Sebe Halkı Ve Arym Sely
 

"Andolsun. Sebe' (halky)nyn oturdu?u yerlerde de bir ayet vardyr. (Evleri) Sa?dan ve soldan iki bahçeliydi. (Onlara demi?tik ki. böylece biz de onlara Arim selini gönderdik." (Sebe Suresi. 15-16)

Sebe Halky. Ad Kavmi bölümünde bahsetti?imiz. Güney Arabistan'da ya?amy? olan dört büyük uygarlyktan birisidir. Bu kavmin kurulu? tarihi hakkyndaki tahminler MÖ 1000-750 seneleri arasynda de?i?ir. yykyly?y da MS 550'li yyllarda Yranlylar'yn ve Müslüman Araplar'yn iki yüzyyl süren saldyrylaryyla olmu?tur.

Sebe Devleti'nin kurulu? tarihi anla?mazlyk konusudur. Sebe Kavmi. devlet tutanaklaryny MÖ 600'lü yyllarda i?lemeye ba?lamy?ty. Bu sebeple Sebeliler'in bu tarihten öncesine ait kayytlary bulunmamaktadyr.

Sebe Kavmi'nden bahseden en eski kaynaklar. Asur kraly II. Sargon'un zamanyndan kalma sava? yyllyklarydyr. (MÖ 722-705) Sargon. bu yazytlarda kendisine vergi ödeyen devletlerden söz ederken Sebe Kraly Yis'i-amara'dan bahsetmektedir. Bu kayyt. Sebe Devleti hakkynda bilgi veren en eski yazyly kaynaktyr. Ancak sadece bu kayna?a dayanarak Sebe Devleti'nin MÖ 700 yylynda kuruldu?unu söylemek do?ru olmayacaktyr; zira Sebe Devleti'nin yazyly kaynaklara geçirilmeden uzun bir ömür sürmü? olmasy oldukça kuvvetli bir ihtimaldir. Yani Sebe Devleti'nin tarihi. bilinenden çok daha eskilere dayanyyor olabilir. Nitekim Ur Krally?y'nyn son hükümdarlaryndan Arad-Nannar'yn kitabelerinde "Sebeliler memleketi" anlamyna geldi?i dü?ünülen "Sabum" kelimesi yer almaktadyr.1 E?er bu kelimenin gerçek anlamy buysa. bu. Sebe devletinin tarihinin MÖ 2500'lü yyllara kadar uzandy?yny gösterir.

Sebe Kavmi'ne ait dikde yazylmy? yazylar.
Sebe kavmini anlatan tarihi kaynaklar. bunun Fenikeliler gibi yo?un ticari faaliyetlerde bulunan bir devlet oldu?unu söylerler. Buna göre Kuzey Arabistan ticaret yollarynyn bir kysmy. bu kavmin elindeydi. Sebeli tüccarlaryn. Kuzey Arabistan yoluyla Akdeniz'e ve Gazze'ye mal götürebilmeleri için bütün o bölgelerin yeni hakimi olan II. Sargon'dan izin almalary veya ona vergi vermeleri gerekiyordu. Bunlaryn Asur Krally?y'na vergi vermeye ba?lamalaryyla beraber isimleri de bu devletin yyllyklaryna i?lenmeye ba?lady.

Sebeliler. tarihte medeni bir kavim olarak bilinmi?lerdir. Sebe hükümdarlarynyn yazytlarynda "onarma". "vakfetme". "in?a etme" gibi kelimeler a?yrlyktadyr. Bu kavmin en önemli eserlerinden olan Marib Barajy da. ula?tyklary teknolojik seviyenin önemli göstergelerindendir.

Sebe devleti. bölgenin en güçlü ordularyndan birisine sahipti. Ordusu sayesinde yayylmacy bir politika izleyebiliyordu. Eski Kataban devleti topraklaryny ele geçirmi?ti. Afrika kytasynda birçok topra?a sahipti. MÖ 24 yylynda ba?kenti Marib'e sefer yapan dönemin tarty?masyz en güçlü devleti olan Roma Ymparatorlu?u'nun Mysyr valisi Marcus Aelius Gallus yönetimindeki bir ordusunu a?yr bir yenilgiye u?ratmy?ty. Sebe. ylymly bir politika izleyen. ancak gerekti?inde ?iddet kullanmaktan da çekinmeyen güçlü bir devlet tablosu çiziyordu. Geli?mi? kültürü ve ordusuyla Sebe devleti. tam anlamyyla zamanynda o bölgenin bir "süper gücü" idi.

Sebe devletinin bu dikkat çekici derecede güçlü ordusundan Kuran'da da bahsedilmektedir. Sebe ordusunun komutanlarynyn Kuran'da aktarylan bir ifadesi. bu ordunun kendisine ne kadar güvendi?ini göstermektedir. Komutanlar. Sebe'nin kadyn yöneticisine (Melikesi'ne) ?öyle derler:

Biz kuvvet sahibiyiz ve zorlu sava?çylaryz. Y? hususunda karar senindir. artyk sen bak. neyi emredersen (biz uygularyz). (Neml Suresi. 33)

Sebe ülkesinin ba?kenti. bulundu?u co?rafyanyn avantajly konumu sebebiyle oldukça zenginle?mi? olan Marib idi. Ba?kent. bölgede bulunan Adhana Irma?y'nyn çok yakynyndaydy. Bu nehrin Cebel Balak'a girdi?i nokta. baraj yapymyna çok uygundu; bundan yararlanan Sebeliler de daha uygarlyklaryny kurma a?amasyndayken buraya bir baraj in?a etmi?ler ve sulama yapmaya ba?lamy?lardy. Bu baraj sayesinde de çok ileri bir refah seviyesine kavu?mu?lardy. Ba?kent Marib o dönemin en geli?mi? ?ehirlerinden bir tanesiydi. bölgeyi gezen ve bu diyary oldukça öven Yunanly yazar Pliny. buranyn ne kadar ye?il bir bölge oldu?undan bahsetmekteydi.

Marib'deki bu barajyn yüksekli?i 16 metre. geni?li?i 60 metre ve uzunlu?u da 620 metreydi. Hesaplara göre baraj aracyly?yyla sulanabilen toplam alan 9.600 hektardy ki. bunun 5.300 hektary güney. geri kalany ise kuzey ovasyna aitti. Bu iki ova. Sebe kitabelerinde bazen "Marib ve iki ova" diye anylyrdy.3 Y?te Kuran'daki "sa?dan ve soldan iki bahçe" ifadesi. muhtemelen bu iki vadideki gösteri?li ba? ve bahçelere i?aret eder. Bu baraj ve sulama tesisleri sayesinde bölge. Yemen'in en iyi sulanan ve en verimli kesimi olarak ün yapmy?ty. Fransyz J. Holevy ve Avusturyaly Glaser. Marib setinin çok eski devirlerden beri var oldu?unu yazyly belgelerle ispat ettiler. Himer lehçesiyle yazylan belgelerde bu barajyn ülke topraklaryny verimli kyldy?y yazylyydy.

Bu baraj. MS 5. ve 6. yüzyyllarda geni? çaply onarymlar görmü?tü. Ancak bu onarymlar barajyn MS 542 yylynda yykylmasyny önleyemedi. Bu tarihte yykylan baraj. Kuran'da bahsedilen "Arim seli"ne yol açmy? ve büyük tahribata neden olmu?tu. Sebe Halky'nyn yüzlerce seneden beri i?letmekte oldu?u ba?lary. bahçeleri ve tarym alanlary tamamen yok olmu?tu. Barajyn yykylmasyndan sonra Sebe Kavmi'nin de hyzly bir gerileme sürecine girdi?i görülmektedir; barajyn yykylmasyyla ba?layan bu sürecin sonunda Sebe devletinin de sonu gelmi?tir.