Fiillerde Kip(Anlam) Kayması
 

Bir kipin, bir başka kip yerine kullanılmasıdır. Bir başka ifadeyle; fiilin, çekimlenişine göre taşıması gereken anlamının dışına çıkmasıdır.

Bu anlam değişiminin daha iyi anlaşılması için, kiplerin temel anlamlarını bilmemiz gerekir:

* -yor (Şimdiki zaman eki): Anlatışla eylemin aynı anda yapıldığını ifade eder:

Kardeşim, kendi odasında ders çalışıyor. (Cümlenin söyleniş anında "ders ça*lışma" işi de yapılıyor.)

* -di (Bilinen, görülen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce gerçekleştiği kesin olan eylemleri anlatır:

Murat Bey, az önce dışarı çıktı, ("çıkma" eylemi, konuşulan andan önce ger*çekleştiği bilinen olayı anlatmaktadır.)

* -miş (Duyulan, öğrenilen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce birilerin*den, bir yerlerden duyulan, öğrenilen eylemleri anlatır:

Gülşah Hanım, dün gitmiş köyüne, ("gitme" eylemi, konuşulan andan önce ya*pılan eylemin birilerinden duyulduğunu anlatır.)

* -ecek (Gelecek zaman eki): Konuşulan andan sonra gerçekleşecek eylemi an*latır:

Yarın, İstanbul'a gideceğim.

* -r (-ar, -er, -ir, -ir... -mez) (Geniş zaman eki): Eylemin bütün zamanlar için ge*çerli olduğunu anlatır:

Gül bahçesini seyretmeyi çok severim.

Geniş Zamanda Kayma

* Nasrettin Hoca bir gün pazara gider, ("gitmiş" yerinde)

* Çocuk bir de bakar ki çantası yerinde yok. ("bakmış")

* Şimdi eve gider, parayı alıp gelirsin. (Emir yerinde: git, gel.)

* Şimdi bırak, birkaç dakika sonra okursun. (Gelecek zaman yerinde)

* Acele etme, birazdan gideriz. (Gelecek zaman yerinde)

* Arabayı yazın alırız. (Gelecek zaman yerinde)

Şimdiki Zamanda Kayma

* Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine: kurulur.)

* O, bu iyilikleri hep yapıyor. (Geniş zaman yerine: yapar)

* Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerinde: yapacak mı?)

* Pazarlığa girişiyorum, kafesi onun düşündüğü fiyata satın alıyorum, ("-dili" geç*miş yerine: giriştim, satın aldım.)

* Başat bir de bakıyor ki Tepegöz mışıl mışıl uyuyor, ("-miş'li" geçmiş yerine: bak*mış.)

* Atatürk, yine bir gün sanatçıları topluyor, onlarla sohbete başlıyor, ("-miş'li geç*miş yerine:... toplamış, sohbete başlamış.)

Gelecek Zamanda Kayma

* Bunu alacak, götürecek, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi görevinde: al, gö*tür, teslim et.)

* Ama çok dikkatli olacaksın. (Gereklilik kipi görevinde: olmalısın.)

* Trafik tıkanmış olacak. (Olasılık - tahmin anlamlı: olmalı.)

Not: Cümlenin bütünündeki anlam, özellikle zaman anlamlı zarflar, anlam kaymasını bulmada önemli bir ipucudur.