Hasar
 

http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1283082294


HASAR a. (ar. tjasSı). Şiddetli bir olayın, bir felaketin, bir kazanın neden olduğu zarar, yıkım: Dün geceki kasırga büyük bir hasara yol açtı. Hasar tespiti yapmak. Depremde hasara uğrayan köyler. Ev büyük bir hasar görmedi.

—Esk. Hasar-dide, zarara uğramış.

—Avc. Hayvanların tarım alanlarına verdiği zararlar. (Bk. ansikl. böl.)

—Ger. day. Biçim değişimine uğramış bir malzemede görülen mlkroçatlakların ya da mikrooyukların oluşumu. (Bk. ansikl. böl.)

—Huk. (Bk. ansikl. böl.)

—Mad. oc. Yüzey hasarı, yeraltı işletme-slndeki çöküntünün yüzeyde oluşturduğu zarar. (Bk. ansikl. böl.) n

—Oto. iki taşıt çarpıştığında ortaya çıkan çeşitli parametrelerdekl ayırdedicl özelliklerin tümü ve daha geniş anlamda, bu blayın yol açtığı sonuçlar. (Bk. ansikl. böl.)

—Savunm. Hasar yarıçapı, belli bir nükleer silah, belli tip ve derecede hasar için, eşit sayıda, hasar görmüş ve görmemiş öğe içeren ve sıfır patlama noktasını merkez alan dairenin yarıçapı. (Gerçekten de nükleer bir patlamada, sıfır patlama noktasından uzaklaştıkça hasarın yoğunluğu azalır, ama hedefi oluşturan öğeler değişik biçimlerde hasara uğrar. Genellikle bu dairenin içinde kalan hedef öğelerinin yüzde 15'l hasardan kurtulur, dışında kalan öğelerin ise yüzde 15'inin hasara uğramaya elverişli olduğu varsayılır.)

—Sig. Sigortacının, sigortalısına tazminat ödemesini gerektiren durum. || Hasar fazlası reasürans, belirli bir sınırı aşan hasarların, yine belirli bir sınıra kadar reasürör tarafından ödenmesini öngören reasürans.

|| Dahili su hasarlarına karşı sigorta, sigortalı bina içindeki su depolarının, sarnıçların, boruların, kazan ve radyatör ile tüm su donanımının patlaması, taşması, tıkanması ve donması nedeniyle oluşabilecek hasarlara karşı sigorta.

|| Elektrik hasarlarına karşı sigorta, atmosferdeki elektriğin ve bu elektrik akımının, çeşitli elektrik aygıtlarına ve donanımına doğrudan vereceği maddi zararlara karşı sigorta. || Muallak hasar sigortası, gerçekleşmiş olmakla birlikte henüz ödemesi yapılmamış hasarlar İle olabilecek hasarlar için yıl sonunda ayrılan miktar.

—ANSİKL. Avc. Av hayvanlarının neden olduğu hasar bazı ülkelerde önemli boyutlara ulaşmaktadır. Av hayvanları içinde en çok yabandomuzları, geyikler ve tavşanlar hasara yol açar. Tarım alanlarının korunması için en iyi yol, buraları elektrikli çitlerle çevirmek ve hayvanların çitleri fark etmesi için çitlere kumaş şeritler asmaktır. Sürekli çayırların oluşturulması ve baltalıkların kesilmesi geyiklerin tarım alanlarında dolaşmasını önler.

—Ger. day. Hasar üç evrede gelişir: çatlakların (iki boyutlu) ya da oyukların (üç boyutlu) oluşmaya başlaması; bu özürlerin büyümesi; özürlerin birleşmesi sonucu malzemede sünek kopma. Metallerde ya da alaşımlarda görülen hasar genellikle kalıntılardan ya da çökeltilerden kaynaklanır; çoğunlukla kalıntıların çatlaması ya da kalıntı-matris arayüzeyinin yırtılması sonucu ortaya çıkar. Hasar malzemenin yoğunluğunu ve mekanik özelliklerini değiştirir Bu olay, bütün biçimlendirme işlemlerinde karşılaşılan önemli bir sorundur.

—Huk. Satım sözleşmesinde hasarın kime ait olacağı konusunda yasa bir ilke koymuştur. Buna göre satılan şeyin hasarı (tıpkı yararı gibi), sözleşmenin yapıldığı andan başlayarak, alıcıya geçer (Borçlar k. md. 183). Bunun sonucu olarak, satılan mal alıcıya teslim edilmeden önce kaza sonucu yok olur ya da değerini kaybederse, alıcı yine karşılığını ödemek zorundadır. Bu kuralın İşlemesi için, yalnız türüyle belirlenmiş olan satılan malın ayırt edilmiş olması gereklidir. Ayrıca, satılan mal başka bir yere gönderilecekse satıcının bu mal üzerindeki zilyetliği de sona ermiş olmalıdır. Hasarın malın tesliminden önce alıcıya geçmesi ilkesi hukukçular tarafından eleştirilmektedir. Ancak bu kural emredici nitelikte değildir. Satış sözleşmesinde buna aykırı kural konabilir, örneğin hasarın teslimle geçeceği kararlaştırılabi-llr. Aslında yasanın koyduğu İlke de koşullara bağlıdır. Yasaya göre, hasarın alıcıya geçmesi kuralı, durumun gereğinden ya da özel koşullardan doğan istisnalar dışında geçerlidir. Örneğin malın teslimi, satıcının yararına olarak gecikirse, hasarın da satıcıya ait olacağı kabul edilmektedir.

Kira sözleşmesinde, kiralayan kiraladığı şeyin kaza sonucu ortadan kalkması halinde onu kiracıya teslim etmek borcundan kurtulur, buna karşılık kiracıdan kira bedelini isteyemez, istisna sözleşmesinde, yapılan mal teslim edilmeden önce kaza sonucu yok olursa yüklenici (müteahhit) ne yaptığı işin ücretini ne de giderlerinin ödenmesini isteyebilir (Borçlar k. md. 368).

—Mad. oc. Başlıca yüzey hasarları şunlardır: duvarlarda çatlaklar ve düşeylik sapması; kapılarda çarpılma, pencerelerde kapanma bozuklukları, döşemelerde eğimler; yeraltı su ve gaz borularında kaçaklar; ırmak yakınındaki arazilerde alçalma sonucu oluşan taşkınlar; kanallarda su düzeyinin değişmesi; İçme suyu kuyularında alttaki geçirimsiz arazinin çatlaması sonucu kuruma. Maden ocağı İşletmecisi, işletmeden kaynaklanan yüzey hasarlarından sorumludur.

—Oto. Bir çarpışma sırasında hasar, farklı iki biçimde incelenebilir. ABD'de, taşkın kütlesi göz önüne alınmadan yalnız arabanın sabit bir engele çarpması dikkate alınır. Avrupa'da, yalnız ters yönde hareket eden iki araba arasındaki çarpışmanın sonuçları değil, ayrıca taşıtların bükülmezliği, kütlesi, yapısı vb. gibi kimi parametreler de hesaba katılır; böylece birbirine çarpan iki taşıt için üç tür hasar belirlenir: bükülmezllk hasarı, kütle hasarı ve yapı hasarı.

Daha çok Fransa'da görülen bu İkinci tez, olayı gerçeğe daha yakın şekilde incelemeye olanak verir. Bu tez, aşağıdaki varsayımlara göre yürütülmüş kuramsal ve uygulamalı araştırmalarla elde edilen sonuçlara dayanır: iki taşıtın saptanan kütle oranı 1'e karşı 2'dir; deneylerin göreli hızları: çarpışma sırasında ya 100 km/sa (taşıtlar ters yönde 50 km/sa hızla ilerler) ya da 140 km/sa (her taşıt 70 km/sa hızla yol alır); saptanmış biçim değiştirmeye göre sabit bir engele karşı uygulanan kuvvetler yasasına dayanarak yapılan matematiksel inceleme. Sonuçlar, iki taşıtın birbiriyle eşdeğer olup olmadığını ya da birinin diğerinde hasara yol açacak nitelik taşıyıp taşımadığını öğrenme olanağı verir.
• Bükülmezlik hasarı. Kütleleri birbirine eşit olmak koşuluyla, bükülmezliği daha zayıf olan bir taşıtın, sağ kalma alanını koruma şansı daha azdır. Ancak, sağ kalma hacimleri korunduğunda, göz önüne alınan iki oturma mahallinin yavaşlamaları düzeyinde fark yoktur.

• Kütle hasarı. Ağırlıkların oranı 1'e 2, yani 1 950 kg ve 975 kg olduğunda, sabit bir engele çarpan hafif taşıtta 32 cm'lik bir çökme, oysa iki kat ağır ikinci taşıtta 45 cm'lik bir biçim değiştirme görülür. Öte yandan bu iki arabanın birbiriyle çarpışması halinde ağır arabanın 24 cm'lik bir biçim değiştirmemesine karşılık, hafif araba 67 cm'lik bir çökmeye uğrar,

—iki taşıtın ezme kuvvetleri özdeş olursa, hafif olan, bir engele çarptığında 34 cm'lik, ağır olan 58 cm'lik bir çökmeye uğrar. Ancak bu iki taşıt birbirine önden çarparsa biçim değiştirmeleri özdeştir ve 42 cm'ye ulaşır. Bu olgu sabit bir engele çarpması anında hafif taşıtın maksimum yavaşlama göstermesine rağmen bu iki araba arasında tam bir bağdaşırlığın bulunduğunu kanıtlar.

—Ezme kuvvetleri farklı olduğunda, sabit engele çarpma, hafif taşıtta 39 cm'lik, iki kat daha ağır taşıtta da 63 cm'lik bir biçim değiştirmeye yol açar. Buna karşılık, bu İki arabanın birbiriyle önden çarpışması halinde, ağır olan 58 cm'llk, hafif olan da 36 cm'lik bir biçim değiştirmeye uğrayacaktır.

Bu sonuç hafif araba için çok elverişlidir, ancak sorun karmaşıkla-şır, çünkü yavaşlama eğrilerinin incelenmesi çarpışma anındaki ağır taşıtın ezme kuvvetinin hafif taşıtınklnden büyük olduğunu ve hafif taşıtın tümüyle ezileceğini gösterir. Bu da, ağır taşıtın birbirine eklenen kütle hasarı ve bükülmezlik hasarı gibi İki hasar oluşturma olgusundan kaynaklanır. Amerikan yönetmeliği 80 km/sa hızla duvara çarpan bir arabanın, ağırlık 2 500 kg'ı geçtiğinde, yerçekimine bağlı g ivmesinin (9,81 ms-2'ye eşit) 40 katına eşit değişmez bir yavaşlama göstermesini zorunlu görür. Bu koşul yalnız etkisiz değil tehlikelidir de; çünkü, böyle bir taşıt, ters yönden gelen daha hafif bir taşıtla tam çarpışma halinde güvenli bir taşıt olarak kabul edilemez.

• Yapı hasarı. İki taşıtın kütleleri birbirinden farklıysa, kütle hasarının etkileri yapılar düzeyinde ortaya çıkar; dolayısıyla maksimum ezme kuvvetlerini, taşıtın yolcu mahallinde yani yavaşlamanın kütleyle ters orantılı olduğu yerde kütleyi durduracak şekilde ayarlamak gerekir. Yapı hasarı dinamometrlk durdurucuda İncelenir. Kütleler eşit olduğu gibi ezme kuvvetleri de maksimumdur. Maksimum kuvvet noktası konumunun, taşıtın içindeki çeşitli kütlesel ve bükülmez organların düzenine göre değiştiği saptanır.

Bu sonuç, sabit engele karşı biçim değiştirme eğrilerinin İncelenmesiyle de doğrulanır. Böylece, kuvvet noktası en arkada olan arabada engele çarpma sonucunda 44 cm'llk bir biçim değiştirme görülürken, diğer arabada 35 cm'llk bir biçim değiştirme ortaya çıkar. Bu iki taşıtın önden çarpışma varsayımında, birincide 51 cm'lik, ikincide de 27,5 cm'lik bir çökme oluşacaktır. Yavaşlama eğrileri özdeştir, bu da, taşıtların içindekilerle İlgili olarak ortaya çıkan sorunun yalnız sağ kalma alanıyla sınırlı olduğunu ortaya koyar.