Kurallı Birleşik Fiiller
 

Kurallı Birleşik Fiiller

Yapılış şekilleri şunlardır:Fiil + yardımcı fiil

Herhangi bir fiille “yazmak, vermek, bilmek, durmak, gelmek” yardımcı fiillerinden oluşur.

Bu yardımcı fiilleri kendi anlamlarını tamamen yitirir, “yeterlik, tezlik, sürerlik ve yaklaşma” olmak üzere dört anlam ifade eder

İki fiil arasına “-a,-e,-ı,-i,-o,-ö,-u,-ü” zarf-fiil eklerinden biri girer.

1)Yeterlik Fiili:Fiil + “-E” + bil- şeklinde yapılır.

Anlam:

Ahmet bu işi başarabilir. Başarmaya gücü yeter. Yeterlik

Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. Etmesi olası. Yeterlik Olasılık

Yanınıza gelebilir miyim?İzin verir misiniz? Yeterlik İstek isteme, rica etme

Herkes kendi işiyle ilgilenebilir. Buna izi var yeterlik izin verme

Olumsuzu şöyledir:
Gücü yetmezlik anlamı katıyorsa:

Başar-a-bil-i-r › başar-a-ma-z

Aç-a-bil-i-r-im › aç-a-ma-m

Oku-y-a-bil-i-r-im › oku-y-a-ma-m

Gel-e-bil-i-r-iz › gel-e-me-y-iz

Gücü yetmezlik ihtimali içeriyorsa:

Yaz-a-bil-i-r-im › yaz-a-ma-y-a-bil-i-r-im

Oku-y-a-bil-i-r-ler › oku-y-a-ma-y-a-bil-i-r-ler

İsteğe bağlı oluşta ihtimalin yüzde elli olduğu belirtiliyorsa:

Doğ-a-bil-i-r › doğ-ma-y-a-bil-i-r

Ol-a-bil-i-r › ol-ma-y-a-bil-i-r

2)Tezlik Fiili:Fiil + “-İ” + ver- ve Fiil + “-İ” + gel- şeklinde yapılır.

Anlam:

Bana bir çay alıver. Tezlik, çabukluk

Birden karşısına çıkıverdi. Apansızın

Onu bir kenara atıvermişler Önemsememe, gelişigüzel yapma

Beklemediğimiz bir anda çıkageldi Apansızın

Olumsuzu:

Kapıyı açıvermedi açmadı tezlik

Kapıyı açmayıver açma önemsememe

3)Sürerlik Fiili:Fiil + “-E” + kal-

Fiil + “-E” + gel-

Fiil + “-E” + dur- şeklinde yapılır.

Anlam:

Çocuk oturduğu yerde uyuyakalmış

Bakakalırım giden her geminin ardından

Sen vitrinlere bakadur, ben birazdan gelirim

Eskiden beri böyle anlatılagelmiş.

Bu birleşik fiil tekrar birleşik fiil yapılabilir.

Çocuk oturduğu yerde uyuyakalabilir

Beni burada alıkoyamazsınız.

Sürerlik anlamını başka çekimler de verebilir:

Geçen arabalara bakıp durdu.

Olduğumuz yerde dönüp duruyoruz.

Olumsuzu az da olsa yapılır:Uyuyakalmamış, yol kapalı olduğu için gecikmiş.

4)Yaklaşma Fiili:Fiil + “-E” + yaz-

Anlam:

Merdivenden inerken düşeyazdı. Az kalsın düşüyordu / Az daha düşüyordu / Az kaldı ki düşüyordu / Düşmesine az kaldı.

“Çeşmimden akan hun ile sagar dolayazdı

Mecliste geçen gece yine kan olayazdı” (Baki)