlığından yakınması üzerine ya da bir durumuna bakarak şaka yollu söylenir.

|| iyiye iyi kötüye kötü demek, gerçekleri olduğu gibi, hiçbir etki altında kalmadan açıkça söylemek.

a. 1. Genel değerlere sahip olan erdemli kişi (genellikle çoğul kullanılır): iyilerin kötüleri yendiği bir film.

2. Ahlak ölçülerine göre yasaklanmış olana karşıt olarak, ahlak ilkelerinin buyurduğu şey; bu ahlak ilkelerinin yönlendirdiği tutum: iyiyi kötüden ayrt etmek. Kötüye iyilikle karşılık vermek.

3. iyi şey: Meyvelerin arasından iyilerini seçmek.

4. iyiden iyiye, gereği gibi, iyice büsbütün, adamakıllı: Konuyu iyiden iyiye araştırın, iyiden iyiye yaşlandı.

5. iyisi, doğru, uygun olanı : iyisi onların yanına hiç uğramamaktır.

|| iyisi mi, bu koşullar içinde tutulacak, yapılacak en doğru iş anlamında kullanılır: iyisi mi siz hemen paranızı çekin.

|| iyiye çekmek, yormak, bir düşünceyi ve olayı olumlu biçimde yorumlamak, onu iyi bir durumun başlangıcı saymak.

|| iyiye işaret, iyi bir durumun belirtisi sayılan şeyden söz ederken kullanılır.

be. 1. Bir şeyin gerektirdiği biçimde, ona uygun olarak: Bu alet iyi işliyor. Gerçekten iyi konuştu. Bu noktayı iyi düşündün.

2. Tümcenin başında bir onay bir saptama ya da bir başka düşünceye geçişi belirtir: Anlaşıldı mı?

—Evet. -iyioza-man, devam ediyorum. Onlara ne zamandır gitmedik,

—iyi, gidelim öyleyse.

3. Bir ünlemi güçlendirmek için kullanılır: Aman ne iyi.

4. Bir kimseye iyi davranmak, ona karşı ince, saygılı vb. davranışlarda bulunmak.

|| iyi gelmek, söz konusu bir şeyse, bir kimseye olumlu bir etkide bulunmak, yaramak: Sıcak suyla gargara boğazımın ağrısına iyi geldi; giye-cekse, uygun düşmek, uymak: Bıv paltonun elli iki bedeni size iyi gelir.

|| iyi gitmek, söz konusu işse, yolunda olmak, aksama-mak: Bu günlerde işler fena değil, iyi gidiyor; giyilen bir şeyse, yakışmak: Bu model size iyi gitmiyor.

|| iyi ki, güzel bir rastlantı olarak, memnun olmak gerekirki: iyi ki onun gibi birisiyle karşılaşmışsın.

|| Bir kimse hakkında iyi konuşmak, onu övmek.

|| iyi kötü, fena değil, şöyle böyle: Burada iyi kötü geçinip gidiyoruz işte; iyi de olsa kötü de olsa; iyi kötü, ne bulursan birkaç kilo al.

|| iyi oldu da, iyi oldu ki, yerinde oldu, bereket versin ki: iyi oldu da bu işe zamanında girdim.

|| İyi söylemek, yerinde ve doğru söylemek: iyi söyledin, gitmekten başka seçeneğimiz yok.

|| iyi söylememek, bir kimse hakkında kötü şeyler söylemek: O kızı iyi söylemiyorlar.

—Astrol. Olumlu etkisi olan, bir konum, bir gökcismi için kullanılır. —Huk. iyi hal kâğıdı, kişilerin ahlaki durumlarını gösterir belge. (10 nisan 1944 tarih ve 4541 sayılı Şehir ve kasabalarda mahalle muhtar ve ihtiyar heyetleri teşkiline dair kanun'un 16.maddesi'ne göre iyi hal kâğıtlarını kişilerin isteği üzerine düzenlemek mahalle muhtarlarının görevidir.)

—Med.huk. Nesnel iyi niyet, bir hak sahibinin hakkını kullanırken ya da bir borçlunun borcunu yerine getirirken dürüstlük kurallarına uyması, eyleminin sonuçlarını bilen orta zekâlı her insandan beklenebilecek bir davranışta bulunması. (Eşanl. OBJEKTİF HÜSNÜNİYET.) [Bk. ansikl. böl ]

|| Öznel iyi niyet, bir hakkın kazanılması için gerekli koşulların var olduğunun sanılması. (Eşanl. SÜBJEKTİF HÜSNÜNİYET.) [Bk. ansikl. böl.]

—Parac. iyi para, ayar, ağırlık ve basım açısından nitelikli para.

—ANSİKL. Med.huk. iyi niyet kurallarına ilişkin genel ilkeler, Türk Med. k.'nun 2. ve 3. maddelerinde yer alır. Yasaya göre herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken iyi niyet kurallarına uymakla yükümlüdür (md. 2). Bir hakkın doğması için iyi niyetin yasal olarak gerekli olduğu durumlarda, kural olan, onun varlığıdır. Ancak durumun gereğine göre kendisinden beklenen özeni göstermeyen kişi, iyi niyet iddiasında bulunamaz (md. 3). Öznel iyi niyet, bir hakkın kazanılmasını önleyen bir durumun bilinmemesi anlamına gelir. Ancak bu bilgisizliğin, kişinin kendi kusuruna dayanmaması da gerekir. Türk Med. k.'nun 3. maddesi herkesin öznel iyi niyet sahibi olduğunu varsaymıştır. Bu kural, kişileri iyi niyetli olduklarını kanıtlama yükümlülüğünden kurtarır Birinin iyi niyetli olmadığını kanıtlama yükümlülüğü, bunu iddia eden kişiye düşer. Bu kanıtlama da, sözkonusu kişinin "kendisinden beklenen özeni göstermediğini" ortaya koymakla gerçekleşir.

Öznel iyi niyet, özellikle hakların devren kazanılmasında rol oynar.
Nesnel iyi niyet, hakların kullanılması ve borçların yerine getirilmesiyle ilgili bir kavramdır. Kişilerin haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken nesnel ölçülere göre davranmaları gerektiğini dile getirir. Nesnel iyi niyet kuralları bir toplumdaki ortalama değer yargılarına dayanan ve yazılı olmayan kurallardır. Ölçü olarak toplumdaki dürüstlük ve doğruluk anlayışı, orta zekâlı bir insanın davranışı, iş ilişkilerinde benimsenen kurallar ele alınır. Nesnel iyi niyet kuralları, hakların kullanılması ve borçların yerine getirilmesinde hukuksal işlemlerin ve yasaların yorumlanmasında etkilidirler.