İstanbul (İstanbul'a İlişki)
 

İstanbul (İstanbul'a İlişki)


İSTANBUL a. (öz. a. istanbul'dan). [Tamlayan olarak] İstanbul'a İlişkin, istanbul ile ilgili.

—Dokmc. İstanbul kemhası — KEMHA.

—Kur. tar. İstanbul ağası, istanbul Acemi ocağinın amiri. (Bk. ansikl. böl.)
istanbul kadısı, istanbul'un sur içinde kalan bölümüyle buralara bağlı liman ve iskelelerin adalet, belediye İşlerinden sorumlu kadı. (istanbul efendisi de denir.) [Bk. ansikl. böl.]

istanbul kadısı naibi, istanbul kadısının bakmakla yükümlü olduğu kimi işleri yürüten yardımcısına verilen ad.

istanbul kaymakamı -> SADARET KAYMAKAMI.
istanbul kulluğu -> KULLUK.
istanbul payesi, ilmiye rütbelerinden biri. (Haremeyn payesinin üstünde, Anadolu kazaskerliği payesinin aşağısındaydı.)

—ANSİKL. Kur tar.

• istanbul ağası, istanbul'daki Acemi ocağinın yönetimi, yeniçeri ağasının sorumluluğunda olmakla birlikte, onun işlerini çokluğu nedeniyle, ocağın birinci odasının komutanı olan istanbul ağasına bırakılmıştı. Acemi ocağı' nın yayabaşı, bölükbaşı gibi subaylarının atanmaları, görevden alınmaları onun yet-kislndeydi. Acemilerin ocağa alınmaları, odalara dağıtımı, çeşitli işlerde görevlendirilmeleri onun buyruğuyla yapılırdı. Yeniçeri ağası, sekbanbaşı, seferli yeniçeriler sefere gittiklerinde istanbul'un güvenliğinden de sorumlu bulunan istanbul ağası, ocaktan ayrılırsa yayabeyliği zeameti alırdı.

• istanbul kadısı. İlmiye sınıfının en yüksek görevlilerinden biri sayılan istanbul kadısı, XVI. ve XVII. yy.iarda Edirne ve Bursa kadılarının yükselenleri arasından atanırdı. XVIII. yy.'dan başlanarak bu makama Mekke ve Medine kadılığından yükselenler atanmaya başladı. Devlet protokolünde beylerbeyi ile eşit düzeyde olan istanbul kadısının yeri defterdardan önceydi. Bunların belirli bir görev yerleri yoktu, konaklarının birkaç odasını mahkeme için ayırırlar ya da istanbul'un çeşitli yerlerine giderek davalara bakarlardı. Bu durum bir süre sonra dava sahipleri için zorluk çıkardığından, 1836'da Şeyhülislam kapısinda bir mahkeme kuruldu. Baktıkları bu davaların dışında her çarşamba günü Paşa kapısinda Eyüp, Galata ve Üsküdar kadıları ile birlikte sadrazam huzurundaki davaları da dinlerdi.

Sadrazam istanbul'da denetime çıktığında onunla birlikte bulunurdu, istanbul kadıları nafaka tayini, miras, vasi azli ve tayini, şeri davalara bakmanın yanı sıra, esnafın belirlenen narhın üzerinde satış yapmamasını, işçi ücretlerini, kayıkçıları, dilenciliği, miri imalathaneler dışında tüfek yapımını, dışsatımı yasak olan malların yabancı ülkele re gönderilmemesi gibi işlerin denetlenme sinden de sorumluydu. Bu görevlerinin bir bölümünü kendisi yapar, bazılarını da naiplerine havale ederlerdi. Bu amaçla istanbul'un çeşitli yerlerinde naip mahkemeleri (Mahmutpaşa, Davutpaşa, Balat vb.) açılmıştı, istanbul kadılarının esnafla ilgili işlerle ilgilenmelerine 1857'den sonra son verildi, ikinci meşrutiyet'ten sonra ayrıcalıklı konumları ortadan kalktı, sıradan vilayet kadılarından farkları kalmadı.