Sapınç, ABERASYON Olarak da Bilinir.
 

SAPINÇ

Sapınç, ABERASYON olarak da bilinir.mercek ve eğri ayna gibi optik sistemlerde ışık ışınlarının ,görüntü netliğinde bozulmaya yol açacak biçimde sapmaya uğraması.İdeal bir sistemde cismin her noktası,görüntüde sıfır boyutlu bir nokta oluşturmalıdır.gerçekte ise görüntü noktaları belli bir büyüklükte ve bakışımsız (asimetrik)bir biçimde oluşur.bu da görüntünün netliğini kaybetmesi sonucunu doğurur.Düz aynalarda sapınç söz konusu değildir.Mercekler ise yalnızca optik eksen (merceğin merkezinden geçen ve yüzlerine dik olan doğru) boyunca yol alan ışınlar içi ideal davranış gösterir.bu nedenle mercekler kusurlu görüntü oluştururlar.

Yalnızca tek bir dalgaboyuna sahip (tek renkli ) ışık için beş tür sapınç vardır.bunlar,küresel sapınç,koma,astigmatlık,alan eğriliği ve distorsiyon olarak adlandırılır.Işık tekrenkli ( monokramatik) değilse,renkser (kromatik) sapınç olarak adlandırılan birsapınç türü daha ortaya çıkar.renkser sapınç türü daha ortaya çıkar.renkser sapınç yalnızca mercekler için sözkonusudur.aynalarda bu tür sapınç görülmez.

Küresel sapınçta ,yüzleri küresel olan bir merceğin optik ekseni üzerindeki bir noktadan gelen ışınlar aynı görüntü noktasında kesişmezler.merceğin merkezine yakın geçen ışınlar,çevresine yakın geçen ışınlara oranla daha uzak bir noktada odaklanır.Eksen üzerindeki bir noktadan çıkarak merceğe ulaşan ışınlar mercekten geçtikten sonra birbirlerine yakınsarlar.bu ışınların oluşturduğu konilerin boyu,koninin mercek üzerindeki tabanının genişliğine bağlı olarak değişir.(bak.çizim). Koninin optik eksene dik bir düzlemle arakesiti bir dairedir.düzlem eksen boyunca kaydırılırsa bu dairenin çapı değişir.bu dairelerden çapı en küçük olanı,en az bulanıklık dairesi olarak adlandırılır.Küresel sapıncın en küçük olduğu görüntü bu noktada elde edilir.

Bir noktanın görüntüsünün kuyrukluyıldız biçiminde oluşmasına neden olduğu için koma olarak adlandırılan sapınç türü,eksen üzerinde olmayan bir noktadan gelen ışınların görüntüsünün ,merceğin farklı bölgelerince oluşturulması sonucunda ortaya çıkar.Küresel sapınçta ,eksen üzerindeki bir noktanın eksene dik bir düzlemdeki görüntüleri eşmerkezli,çapları farklı daireler biçimindedir.komada ise,eksen üzerinde olmayan bir noktanın görüntüleri gene çapları farklı daireler biçimindedir.ama bu daireler birbirlerine göre kaymış durumdadır.Çizimde,biri merkeze yakın bir ışın konisinin ,öbürü merceğin kenarlarından geçen bir ışın konisinin oluşturduğu görüntüler,biraz abartılı olarak gösterilmiştir.Komayı azaltmak amacıyla diyafram kullanılır.böylece merceğin kenarından geçen ışınlar engellenmiş olur.

Astigmatlik ise,küresel sapınç ve komadan farklı olarak,merceğin tek bir bölümünün bile eksen üzerinde olmayan bir noktanın görüntüsünün tek bir noktada oluşturamamasından kaynaklanır.

Alan eğriliği ve distorsiyon,görüntü noktaların birbirlerine göre konumlardan kaynaklanan sapınç türleridir.


http://frmsinsi.net/attachment.php?a...1&d=1366292962


Merceğin tasarımında küresel sapınç,koma ve astigmatlik giderilmiş olsa bile bu iki sapınç varlığını sürdürebilir.Alan eğriliğinde optik eksene dik konumdaki düzlemsel bir cismin görüntüsünü paraboloit biçimli bir yüzey oluşturur.Bu yüzey petzval yüzeyi olarak adlandırılır.(Macar matematikçi Jozsef Petzval'ın adından) Fotoğrafçılıkta görüntünün film düzlemiyle çakışması için görüntünün düzlemsel olması gerekir.aynı özellik,agrandisörlerde olması gerekir.aynı özellik agrandisörlerde görüntünün fotoğraf kağıdı ile çakışması açısından da önem taşır.Distorsiyon,iki türü vardır.Fıçı biçimli distorsiyon,büyütmenin eksenden uzaklaştıkça azalmasından :yastık biçimli distorsiyon ise büyütmenin eksenden uzaklaştıkça artmasından kaynaklanır.

Renkser sapınç merceğin değişik renkteki ışınları aynı düzlem üzerinde odaklayamamasından kaynaklanır.Tayfın,kırmızı ucu için kırılma indisi en küçüktür.bu nedenle hava içindeki bir merceğin kırmızı ve yeşil ışık için odak uzaklığı mavi ve mor için odak uzaklığından daha büyüktür.Merceğin büyütmesi,renkser sapınç etkisiyle,hem optik eksen boyunca hem de optik eksene dik doğrultuda farklı değerler alır.bunlardan birincisi boyuna renkser sapınç,ikincisi ise enine renkser sapınç olarak adlandırılır.

Kaynak;AnaBritannica cilt 27 sayfa 162-63 frmsinsi.net için derlenmiştir.