Hadım
 

HADIM a. hadım, hizmet eden, köle' den).

1. Enenmiş, erkekliği giderilmiş erkek. (Bk. ansikl. böl.)

—2. Osmanlı devletinde saraylarda ve vezir konaklarında harem denen kadınlara özgü dairelerde hizmet gören görevliler (tavaşi adıyla da anılırlardı.)

—3. Sakatlanmamış olmalarına karşılık yahudi kralların odalarının korunmasıyla görevli kişilere verilen ad.

—4. III. yy.'da kendilerini sakatlayan ve elleri ne düşenleri de kendilerini hadım etmeye zorlayan fanatik softalara verilen ad.

—5. Bir kimseyi hadım etmek, erkekliğini gidermek, enemek.

—Müz. Hadım edildiği için çocukluk sesi değişmeden kalmış erkek şarkıcı. (Eşanl. KASTRATO.) [Bk. ansikl. böl.]

—ANSİKL. Asurlular ve daha sonra Pereler önemli görevleri hadımlara vermeyi yeğlerlerdi. Bu kişilerin kayıracak çocukları bulunmadığından daha güvenilir ve daha az hırslı oldukları kabul edilirdi. Ahe-meniler döneminde ana-babalar, kendisine kralın sarayında bir gelecek sağlamak için oğullarının birini iğdiş etmekten kaçın-mazlardı. Anadolu'da ana tanrıça Kybele* kültünde Attis* rahiplerinin (gallos) hadım olmaları zorunluydu. Kybele'nin aşkına kendilerini hadım eden gallosların yönettiği ilkbahar ayinlerinde, kimi zaman gençler coşarak kendilerini iğdiş eder, böylece ana tanrıçayla bütünleştiklerine inanır tardı. Arınmış, kusursuz, ermiş olarak nitelenen bu kişiler, özgürlüğün simgesi olan phrygia başlığını giymeye hak kazanırlardı. Hadımlar Anadolu dinleri yoluyla Roma ve Bizans'a girdiler. Bizans'ta sarayla ilgili önemli görevlere hadımlardan başkası getirilmezdi. Patricius tanım olarak baba anlamına geldiği halde, Bizans' ta hadım olan patriciuslar vardı ve bunlara köse (tüysüz) denirdi.

Hıristiyanlıkta, Kilise bu uygulamayı hiçbir zaman onaylamadı ve kullanmadı, ancak Origenes gibi iffetini yitirmek zorunda kalmamak için kendisini sakatlayan gönüllü hadımlara rastlanır. Origenes'e öykünenlerin hızla artması yüzünden Niko-medeia konsili hadımların papaz olmalarını yasaklamak zorunda kaldı.

islam dininin iğdiş etmeyi kesinlikle yasaklamasına karşın, islamlığın yayıldığı bütün alanlarda daha önceden var olan bu gelenek islam dünyasında da sürdü. Önce bizans ve sasani saraylarının etkisiyle emevi saraylarında hadım kullanılmaya başlandı. Abbasiler döneminde bunların önemi ve sayısı arttı. Halife Muk-tedir'in siyah ve beyaz 11 000 hadım'ı bulunuyordu. Endülüs emevi, fatımi saraylarında hadımların varlığı bilinmektedir. Abbasi halifeliğinin saray geleneklerini örnek alan çeşitli türk ve islam devletlerinde hadım kullanma geleneği sürdü (Sa-maniler, Gazneliler, Büyük Selçuklular ve kolları, ihşidiler, Mısır Memlukları vb). Bütün ortaçağ islam devletlerinde var olan bu kurum Ösmanlılar'da da vardı.

—Müz. Kadınların kilise korolarına alınması yasak olduğundan ve binbir güçlükle eğitilen çocukların kısa süre sonra sesleri değiştiğinden, XVII. yy.'a değin kiliselerde hadım şarkıcılardan yararlanıldı. Ses alanları daha geniş, sesleri daha güzel ve güçlü olan bu tür şarkıcılar, XVII. yy.'dan XVIII. yy.'ın sonlarına değin opera dünyasına egemen oldular. Yalnızca Sistina ca-pella'sında, XX. yy.'ın başlarına değin hadımlardan yararlanıldı. En ünlü hadımlar arasında Baldassarre Ferri, Atto Melani, Farinelli, Caffarelli, Carestini, Pacchierot-ti ve Napoléon tarafından bir nişanla taltif edilen Crescentini anılmalıdır.