Rönesans Tiyatroları
 

Rönesans Tiyatroları


Bilim ve sanatta Rönesans'la başlayan canlanma tiyatro alanında da kendini gösterdi. Oyunlar giderek dindışı bir nitelik kazandı. 16. yüzyılda özellikle İngiltere'de gezgin tiyatro toplulukları oldukça yaygındı. Bu topluluklar oyunlarını han avlularına kurdukları tahta platformlar üzerinde oynardı. İzleyiciler ya platformun çevresine dizilir ya da avluyu çevreleyen yapıların balkonlarından sahneye bakardı. Bazı soyluların evlerinde, galeri adı verilen balkonlarla çevrili büyük salonlar vardı.

Oyunlar dekor olarak kullanılan bir tahta perdenin önünde oynanırdı. Daha sonraki yıllarda yapılan ilk tiyatroların biçimi ve sahne dekorları han avlularından esinlenilerek ve balkonlarda oturan izleyicilerin sahneye bakış açısına göre oluşturuldu. Londra'da, The Theatre adındaki ilk tiyatro binasını 1576'da oyuncu James Burbage (1531-97) yaptırmıştı. 1597'de kapanan ve yıktırılan bu tiyatronun ahşap malzemesi 1599'da açılan yeni bir tiyatroda kullanıldı. Bu, ünlü İngiliz oyun yazan William Shakes-peare'in oyunlarıyla adını duyuran Globe Tiyatrosu idi. Globe Tiyatrosu, açık bir avluya yerleştirilmiş üstü kapalı bir sahne ile sahneyi üç yandan çevreleyen loca ve galerilerden oluşuyordu. İzleyicilere ayrılan bölüm İngiliz toplumunun o dönemdeki hiyerarşik yapısına göre düzenlenmişti.


Tiyatro 1613'te çatısınırı alev alması sonucu yandı. 1614'te yeniden yapıldıysa da 1644'te yıkıldı. Londra'da Globe'un yapıldığı dönemde İtalya'da bambaşka bir üslup gelişti. Rönesans'ın ünlü mimarlarından Andrea Palladio (1508-80), 1579'da Vicenza'da yapımına başladığı Olimpico Tiyatrosu'nu, Fransa'nın Orange kentinde bulunan Eski Roma tiyatrosunu örnek alarak tasarlamıştı. Yapının Roma tiyatrosundan ayrılan özelliği dikdörtgen biçimli olması ve bir çatısınırı bulunmasıydı. Avrupa'nın en eski kapalı tiyatrosu olan bu yapıyı Palladio'nun ölümü üzerine Vincenzo Scamozzi (1552-1616) tamamladı. Scamozzi sahnenin gerisindeki dekorda yer alan beş kapının arkasına, perspektif kurallarına uygun birer sokak görünümü ekledi.

Rönesans döneminin mimarlık ve resim alanına getirdiği önemli bir yenilik perspektif kurallarının saptanmış olmasıydı. Perspektif sayesinde sahne dekorlarına derinlik duygusu verilebiliyor, örneğin bir köy görüntüsü üçboyutlu olarak, düz ve sınırlı bir yüzeye sığdırılabili-yordu. Aynı dönemde bilim ve teknikteki gelişmeler sahne tasarımına birçok yenilik getirdi. İtalyan sanatçılar, mimarlar ve mühendisler gelişmiş sahne aygıtları yapmaya başladılar. Sahne arkasına kurulan çeşitli düzenekler sayesinde, sahne dekorları hızla değiştirilebi-liyordu. İplerle ve makaralarla oluşturulan bir düzenek sayesinde melekleri canlandıran bir koro ilahiler söyleyerek, yapay bulutların arasından sahneye inebiliyordu.



Sahne aygıtları o kadar çeşitlendi ve sık kullanılmaya başlandı ki, sonunda düzenekleri izleyiciden gizlemek için sahneyi üç yandan çevreleyen, kemer biçimli bir çerçeve (sahne ağzı ya da portal) yapmak gerekti. Sahne ağzı önceleri dekorun bir parçasıyken, zamanla sahnenin vazgeçilmez bir öğesi durumuna geldi. İtalyan tipi tiyatro binası 17. yüzyıldan başlayarak bütün Avrupa'ya yayıldı. Özelliği, sahne ile salonun kesin olarak birbirinden ayrılması ve dekorun gerçeğe en uygun biçimde hazırlan-masıydı. İngiltere'de Püritenler'in egemenliği sırasında tiyatro yaşamına ara verilmiş, tiyatrolar kapatılmıştı. 1660'ta II. Charles başa geçince İtalyan üslubunda, sahne dekorlarının değişebildiği tiyatrolar yapılmaya başlandı.

Ünlü İngiliz mimar ve tasarımcı Inigo Jones (1573-1652), İtalyan sahnesinden etkilenerek, bazıları bugün de kullanılan önemli sahne aygıtları ve hareketli dekor düzenekleri geliştirdi. İngiltere'de Barok dönemin önde gelen mimarı Sir Christopher Wren (1632-1723), Londra'da yaptığı, Kraliyet Tiyatrosu olarak da bilinen Drury Lane Tiyatrosu'na büyükçe bir ön sahne (proskenion) yerleştirdi. Oyuncuların oynadığı sahnenin önünde, sahne ağzı denen büyük kemerden ileriye doğru uzanan bu bölüm salonun yaklaşık üçte birini kaplıyordu. İzleyiciler için sahnenin önündeki eğimli bölümde sıralar, sahnenin karşısında ve yanlarda balkonlar ile localar vardı. Sahne ağzında bir perde olmakla birlikte, bu perde açılıp kapanmıyor, sahne dekorları gene izleyicilerin gözü önünde değiştiriliyordu. 300 yılı aşkın yaşamında üç kez yanan ve yeniden yapılan Drury Lane, İngiltere'nin günümüzde de kullanılan en eski tiyatrosudur.