| Prof. Dr. Sinsi |
12-20-2012 12:29 PM |
Hayvanlarda Üreme Büyüme Gelişme
- Doğada yaşayan canlıların doğması,büyümesi,gelişmesi,üremesi ve ölmesi olaylarının akışına HAYAT DÖNGÜSÜ denir.
Büyüme ve gelişme tüm canlılar için ortak özelliktir.Bu nedenle hayvanlarda tıpkı insanlar gibi doğar ,büyür,gelişir ,ürer ve ölürler .Yani onlarında bir hayat döngüleri vardır.Onlarda da üreme döllenme ile başlar.
YUMURTA +SPERM---->DÖLLENME ---->ZİGOT---->EMBRİYO---->FETÜS---->YENİ BİR CANLI şeklindedir.
Hayvanlarda iç ve dış olmak üzere iki tür döllenme vardır.
DIŞ DÖLLENME;
---->Yumurta ve spermin döllenmesi vücut dışında gerçekleşir.
---->Sadece suda yaşayan canlılarda görülür.
---->Döllenme şansının yüksek olması için çok sayıda yumurta ve sperm ortama bırakılır.
---->Döllenme dış ortamda olduğu için embriyo gelişimi dışarıdadır.
---->Yavru bakımı yoktur.
Balıklarda ve kurbağalarda görülür
İÇ DÖLLENME;
---->Yumurta ve spermin birleşmesi dişi vücudunda olur.
---->Karada yaşayan canlılar ve suda yaşayan bazı canlılarda görülür.
---->Dişide oluşan yumurta sayısı az buna karşılık sperm sayısı fazladır.
---->Döllenmiş yumurtanın gelişimi .daha önce verildiği gibidir.
---->Yavru bakımı vardır.
Kuşlarda ,sürüngenlerde ve memeli hayvanlarda görülür.
Hayvanlarda oluşan yeni canlının büyüyüp gelişmesi için uygun ortamın sağlanması gerekir.Bu anlamda hayvanlar da gelişme İÇ ve DIŞ olmak üzere iki çeşittir.
Bazı hayvanlarda döllenme canlının içindeyken yavrunun gelişimi dışarıda olabilir.ör: kuşlar
Kuşlar ,yavru gelişiminin gerçekleşmesi için kuluçkaya yatarak ona uygun bir sıcaklık sağlarlar.Bu durum bazı sürüngenlerde de görülür.Kuş yumurtasında görülen kabuk ,kurbağa ve balık yumurtasında yoktur.
İÇ GELİŞME de ise yavru gelişimi dişi vücudunda gerçekleşir.Yavru anne tarafından beslenir.Atıklar anne aralığı ile dışarı atılır.Memelileri bu tür hayvanlara örnek olarak verebiliriz.
Yavru bakımı memelilerde ve kuşlarda görülür.Sürüngen,balık ve kurbağalarda görülmez.
BAŞKALAŞIM;
Bazı canlılar dünyaya geldiklerinde ana canlıya benzemezler.Gelişim dönemlerinden geçerek ana canlıya benzerler,bu olaya BAŞKALAŞIM denir.Kurbağa ,kelebek,böcekler,çekirge başkalaşım geçiren hayvanlara örnektir.Bu hayvanlar belli bir süreçten sonra ana canlıya benzeyerek hayat döngülerine devam ederler.
Omurgalı Hayvanların Üremesi
Omurgalı hayvanların tümü, insanlarda olduğu gibi eşeyli ürerler. Bütün omurgalılarda erkek ve dişi bireyler vardır.
Memeli Hayvanlar: Yumurta dişi bireyin üreme sistemi içinde döllenir. Buna iç döllenme denir. Embriyo burada oluşur ve yavru ilk etapta burada gelişir. Yavrular ilk günlerde dişi hayvanın meme bezlerinden salgılanan süt ile beslenir. Memelilerde analık duygusu çok gelişmiştir. Çünkü yavru sayısı çok değil ve yavrular bakıma muhtaçtır.
Kuşlar: Memeli hayvanlar gibi yumurta hücresi dişi üreme organında döllenir. Embriyo burada oluşur. Ancak, çevresi besin ve sert bir kabukla sarılan embriyo daha sonra dışarı çıkarılır. Kuşlar yumurtanın üzerine yatarak sıcak tutarlar. Bu olaya kuluçkaya yatma denir. Yavru gelişip, ana babasına benzer bir duruma geldiğinde kabuğu kırarak dışarı çıkar.
Nesillerini sürdürebilmek için kuşlar da yavrularını beslemek, korumak zorundadır.
Sürüngenler: Zigot, iç döllenme ile oluşur. Onlar da kuşlar gibi yumurtlar, ancak genellikle yavruları ile ilgilenmezler. Birçok sürüngen çok sayıda yumurta yapar. Yumurtalarını sıcak ve güvenli yerlere bırakır, kuluçkaya yatmaz. Yumurta içindeki besinler sayesinde gelişen embriyodan, anne babasının benzeri yavru çıkar. Yavrular yumurtadan çıktıktan sonra kendi başlarının çaresine bakmak zorundadır.
İki Yaşayışlılar: Kurbağa ve su semenderleri iki yaşayışlılar (amfibiler) grubuna girerler. Onlara bu ismin verilmesinin sebebi, yaşamlarının bir bölümünü su içinde, bir bölümünü de karada geçirmeleridir. Suda solungaç, karada akciğer solunumu yaparlar.
Bu hayvanlar da yumurtlayarak çoğalır. Ancak, iki yaşayışlılarda yumurta ve sperm dişi hayvanın vücudunda değil, dışarıda buluşur. Bu olaya dış döllenme denir. Dişi hayvan yumurtalarını su içine bırakır, tam bu sırada dişinin üzerine tırmanmış olan erkek de yumurtalarını suya salar ve döllenme gerçekleşir.
Anne babanın görevi buraya kadardır. Bir daha yavrularıyla ilgilenmezler. Yumurtadan çıkan yavrular ise ilk etapta anne babaya hiç benzemezler. Daha sonra başkalaşım geçirerek yetişkin hale gelirler.
Balıklar: Döllenme iki yaşayışlılarda olduğu gibi dış döllenmedir. Onlar da yavrularıyla ilgilenmezler. Yumurtadan çıkan yavrular, anne babasına benzer. İki yaşayışlılarda olduğu gibi çok miktarda yumurta yapılır. Yumurtadan çıkıp, sağ kalarak ergin hale gelenler ise oldukça azdır.
Balıklarda da bazı aykırı türler vardır. Örneğin; kedi balıklarında yumurtalar dişi balığın içinde olgunlaşır. Engerek yılanı gibi onlar da doğum yapıyormuş sanılabilir.
Omurgasız Hayvanların Üremesi
Omurgasız hayvanlar da genellikle eşeyli ürerler ve yumurta oluştururlar. Hayvanın türüne göre iç döllenme veya dış döllenme yapabilirler. Birçoğunda erkek ve dişi hayvan farklı bireylerdir. Bazı omurgasızlarda ise cinsiyet ayırımı görülmez. Hem sperm hem yumurta üretebilirler. Genellikle yumurta ile ürer, çok sayıda yavru yapar, yavrularıyla ilgilenmezler. Ancak karınca, bal arısı gibi koloni halinde yaşayan böceklerde larvalar ergin hayvanlar tarafından beslenir.
Bazı Hayvanların Yavruları Başkadır
Bazı canlılar anne babalarına neredeyse tıpatıp benzerler. Ancak bazı hayvanlar dünyaya çok farklı biçimde gelir. Kurbağa yavrusu yumurtadan çıktığında daha çok balığa benzer. Böcekler ise yumurtadan kurtçuk ya da tırtıl dediğimiz değişik şekilde çıkarlar. Büyüdüklerinde çok farklı görünüm kazanırlar. Hayvanların geçirdiği bu köklü biçim değişikliğine başkalaşım denir.
Başkalaşım geçiren hayvanlarda, yumurtadan çıktığı anki döneme larva dönemi denir.
Kurbağa larvaları, iribaş evresinde baş ve kuyruktan ibarettir. Bacaklar yoktur, akciğerler gelişmemiştir. Balıklar gibi su içinde solunum yaparlar. İribaş zamanla gelişerek başkalaşım tamamlanmış olur ve anne babaya benzeyen bir kurbağa haline gelir.
Böceklerde başkalaşım biraz daha farklıdır. Yumurtadan çıkan larvalar uzunca bir süre beslenir. Boy ve kütlelerini artırırlar. Belirli bir büyüklüğe eriştiklerinde çevrelerine koruyucu bir kılıf yapar ve içinde hareketsiz kalırlar. Bu döneme krizalit ya da pupa dönemi denir. Koruyucu kılıfın altında son değişim evrelerini tamamlar ve ergin böcek haline gelirler. Bu dönem böceğin üreme dönemidir.
Kelebeklerde gelişme ve büyüme:
Erkek ve dişi hayvanların çiftleşmesiyle döllenme olur.(iç döllenme)
Dişi yumurtaları oluşturur
Yumurtadan kurtçuklar çıkar
Kutçuklar tırtılı ,tırtılda gelişerek kelebeği oluşturur.
Kurbağalarda büyüme ve gelişme:
Yumurta ile çoğalırlar
Yumurta ve spermler su da birleşir.yani dış döllenme görülür.
Yavru gelişimi dış ortamdadır.(dış gelişme)
Yumurtadan iri baş denilen larvalar çıkar
Bu canlılar gelişerek ergin kurbağayı oluşturur.
başkalaşım
Döllenmiş yumurta ----->iribaş ---------->ergin kurbağa
uyarı: sürüngenlerden yılan,timsah,kaplumbağa ve kertenkeleler yumurtayla çoğalır.kuşlarda yumurtayla çoğalırlar.kuşlar kuluçkaya yatar.
Memeliler ise doğurarak çoğalır.memeli ve kuşlarda yavru bakımı varken diğerlerinde yavru bakımı görülmez
|
