Ünlü Daralması Nedir?
 

Türkçe'de ünlü daralması - ünlü daralması nedir- ünlü daralması örnekleri -

Sözcüklerin sonlarında bulunan geniş ünlüler (a, e) özellikle “-yor” ekinin darlaştırıcı özelliğinden dolayı daralarak ı, i, u, ü dar ünlülerine dönüşür. Buna ünlü daralması denir.

Örnek:

bekl-e-yor > bekl-i-yor
kalm-a-yor > kalm-ı-yor
özl-e-yor > özl-ü-yor
soll-a-yor > soll-u-yor

Örneklerinde bu daralma görülmektedir.

“-yor” ekinden başka bir ekin ya da sesin darlaştırma özelliği yoktur. Ancak tek heceli olan “de- , ye-” fiilleri, kendinden sonra gelen “y” sesinden dolayı darlaşabilir.

Örnek:

de - yor > di - yor
de - yerek > di - yerek
de - yen > di - yen

Ancak bazen darlaşma olmayabilir.
Örnek:

de - y - ince > de - y - ince

Türkçede a, e ünlüsü ile biten fiillerin şimdiki zaman çekiminde, söyleyiş ve yazılışta da a ünlüleri ı, u; e ünlüleri i, ü olur:

başlıyor, kanıyor, oynuyor, doymuyor
izliyor, diyor, gelmiyor, gözlüyor

Birden çok heceli ve a, e ünlüleri ile biten fiiller, ünlüyle başlayan ek aldıklarında bu fiillerdeki a, e ünlülerinde söyleyişte yaygın bir daralma (ı ve i'ye dönme) eğilimi görülür. Ancak, söyleyişteki ı, i ünlüleri yazıya geçirilmez:

başlayan
yaşayacak
atlayarak
saklayalı
atmayalım
gelmeyen
izlemeyecek
gitmeyerek
gizleyeli
besleyelim

Buna karşılık tek heceli olan demek ve yemek fiillerinde, söyleyişteki i ünlüsü yazıya da geçirilir:

diyen, diyerek, diyecek, diyelim, diye
yiyen, yiyerek, yiyecek, yiyelim, yiye, yiyince, yiyip

Ancak deyince, deyip sözlerindeki e yazılışta korunur.