İşlem
 

İşlem


İŞLEM a.

1. Bir işi sonuçlandırmak için gerçekleştirilen çalışmalar bütünü; muamele: Gerekli işlemler tamamlandıktan sonra paranızı çekebilirsiniz. Pasaport işlemleri.

—2. Hammaddeleri işlemek için uygulanan yöntemler bütünü.

—Arit. işlem tekniği, temelde toplama ve çarpma cetvelleriyle bir toplamı, bir farkı, bir çarpımı ya da bir bölümü hesaplamaya yarayan teknikler. (Bu teknikler ilkokulda öğretilir.)

—Bank. ve Bors. Banka işlemi, bankacılık ticaretinin gerektirdiği muamelelerin tümü.
Sorsa işlemi, borsa değerlerinin alım satım, vb. işi.
Kambiyo işlemi, özellikle uluslararası değişimler çerçevesinde bir paranın başka bir paraya çevrilmesi.

—Bilş. işlem görme, bir bilgiyi yüklemeye ya da ona başvurmaya yarayan lemel uygulama.

—Ceb. E ve F iki küme olduğuna göre E x F kümesinden G kümesi içine tanımlanmış, (a, b) ikilisine bunun bileşkesini eşlik ettiren fonksiyon. (E = F ve G c E ise E İçinde bir iç işlem elde edilir; yalnızca G c E ise işlemleri F üzerinde yapılan E üzerinde bir dış işlem sözkonusudur. işlem her yerde tanımlıysa [bu bir uygulamadır], bu işleme bileşim yasası denir. Cebirde en çok kullanılan işlemler, toplama, çıkarma, çarpma ve ° ile gösterilen uygulamalar bileşimidir. Gelişigüzel birçok halde [yıldız], T [te] ya da i [ters te] gibi işaretler kullanılır.)

İşlem yapmak, bir G grubu için ve bir E kümesine göre G den E üzerine işlem denen, G x E den E içine dış bileşim yasasının tanımını yapmak. ||Bir E kümesi üzerinde bir G grup işlemi, (g, x) ikilisine gx ya da g(x) biçiminde yazılmış elemanı eşlik ettiren ve aşağıdaki koşulları doğrulayan, G x E den E içine tanımlanmış dış bileşim yasası: G nin etkisiz elemanı e ise E nln her x elemanı için ex = e dir; G nln g ve h elemanları, E nin x elemanı ne olursa olsun (gh)x = g(hx) elde edilir. (Bk.ansikl. böl.)

—Huk. Hukuk alanında bir sonuç doğurmaya yönelik her türlü irade açıklaması. (Bu anlamda, hukuki işlem terimi de kullanılır.) \\Borçlandıncı işlem, bir hakkı ya da hukuki ilişkiyi doğrudan doğruya etkilemeyen, yalnızca borç doğuran ve bu nedenle mal varlığının pasifini çoğaltan hukuksal işlem. (Karşt. tasarruf işlem'i.)

Hukuksal işlem, belli bir hukuksal sonuç doğurmak için yapılan irade açıklaması. (Hukuki muamele de denir.) [Bk. ansikl. böl.]

İdari işlem - to ya da çok yanlı işlem, birden çok kişinin irade açıklamasıyla meydana gelen hukuki işlem. (Bu tür işlemler, "sözleşme" ve "karar" olmak üzere ikiye ayrılır. Sözleşme, karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklamalarıyla, karar ise aynı amaca yöneltilmiş birden çok ve birbirine uygun irade açıklamalarıyla meydana gelir.)
Tasarruf işlemi, bir hakkı ya da hukuki ilişkiyi doğrudan doğruya etkileyen (hakkı değiştiren, sınırlayan, ortadan kaldıran ya da öteki tarafa geçiren) ve bu nedenle de mal varlığının aktif bölümünü azaltan hukuksal işlem. (Örneğin, satılan bir malın mülkiyetinin alıcıya geçirilmesi, bir tasarruf işlemiyle gerçekleşir. Bu işlemle satıcı, bir borçlandırıcı işlem olan satış sözleşmesiyle doğan borcunu yerine getirmiş olur.)

—istat. Değişke çözümlemesinde, bir etmenin değişik düzeyleri için kullanılabilen ve kökeni tarımsal araştırmalarda başvurulan birtakım eylemlere dayanan bir sözcük. (Örneğin, verime etkisini inceleyebilmek için değişik gübrelerin kullanılması gibi.)

—Metalürj. Dönüştürme işlemi, işlenen metalle banyonun kimyasal tepkimeye girmesi yoluyla bir katman oluşumuna dayanan kimyasal ya da elektrokimyasal İşlem. (Oluşan katmanın bileşimi banyoya, işlem koşullarına ve metalin türüne bağlıdır. Başlıca dönüştürme işlemleri şunlardır: anodik yükseltgeme, fosfatlama, ok-salatlama, kromatlama.)
işlem, katı halde bir metal ya da alaşıma, yapısını, dolayısıyla mekanik özelliklerini değiştirmek için çok iyi belirlenmiş ısıtma ya da soğutma yoluyla uygulanan işlem.

-kimyasal işlem, bir makine parçasının yüzeyine bir element katma ya da bu yüzeyden bu elementi uzaklaştırma işlemi (örneğin semantasyon, alüminyum yayındırma vb.).

||Isılmekanik işlem, ısıl işlem çev-rimiyle birlikte uygulanan mekanik biçim değiştirme işlemi.

||Vüzey işlemi, bir metal parçanın yüzeyini, koruyucu bir katmanla kaplamak ya da yüzey özelliklerini değiştirmek için uygulanan işlem. (Bk. ansikl. böl.)

—Mil. muhs. Bir karar biriminin ya da kurumlar kesiminin iktisadi devreye müdahale biçimi. (Bk. ansikl. böl.)

—Muhs. Dış işlemler, üçüncü kişilerle, dışarıyla yapılan ve çeşitli belgelerle (sipariş mektupları, taşıma senetleri, konşimentolar, cetveller, ticari senetler, virmanlar, vb.) saptanan işlemler. İç işlemler, kişilerin kendi yerlerinde yaptıkları ve senet ve benzeri belgelerle saptanan salt muhasebeyle ilgili işlemler.

—Öpt. ve Foto. Yansıma azaltıcı işlem, bir mercek yüzeyine yansımayı azaltan bir ya da birçok katman çökeltme.

—Ruhbil. Piaget'ye göre, içselleştirilmiş, tersine çevrilebilir ve bütünsel bir sistem biçiminde eşgüdümlenmış eylem. (Bir işlemden ötekine, mantıksal yapılara özgü bileşim yasaları uyarınca geçilir.) [Bk. ansikl. böl.]
Bilgi sürecinin temel işleyiş etkinliği. ¡Davranış biçimlerini, iyice belirlenmiş koşullarda gözlemlemeye olanak sağlayan eylem biçimi, usul, yöntem.

—Tarım. Tarım araştırmalarında, deneme sırasında inceleme konusu olan üretim süreçlerini (tarım tekniği, tekniğin uygulanma tarihi, atılacak gübre ve ilaç miktarı, kültivar, vb.) etkileyebilecek bir etmenin uygulanması. (Her deneme, bir ya da birçok işlemin etkilerini, işlem görmeyen bir denekle karşılaştırmayı öngörür.)
Tarım uygulamasında, tarım bitkilerinin ya da hayvanların düşmanlarıyla savaşmak için bir sıvının püskürtülmesi, ya da herhangi bir maddenin uygulanması. (Bk. ansikl. böl.)

—Tekst. iplikçilikte, tekstil maddelerine uygulanan biyolojik (havuzlama), kimyasal (zamksızlama) ve mekanik (makaslama, sıyırma) etki.
Tekstil işlemleri, ağartma, boyama, baskı ve apre sanayilerinde, bir kumaşın terbiye edilmesine yardımcı olan mekanik, kimyasal ve ısıl İşlemlerin tümü.

—Telekom. Uzaktan işlem, uzaktan kumandayla yapılan işlem.

—Topogr. İşlem doğrusu, kanavanın iki noktasını birleştiren, apsis ve ordinatlarla ayrıntıları çıkarmak için temel alınan doğru.

—ansikl. Ceb. Bir E kümesi üzerinde bir G grup işlemi, G nin her g elemanı için, E den E içine Tg(x) = gx ile bir Tg uygulaması tanımlanır ve Tg, E nin bir dizilimidir. Ayrıca Tgft = Tg o T„ dir ve G den, E nin dizilimleri kümesi içine tanımlanmış, g ye Tg yi eşlik ettiren uygulama bir ben-zeryapı uygulamasıdır; G bir dizilimler grubu olarak gösterilmiştir denir. Bu ben-zeryapı uygulaması birebirse, G aslına uygun işlem yapıyor demektir ve G, E nin dizilimler grubunun bir alt grubuyla eşya-pılı uygulamadır
E içinde x!Ry ile tanımlanan 31 bağıntısı, gx = y olacak biçimde ge G varsa, bir denklik bağıntısıdır; x in sınıfına x İn yörüngesi denir. E içinde, E nin tümünü yörünge alan bir eleman varsa, G, E üzerinde geçişli işlem yapıyor denir.
iki önemli örneği, kendi üzerinde birleştirmeyle işlem yapan grup Tg(/)) = gAıg"' ve kendi üzerinde ötelemeyle işlem yapan grup TJh)=gh (soldan öteleme) ya da Tg(/ı)=ng (sağdan öteleme) oluşturur.

Bir küme üzerinde işlem yapan bu grup kavramı geometride temel tevramdır.


—Huk. Hukuksal işlemin iki kurucu öğesi vardır: irade açıklaması ve hukuksal sonuç. Hukuksal işlemin temeli, irade açıklamasıdır. Bir işlemin yapılmasına ilişkin istek (irade) açığa vurulmuş olmadıkça bu işlemin varlığından söz edilemez. Ancak, hukuksal işlemin tamamlanması için, açıklanan iradenin belli bir hukuksal sonuca yöneltilmiş olması da gerekir. Ayrıca, bir hukuksal işlemin geçerli olması için bunu yapan kişinin medeni hakları kullanma ehliyeti bulunmalıdır. Hukuksal işlemlerin birçok çeşidi vardır: tek taraflı hukuksal İşlemler -çok taraflı hukuksal işlemler, borçlandırıcı işlemler- tasarruf işlemleri, biçime bağlı hukuksal işlemler-biçime bağlı olanlar ve olmayanlar vb. Tek taraflı hukuksal işlemler, yalnız bir tarafın irade açıklamasıyla tamamlanan işlemlerdir. Örneğin, vasiyetin geçerli olması için vasiyetçinin irade açıklaması yeterlidir. Çok taraflı işlemler için birden çok kişinin irade açıklaması gerekir. Çok taraflı hukuksal işlemler, "sözleşmeler" ve "kararlar" olmak üzere ikiye ayrılırlar. Biçime bağlı işlemlerin geçerli olmaları için yasada öngörülen biçimlerde yapılmış olmaları gerekir. Buna karşılık, biçime bağlı olmayan işlemler için böyle bir zorunluk yoktur. Ana kural, hukuksal işlemlerin belirli bir biçime bağlı olmamasıdır. Ancak, kimi hukuksal işlemler için belirli bir biçim öngörülmüştür. Örneğin, taşınmazların alım satımı resmi biçimde yapılır.

—Metalürj. Yüzey işlemleri. Bu işlemlerin büyük bir bölümünde amaç parçaların korozyona karşı dayanımını artırmaktır; dolayısıyla çevre ortamından yalıtan bir metalle (- metal kaplama) ya da metal olmayan ürünlerle kaplanır. Kimi işlemler parçaların mekanik özelliklerini iyileştirmeyi ya da bu parçalara yüzeysel özel nitelikler (düşük sürtünme katsayısı, aşınmaya karşı yüksek dayanım) kazandırmayı amaçlar.

Metalleri ve alaşımları, yapılarını homo-jenleştirmek ve ayırtedici mekanik özelliklerini (sertlik, çekme dayanımı) değiştirmek için genellikle bir ısıl işlem den geçirmek gerekir. Bu işlem özellikle çeliklere ve hafif bakır alaşımlarına uygulanır. Isıl İşlemin ayırtedici özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir: ısıtma hızı, işlem sıcaklığı, bu sıcaklıkta tutma süresi, soğutma hızı ve gelişimi, çevre ortamın yapısı. Üç tür ısıl işlem vardır: alaşımı denge haline getirme (tavlama, temperleme); kararsız dengeden çıkarma (suverme); belli bir denge halini kararlaştırma (menevişleme, yapısal sertleştirme ya da yaşlandırma"). Kimi malzemelere suvermede sıvılaştırılmış gazlarla uygulanan sıfıraltı işlemleri de kullanılır.
Bazı ısılkimyasal işlemler, bir elementin parça yüzeyine yayınmasını sağlayarak yüzeysel özelliklerini değiştirmeye yarar. Örneğin semantasyon", nltrürleme, karbonitrürleme, alüminyum emdirme, Sherard yöntemi (çinko yayındırma), krom kaplama, sülfinüzleme vb. bu türe girer.

Isılmekanik işlemler'in amacı sıcak biçimlendirme yoluyla alaşımların mekanik özelliklerini iyileştirmektir Isılmekanik işlem eskiden eşsıcaklıkta martensit ile suverme sırasında, çelik parçalara sınırlı olarak yüzeysel biçim değiştirme şeklinde (saçma savurmayla temizleme) uygulanıyordu; günümüzde ısıl işlemlerin çeşitli çevrimleri sırasında genellikle austenitin eşsıcaklıkta dönüşüm bölgesinde dövme, haddeleme, çekme, tel çekme vb.'yle parçanın tüm kütlesinin biçimini değiştirmede kullanılır. Sanayide çelikler için temel olarak üç ısılmekanik işlemden yararlanılır:

1. çeliğin dönüşüm noktasından daha yüksek bir sıcaklıkta austenltleştirme ısıtması, bu sıcaklıkta biçim değiştirme ardından suverme ve menevişleme;

2. austenitleştirme ısıtması, daha sonra kararsız austenit bölgesinde 400 ile 600 °C'a doğru düşük sıcaklıkta biçim değiştirme, ardından suverme ve menevişleme (austenit oluşturma);

3. austenitleştirme ısıtması, daha sonra 700 °C'a doğru ara sıcaklıkta biçim değiştirme, ardından suverme ve menevişleme.
Kullanılacak işlem, elde etmek istenen ayırtedici özelliklere göre bu temel işlemler ve olası değişkeleri arasından seçilir.

—Mil. muhs. işlemler arasında şu biçimde bir ayrım yapılır: mal ve hizmetler üzerine işlemler, üretim, tüketim, sermaye oluşumu ve dış değişimler (mübadeleler) ile ilgili işlemler; bölüşüm işlemleri, gelir transferlerinde sözkonusu olan işlemler (ücret, ödenti, ödenek, maaş; faiz ve kâr; vergi, harç ve resim; vb.); mali işlemler, para ve kredi kullanılarak yapılan, alacak ve borç hareketlerini kaydeden ve başka bir karar biriminin pasifine bağlı öğelerde bir değişikliğe yol açan işlemler.

—Ruhbil. J. Piaget, somut' işlemler ve biçimsel' işlemler diye bir ayrım yapar. Çocukta 7-8 yaşlarından başlayarak ortaya çıkabilen birinci tür İşlemler, gerçek nesnelerle ilgili işlemlerdir, ikinci tür işlemler ise, ancak 12 yaşından sonra ortaya çıkar ve varsayımlara dayandırılır. Piaget, ayrıca işlemleri, ilgili oldukları içeriklere göre, mantıksal işlemler ya da mantıksal -aritmetiksel işlemler ve mantıkaltı işlemler olarak bir ikinci ayrıma daha tabi tutar. Birinciler, "kesintili ya da ayrışmış nesnelerle ilgili işlemlerdir ve öğeler arasındaki farklarla bunların benzerlik ya da eşdeğerliliklerine dayanırlar", ikinciler ise, sürekli nesnelerle (mekân, zaman, maddesel sistemler) ilgili işlemlerdir ve bitişikliklere, ayrılıklara dayanırlar. Bu son İki işlem tipi, çocukta eşzamanlı olarak gelişir.

—Tarım. Tarım bitkilerinin korunması için, yapılma şekline ve tarihine göre değişik işlemler vardır:

1. genel işlem ya da yüzeysel işlem, gerekli maddenin tarlanın bütün yüzeyine homojen bir şekilde serpilmesi;

2. yerel işlem, gerekil maddenin sıralara ya da belirli yerlere serpilmesi;

3. güdümlü işlem, parselin diğer kısımlarına dokunmadan ekim sıralarına ya da sıralar arasına erişmeyi sağlayan bir düzenekle yapılan işlem;

4. ekim öncesi işlem, gerekli maddenin toprak işlenirken çıplak toprağa karıştırılması;

5. filizlenme öncesi (ama ekim sonrası) işlem, ekimle filizlenme arasında yapılan işlem;

6. filizlenme sonrası işlem, bitki filizlenip biraz boylandıktan sonra yapılan İşlem, (işlemin tarihi tarım bitkisinin ve ona dadanacak asalakların fizyolojik evresi/ya da evreleri göz önüne alınarak belirlenir.)