12 Eylül Harekatı
 

Türk silahlı kuvvetleri'nin emir ve komuta zinciri içinde yönetime elkoyması (12 eylül 1980).. Anarşi ve terörün nedenleri ve alınacak önlemler konusunda çeşitli görüşler ileri sürüldü. 25 kasım 1979'da iktidara gelen Demirel kabinesi 67 ildeki valileri değiştirdi. Ancak sağ-sol çatışmaları, mezhep kavgaları sürdü. Ülkede giderek büyük boyutlara varan iktisadi, toplumsal ve siyasal sorunlar karşısında siyasal partiler ve önderleri anlaşmaya varamadılar

Ordu-Fatsa, Çorum olayları önlenemedi. Bir ay sonra hükümet çaresizlik içinde kalmıştı. Silahlı kuvvetler de hoşnutsuzluğunu belirtti. Aralık 1979'da Genelkurmay başkanı Kenan Evren ve kuvvet komutanlarının imzalarını taşıyan bir "uyarı mektubu" cumhurbaşkanı Korutürk'e verildi. Mektupta, iki büyük siyasal parti AP ve CHP'nin, ülkenin içinde bulunduğu iktisadi, sosyal ve. siyasal koşullar altında bir uzlaşmaya varması, ülkeyi birlikte yönetmeleri istenmekteydi.

Dar parti çıkarlarının bir tarafa bırakılması, parti önderleri arasındaki çekişmenin sona ermesi gerektiği belirtiliyordu. Bu uyarı kamuoyunda geniş yankı bulurken AP ve CHP önderleri mektuptaki uyarıların kendilerine yönelmediğini ileri sürdüler. AP başkanı Demirel, iktidara yeni geldikleri için bunalımın sorumlusu olamayacaklarını, CHP başkanı Ecevit de kendilerinin öteden beri uzlaşma yanlısı oldukları söyledi. Demirel hükümetinin, enflâsyonu azaltmak gerekçesiyle, İMF' nin önerileri doğrultusunda, aldığı "24 Ocak kararlan" da siyasal gelişmeleri yakından etkiledi.

Muhalefet önderi Ecevit bu tür önlemlerin G. Amerika'da, ancak askeri yönetimlerce uygulanabildiğini, çoğulcu demokrasiyle bağdaşmadığını hatırlattı. Görev süresi mart ayında dolan Fahri Korutürk'ün yerine cumhurbaşkanı seçilmesi de bir sorun durumuna geldi. Parlamento'daki milletvekillerinin partilere dağılımı, tek parti tarafından desteklenen bir adayın seçilmesini engelliyordu. Partiler ortak bir adayda anlaşamadılar; seçim kilitlendi. Demirel'ln bunalımdan çıkmak için önerdiği erken seçim yolu, CHP ve MSP tarafından kabul edilmedi.

Kimi çevreler anayasada yapılacak değişimle bunalımın atlatılacağını savundular Görevden ayrılan cumhurbaşkanının yerine vekâleten Cumhuriyet Senatosu başkanı, AP'Iİ ihsan Sabri Çağlayangil geçti. Gündemde bulunan ve asayişi ilgilendiren, Devlet güvenlik mahkemeleri ile Olağanüstü hal tasarıları yasalaşamadı.

Dışişleri bakanı Hayrettin Erkmen gensoru önergesiyle düşürüldü. MSP'nin Konya'da düzenlediği mitingde (6 eylül) şeriat düzeni propagandası yapıldı. Anarşik olaylarda çatışmalar hemen hemen bir iç savaş boyutuna ulaştı. Ordunun her an müdahale etmesi bekleniyordu. 12 eylül'de ordu yönetime elkoydu.

Genelkurmay başkanı orgeneral Kenan Evren, Kara kuvvetleri komutanı orgeneral Nurettin Ersin, Hava kuvvetleri komutanı orgeneral Tahsin Şa-hinkaya, Deniz kuvvetleri komutanı oramiral Nejat Tümer ve Jandarma genel komutanı orgeneral Sedat Celasun'un oluşturdukları Milli güvenlik konseyi (MGK), ülke yönetimine elkoydu. Demokrasiye son verdi. Yayımlanan bildiride harekâtın amacının "ülke bütünlüğünü koruma, milli birlik ve beraberliği sağlama, muhtemel bir iç savaşı ve kardeş kavgasını önlemek, devlet otoritesini ve varlığını yeniden tesis etmek ve demokratik düzenin işlemesine mani olan sebepleri ortadan kaldırmak" olduğu belirtiliyordu.

Parlamento ve hükümet feshedilmiş, parlamento üyelerinin dokunulmazlığı kaldırılmış, bütün yurtta sıkıyönetim ilan edilmiş, sokağa çıkma yasağı konulmuştu. MGK başkanı orgeneral Kenan Evren aynı gün radyo ve televizyonda yayımlanan konuşmasında, ülkenin durumunu anlattı, Silahlı kuvvetler'in bu durumun düzeltilmesi için uyarılarda bulunduğunu hatırlattı. MGK olarak öngördükleri önlemleri, yapılacak işleri özetledi.