Tsez Dili
 

Tsez dili, Dido dili veya Didoca (Tsezce: цезйас мец / Tsezyas mets veya цез мец / Tsez mets), Kuzeydoğu Kafkas dillerinden biridir. Rusya Federasyonu içinde yer alan Dağıstan’ın batı ve güney kesimlerinde, dağlık Tsunta bölgesinde Tsezler tarafından konuşulur. 2002 verilerine göre bu dili konuşan nüfus yaklaşık 15.500’dür. Tsez adı, halk etimolojisine göre Tsezce’de “kartal” anlamına gelen kelimeden türemiştir. Dido adı ise, Gürcüce "büyük” anlamındaki didi (დიდი) kelimesinden gelir.

Tsezce, yazılı geleneği zayıf bir dildir ve yazı dili olarak gelişmemiştir. Tsezler, edebiyat dili ve okullardaki eğitim dili olarak Avarca ile Rusçayı kullanırlar. Buna karşın Tsezce’nin yazımı için standart alfabe oluşturma çalışmaları yapılmış ve bu alfabe daha çok geleneksel folklorun kayda geçirilmesinde kullanılmıştır. Tsezce’nin yazımında kullanılan Kiril alfabesi, asıl olarak Avarca’nın yazımında kullanılan alfabeden alınmıştır. Tsezler, Rusça’dan çok Avarca’nın etkisinde kalmışlardır. Tsezce’de pek çok Avarca, Gürcüce, Arapça ve Rusça sözcük vardır. Türk dillerinden girmiş kelimeler de bulunur. Bütün bu etkenler Tsezce’nin gelişmesini engellemiş, bu dilin yerini Avarca ve Rusça almıştır.

Tsez dilinin gramer analizini ilk kez 1963’te Gürcü dilbilimci Davit İmnaişvili yapmıştır. Günümüzde Tsez folkloru metinleri, Tsez dilinin Mokok diyalektinde kayda geçirilmektedir.

Türkiye'de yaşayanlar Avar'lar (Tsez)

Türkiyede dağınık olarak yaşamaktadırlar. Tam olarak bilinmesede en çok İç anadoluda Tsez (Avar) köyü vardır. Fakat bazı köyler kısmen boşalmıştır. Daha çok büyük şehirlerde yaşamaktadırlar. Sivas,Zara-Selimiye, Sivas,Zara-Osmaniye, Tokat-Dereağzı, Tokat-Ovacık köylerinde Avar(Tsez) yaşadığı bilinmektedir. türkçede (çezi)(çundal)denir